|
Het '''filmtheater Kriterion''' is een door studenten gerunde [[bioscoop]] gelegen aan de Roetersstraat in [[Amsterdam]]. Het pand was tot het einde van de [[Tweede Wereldoorlog]] een onderdeel van het gebouwencomplex van de vereniging [[Handwerkers Vriendenkring]]. De exploitatie is volledig in handen van de circa 40 studentmedewerkers. De bioscoop vindt haar [[geschiedenis]] in het Amsterdamse [[Studentenverzet (Tweede Wereldoorlog)|studentenverzet]]. De eerste filmvoorstelling vond plaats op 6 november 1945.
== Geschiedenis van Kriterion ==
Het Filmtheater/café van V.O.S.S. Kriterion, kent een lange en woelige geschiedenis die begon tijdens de Tweede Wereldoorlog, met een verzetsgroep rond Wouter van Zeytveld en Piet Meerburg.
=== Wat vooraf ging ===
Deze Amsterdamse studenten wisten met hulp van Fiedeldy Dop, een bevriende huisarts die door contacten bij de politie vroegtijdig op de hoogte van op handen zijnde razzia's op joden was, joodse kinderen onder te brengen bij onderduikadressen buiten de stad. De groep rond Van Zeytveld en Meerburg redde ook ongeveer duizend joodse kinderen uit de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg aan de Plantage Middenlaan, waar ze waren geplaatst in afwachting van transport naar Duitsland.
De leden van de groep rond Wouter van Zeytveld en Piet Meerburg waren grotendeels studenten die door de omstandigheden gedwongen waren geweest hun studie stop te zetten. Zij voelden er weinig voor hun verworven onafhankelijkheid na de bevrijding weer op te geven. Nog ruim voor het einde van de Tweede Wereldoorlog vatte de inmiddels 25-jarige Meerburg dan ook het plan op voor een filmtheater te realiseren waar studenten konden werken om alsnog te kunnen afstuderen zonder van hun ouders of de overheid afhankelijk te zijn.
=== Oprichting S.O.S.S. Kriterion (1 juni 1945) ===
Op 1 juni 1945 werd daarom de Stichting Onderlinge Studenten Steun opgericht. Die als doel had “studenten aan de Amsterdamse Universiteiten in staat te stellen zelf de kosten van hun studie te verdienen.” Het verwaarloosde verenigingsgebouw van de joodse arbeidersvereniging Handwerkers Vriendenkring dat in de oorlog door de NSB was geconfisqueerd werd opgekocht met ingezameld geld en omgebouwd tot bioscoop.
Op 6 november 1945 opende Kriterion met een galavoorstelling voor 200 genodigden. Kriterion was onmiddellijk een succes en kreeg enorme aandacht in de pers. De Telegraaf schreef in 1950: “Het geld om levensonderhoud en studie te betalen ligt maar niet voor het opscheppen. Zij weten het: waar een wil is, is een weg, en die weg leggen zij af, zwaar of niet.”
Kriterion speelde ook een belangrijke rol in de Amsterdamse studentenwereld. De Algemene Studenten Vereniging Amsterdam (ASVA), eveneens een initiatief van studenten uit het verzet, was bijvoorbeeld tot 1966 in het pand aan de Roetersstraat gevestigd
=== Meerdere projecten ===
Naast het filmtheater werden er door de Stichting ook een aantal andere projecten in het leven geroepen om studenten aan werk te helpen. Zo werd in 1949 de oppascentrale Kriterion opgericht en werd er in 1960 een benzinepomp geopend (door prinses Irene (bij afrit s114. Ringweg Amsterdam - A10). De interesse van het Koninklijk huis was al eerder gebleken toen Koningin Wilhelmina 1946 en Koningin Juliana in 1956 de bioscoop hadden bezocht. De benzinepomp aan de IJburglaan en de oppascentrale bestaan tot op de dag van vandaag en worden nog steeds beheerd door de Stichting.
=== Afscheiding Filmtheater/café Kriterion - 1982===
In de jaren zestig ontstond er steeds meer een kloof tussen het bestuur van de Stichting en de studenten die in het filmtheater werkten. Ze eisten meer inspraak in het beleid. De generatiekloof scheurde open in 1982 toen de Stichting besloot filmtheater Kriterion op te heffen met het argument dat het nieuwe stelsel voor studiefinanciering werken naast de studie overbodig zou maken.
De toenmalige medewerkers van Kriterion bezetten het pand aan de Roetersstraat, organiseerden zichzelf in een vereniging (V.O.S.S. Kriterion) en verklaarden zich onafhankelijk. De Stichting ging na een aantal weken en na stevige onderhandelingen in het Okura Hotel overstag. De studenten mochten het filmtheater voortaan zelfstandig beheren. Het filmtheater is vanaf 16 september 1982 dan ook een officiële vereniging (V.O.S.S. Kriterion) en vierde in 2008 haar 25-jarig lustrum. [http://www.kriterion.nl/index.php?page=53]
== Concept en structuur ==
Kriterion is een non-hiërarchisch bedrijf dat volledig door studenten wordt gerund. Iedereen heeft er dezelfde aanstelling er zijn geen managers. De organisatiestructuur is direct democratisch en dit zou elke dag opnieuw voor een aangename werksfeer zorgen met ruimte voor creativiteit.
== Het Filmtheater/café Kriterion ==
In 1945 werd een prijsvraag uitgeschreven voor de naam van het filmtheater. Met algemene stemmen koos de medewerkervergadering voor het Griekse ‘Kriterion’. De leden van de stichting wilden dat het theater zou een maatstaaf zou zijn, een toetssteen.
De afgelopen 62 jaar hebben zij de films van alle grote Italiaanse cineasten zoals Fellini, Antonioni en Visconti bij Kriterion vertoond, evenals vrijwel alle films van Ingmar Bergman.
In de jaren zestig introduceerde Kriterion de nouvelle vague in Nederland, met titels als JULES ET JIM (Godard, 1964) en HIROSHIMA MON AMOUR (Resnais, 1959).
Momenteel hebben de cineasten van het neorealisme en de nouvelle vague plaatsgemaakt voor regisseurs als Lynch, Tarantino, Jarmusch en Tykwer.
Traditiegetrouw wordt ieder kalenderjaar geopend met CITIZEN KANE (Welles, 1941). Het studiejaar gaat altijd van start met ONCE UPON A TIME IN THE WEST (Leone, 1968).
=== Festivals ===
Naast de reguliere programmering vinden er in Kriterion regelmatig festivals en evenementen plaats. De festivals met de langste geschiedenis (Cinestud en ‘Shorts! International short film festival’) worden door de medewerkers zelf georganiseerd. Daarnaast biedt Kriterion onder andere een podium aan Unheard Film – The New Soundtrack Festival, Camera Japan en het Balkan Snapshots Film Festival. Op de ‘Open Screen’ avonden krijgen beginnende en onbekende filmmakers de kans om hun kunsten op het witte doek te tonen.
=== Verdieping ===
Kriterion organiseert maandelijks in samenwerking met partners als Amnesty International een verdiepingsprogramma met debat en film. Onder de naam Cinema Discutabel bieden ze ook symposia aan met uiteenlopende thema’s uit de kunsten en wetenschap.
=== Zalen ===
Sinds 2007 beschikt het Filmtheater Kriterion over een nieuwe zaal. Feestelijk geopend door burgermeester Job Cohen. Er Kriterion heeft nu drie zalen. K1 is uitgerust met 198 rode pluche stoelen. De zaal op de eerste verdieping, K2, ging voorheen door het leven als Studio K, beschikt over 76 blauwe pluche stoelen. K3 heeft 67 groene stoelen en een paars plafond.
=== Adres ===
Filmtheater/café Kriterion
Roetersstraat 170
1018 WE
Amsterdam
Filmtheater Kriterion is gelieerd aan de [[Stichting Onderlinge Studenten Steun]], door studenten opgericht op 1 juni 1945. Opererend onder de bedrijfsnaam Kriterion heeft zij in Amsterdam tevens een [[benzinepomp]], eetcafé 'Skek op de Zeedijk, [[Studio K]] en een [[oppas]]centrale opgericht.<ref>[http://www.kriterion.org/content/bioscoop.html Kriterion.org: geschiedenis]</ref>
==Externe link==
| 