Overleg:Epoche (astronomie)
Volgens mij wordt hier epoche verward met equinox. De epoche is het tijdstip waarvoor de gegeven baanelementen geldig zijn. De equinox is het tijdstip dat bepaalt ten opzichte van welk basisvlak (meestal de ecliptica) en welke primaire richting (meestal het lentepunt) de coördinaten gemeten worden. Vanwege de genoemde precessie verschuiven dit vlak en deze richting langzaam ten opzichte van de sterren, dus is het nodig om aan te geven van welk moment je ze gebruikt hebt. Het is logisch dat equinox verbonden is met het lentepunt, want equinox betekent ook nachtevening, en de klimmende nachtevening (of maartnachtevening) is het tijdstip waarop de Zon door het lentepunt gaat.
- Op Duitse kaarten en websites zie je inderdaad wel eens Equinoktium 2000 o.i.d. waar in andere gevallen Epoche 2000 zou staan, Epoche is echter algemeen gebruikt om de periode mee aan te geven waarvoor het coördinaatstelsel geldig is (en niet alleen de baanelementen). In mijn "Sterrenkunde van A-Z" staat bij equinox deze andere betekenis ook niet genoemd. gr. Caseman 15 jul 2005 07:48 (CEST)
Een astronomische epoche (zoals "epoche J2000.0") geeft één tijdstip aan (voor "J2000.0" is dat een bepaald moment aan het begin van het jaar 2000), maar een periode vergt twee tijdstippen (het begin en het einde van de periode), dus is een epoche in de astronomie geen periode.
Coördinaten of baanelementen zijn alleen nuttig als het bekend is (1) voor welk tijdstip zij de toestand aangeven en (2) ten opzichte van welk coördinatenstelsel ze gemeten zijn. Vanwege de genoemde precessie moet voor nummer 2 ook een tijdstip aangegeven worden. In principe zullen er aan coördinaten of baanelementen dus twee tijdstippen verbonden zijn, met fundamenteel verschillende betekenis, dus zou het zeer verwarrend zijn om voor beide hetzelfde woord (epoche) te gebruiken.
Met tijdstip 1 verschuiven de planeten ten opzichte van de sterren maar blijven de sterren (gemiddeld) op dezelfde plek ten opzichte van de meridianen en breedtecirkels aan de hemel. Met tijdstip 2 verschuiven de meridianen en breedtecirkels ten opzichte van de sterren en planeten, maar blijven de planeten en sterren op dezelfde plek ten opzichte van elkaar.
Als ik thuis een sterrenatlas heb die de meridianen en breedtecirkels van 1875.0 aangeeft en ik wil in die atlas heel nauwkeurig de positie aangeven die Mars vanavond ten opzichte van de sterren zal hebben, dan zal ik de positie van Mars van vanavond moeten uitrekenen ten opzichte van de meridianen en breedtecirkels van 1875.0. Tijdstip 1 is dan "vanavond" en tijdstip 2 "1875.0".
Voor sterrenatlassen is tijdstip 2 veel belangrijker dan tijdstip 1, omdat de sterren aan de hemel ten opzichte van elkaar veel langzamer bewegen dan de precessie de meridianen doet bewegen. Als voor een sterrenatlas slechts één tijdstip vermeld wordt, dan kan men aannemen dat dat tijdstip zowel tijdstip 1 als tijdstip 2 is.
Voor hemellichamen in het Zonnestelsel zijn beide tijdstippen belangrijk: tijdstip 1 omdat de hemellichamen aan de hemel heel snel bewegen ten opzichte van de sterren, en tijdstip 2 vanwege de precessie. Men kan natuurlijk tijdstip 2 gelijk kiezen aan tijdstip 1, maar dat dient dan expliciet vermeld te worden.
Ik ben goed bekend met de Engelse technische termen maar niet met de Nederlandse. In het Engels heet tijdstip 1 de epoch en tijdstip 2 de equinox (hoewel ook daar voor sterrenatlassen soms alleen een epoch genoemd wordt). Als beide tijdstippen gelijk gekozen worden, dan geeft men in het Engels de epoch en zegt men erbij dat de equinox of the date gebruikt wordt. Ik nam aan dat in het Nederlands vergelijkbare termen gebruikt zouden worden.
Het maakt me niet zoveel uit wat de precieze termen zijn, maar wel lijkt het me belangrijk dat de twee tijdstippen zorgvuldig onderscheiden worden, en dat doet het huidige artikel niet. Het is niet handig als voor allebei hetzelfde woord gebruikt wordt, want ze moeten in principe altijd allebei genoemd worden.
De vragen zijn dus:
- Is er in het Nederlands al een traditie voor een naam specifiek voor tijdstip 1 (voor wanneer geven de coördinaten de positie van het hemellichaam aan?) en wat is die dan?
- Is er in het Nederlands al een traditie voor een naam specifiek voor tijdstip 2 (van welk moment zijn de meridianen en breedtecirkels aan de hemel genomen ten opzichte waarvan de coördinaten gegeven worden?), en wat is die dan?
- Is er in het Nederlands al een traditie voor het aangeven dat tijdstip 2 gelijk gekozen is aan tijdstip 1?
Als de twee tijdstippen nog niet onderscheiden worden, of als dat alleen gebeurt met lange beschrijvingen, dan is dit misschien de gelegenheid om bondige Nederlandse termen in te voeren.
Louis strous 17 jul 2005 14:32 (CEST)
- Louis, je hebt gelijk, er bestaat twee mogelijke gebruiken van de term Epoche. De uitleg die ik hier bedoelde is als Standaardepoche, de afspraak voor het vastleggen van een coordinatenreferentie. Omdat de "absolute referentie" (zowel rechte klimming als declinatie) door de precessiebeweging langzaam verschuift is het in de meeste gevallen afdoende eens per 25 of 50 jaar alle tabellen, kaarten en atlassen met posities van vaste hemellichamen opnieuw te berekenen.
- Voor zaken als efemeridentabellen geldt daarnaast nog een epoche in de zin die jij hierboven beschrijft, gewoon de tijd waarover de tabel geldig is. Voor planeten zou dat per dag kunnen varieren. Bij een efemeridentabel moet wel vermeld worden welke (Standaard)Epoche als coördinaatreferentie gebruikt wordt, en daarnaast dus nog eens voor welke periode (epoche) de baanelementen gelden (door externe verstoringen zijn de baanelementen over langere tijd niet in eenvoudige formules te vangen). Als je dus een moderne tabel wil gebruiken met een oude sterrenkaart zul je de nieuwe tabelcoördinaten moeten terugrekenen naar de in de sterrenkaart gebruikte (standaard)epoche. De periode waarover de efemeridentabel geldt zal echter niet veranderen. Ik kan bijvoorbeeld een tabel hebben met posities van Jupiter voor iedere dag (0:00 UTC) van 2005, uitgedrukt in coödinaten voor (standaard)Epoche 2000.
- Ik hoop dat het zo iets duidelijker is, en zal het artikel nog wat aanpassen, groet, Caseman 17 jul 2005 18:45 (CEST)