Mouvement héroïque

Mouvement héroïque is een schilderij van de Nederlandse schilder Theo van Doesburg in het Centraal Museum in Utrecht.

Mouvement héroïque
Kunstenaar	Theo van Doesburg
Jaar	1916
Techniek	Olieverf op doek
Afmetingen	136 × 110,5 cm
Museum	Centraal Museum
Locatie	Utrecht
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Beschrijving

Voorafgaand aan dit werk maakte van Doesburg een kleine pasteltekening met dezelfde titel. Deze tekening sluit aan bij visioen-achtige pasteltekeningen, die hij in 1915 maakte na een ontmoeting in Utrecht met de 'schilder-mysticus' Janus de Winter. Het uiteindelijke schilderij draagt rechtsonder Van Doesburgs monogram en het jaar 1916. De compositie is gebaseerd op een schets van een lopende figuur met de handen voor de borst. Deze schets bevindt in een schetsboek van Van Doesburg, gedateerd 1915, in het Centraal Museum.

Studie voor Mouvement héroïque. 1915. 16 × 11,5 cm. Utrecht, Centraal Museum.

Mouvement héroïque. 1916. Pastelkrijt op papier. 35,5 × 25,5 cm. Utrecht, Centraal Museum.

Door middel van in­fra­rood­re­flec­to­gra­fie is in 1982 vast komen te staan dat het werk geschilderd is op een raster van 9 vlakken met diagonalen. Op de snijlijnen van dit raster zijn passerpunten teruggevonden, waarmee de ronde vormen geconstrueerd zijn. Opmerkelijk is dat een recensent van de tentoonstelling van kunstenaarsgroep De Anderen, waar dit werk voor het eerste te zien was, dhr. Borel, schreef dat ‘“Mouvement Héroïque”, van Van Doesburg te beredeneerd geconstrueerd in plaats van heroïsch uitgezwaaid [is]’. Ook vond men het schilderij te groot van formaat. ‘Een honderdste van deze grootte ware voldoende geweest om hetzelfde uit te drukken’, schreef een anonieme recensent.

Het werk is mogelijk ook geïnspireerd op La Dance uit 1910 van Henri Matisse, dat Van Doesburg in 1917 gebruikte in zijn boekje De nieuwe beweging in de schilderkunst. Hierdoor wordt het werk ook wel aangeduid als Mouvement héroïque (La Dance).

Herkomst

Na Van Doesburgs dood in 1931 kwam het werk in bezit van zijn vrouw Nelly van Doesburg, die het in 1975 aan haar nicht Wies van Moorsel naliet. Van Moorsel schonk het in 1981 aan het Instituut Collectie Nederland, die het in 1985 in blijvend bruikleen gaf aan het Centraal Museum.

Externe links

• Webpagina Centraal Museum
• RKDimages

Literatuur

• Anoniem (12 mei 1916) ‘Kunst in Den Haag. „De Anderen” bij d’Audretsch’, Algemeen Handelsblad, Avondblad, [p. 6].
• Borel, Henri (19 mei 1916) ‘„De Anderen”. (Kunstzalen d’Audretsch, Den Haag)’, De Telegraaf, Avondblad, p. 9.
• Hoek, Els (ed.; 2000) Theo van Doesburg. Oeuvrecatalogus, Bussum: Uitgeverij Thot, ISBN 90-6868-255-5, cat.nr. 463, p. 160.
• Gladys Fabre en Doris Wintgens Hötte (redactie; 2009) Van Doesburg & the international avant-garde. Constructing a new world, [London]: Tate Publishing, ISBN 978-1-85437-872-9, p. 247.
• Wolf, N.H. (9 december 1916) ‘De Onafhankelijken. 8ste Jury-vrije Tentoonstelling’, De Kunst, jaargang 9, nummer 463, p. 114.

Tentoonstellingen

• De Anderen, Kunstzalen d'Audretsch, Den Haag, 7 mei-7 juni 1916 (verlengd tot tweede helft juni), cat.nr. 6, p. 1 (als Mouvement Héroïque).
• De Onafhankelijken. 8e tentoonstelling, Amsterdam, november-december 1916, cat.nr. 80, p. 19 (als Mouvement Heroïque, 1916).
• ‘1940’. Deuxième exposition Rétrospective Van Doesburg, Porte de Versailles Parc des Expositions, Parijs, 15 januari-1 februari 1932, cat.nr. 37, p. 5 (als Mouvement héroïque, 1912).
• Theo van Doesburg, Stedelijk Museum, Amsterdam, 2-31 mei 1936, cat.nr. 37, p. 102, met afb. op p. 96 (als Heroïsche dans).
• Theo van Doesburg. Retrospective exhibition, Art of this Century Gallery, New York, 29 april-31 mei 1947, cat.nr. 18 (als Mouvement heroique, 1917).
• Walt Kuhn, Lyonel Feininger and Theo van Doesburg (?), County Museum of Art, Los Angeles, juni-15 juli 1947, geen catalogus.
• Theo van Doesburg, San Francisco Museum of Modern Art, San Francisco, 29 juli-24 augustus 1947, volgens etiket op de achterzijde, geen catalogus.
• Theo van Doesburg (?), Henry Art Gallery, Seattle, september 1947, geen catalogus.
• Theo van Doesburg. Paintings, drawings, photographs and architectural drawings, The Renaissance Society of the University of Chicago, Chicago, 15 oktober-8 november 1947, cat.nr. 34 (als Danse heroïque, 1916).
• Theo van Doesburg (?), Cincinnati Art Museum, Cincinnati, 20 november-12 december 1947, geen catalogus.
• Exhibition Van Doesburg, Robinson Hall, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, 5-23 januari 1948, cat.lijst nr. 18 (als Movement heroique, 1917).
• Theo van Doesburg, Van Abbemuseum, Eindhoven, 13 december 1968-26 januari 1969, Gemeentemuseum Den Haag, Den Haag, 17 februari-23 maart 1969, cat.nr. A9 (als Heroïsche beweging).
• Theo van Doesburg 1883-1931/Konstruktive Kunst, Kunsthalle, Neurenberg, 18 april-1 juni 1969, Kunsthalle, Bazel, 9 augustus-7 september 1969, cat.nr. A8 (als Heroische Bewegung).
• Het nieuwe wereldbeeld. Het begin van de abstrakte kunst in Nederland, 1910-1925, Centraal Museum, Utrecht, 19 januari-28 februari 1973, Groninger Museum, Groningen, 10 maart-9 april 1973, Stedelijk Museum, Schiedam, 28 april-4 juni 1973, cat.nr. 68.
• De Stijl, 1917-1931, Stedelijk Museum, Amsterdam, Kröller-Müller Museum, Otterlo, 6 augustus-4 oktober 1982, cat.nr. 3 (als Heroïsche Beweging (Mouvement héroïque)).
• De nalatenschap van Theo en Nelly van Doesburg. Schenking Van Moorsel, Gemeentemuseum Den Haag, Den Haag, 1 april-17 juli 1983, geen catalogus.
• Vom Klang der Bilder. Die Musik in der Kunst des 20. Jahrhunderts, Staatsgalerie, Stuttgart, 6 juli-22 september 1985, cat.nr. 293, p. 181, met afb. in kleur (als Heroische Bewegung (Der Tanz)).
• Symbolismus in den Niederlanden. Von Toorop bis Mondrian, Museum Fridericianum, Kassel, 7 juli-29 september 1991, zonder cat.nr., p. 105, met afb. op p. 89 (als Heroische Bewegung (la danse)).
• De maan is rond, Museum Jan Cunen, Oss, 11 november 1994-15 maart 1995, Museum De Wieger, Deurne, 26 maart-11 juni 1995, zonder cat.nr., p. 11, met afb. in kleur op p. 4 (als Heroïsche beweging (La Danse)).
• Tanz in der Moderne. Von Matisse bis Schlemmer, Kunsthalle Emden, 26 oktober 1996-26 januari 1997, Haus der Kunst, München, 6 februari-27 april 1997, cat.nr. 29, p. 290, met afb. in kleur op p. 255 (als Heroische Bewegung (Der Tanz)).
• Dageraad van de moderne kunst. Leiden en omstreken 1890-1940, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 2 april-29 augustus 1999, cat.lijst zonder nr. (als Heroïsche Beweging (La Danse), 1916).
• Theo van Doesburg. Architect, schilder, dichter, Centraal Museum, Utrecht, 12 maart-18 juni 2000.
• Theo van Doesburg. Maler-Architekt, Museum Villa Stuck, München, 2000.
• Samenscholing van werken uit de collectie van het Centraal Museum, Centraal Museum, Utrecht, 21 juni-31 augustus 2003.
• Rietvelds Universum, Centraal Museum, Utrecht, 3 oktober 2004-26 november 2006.
• De Stijl in Tilburg. Boeiend verslag van een bijzondere vriendschap, 8 september 2007–6 januari 2008, De Pont, Tilburg, geen catalogus.
• Rietvelds Ranke Ruimtedieren en andere creaturen van de avant-garde, Centraal Museum, Utrecht, 5 juli-12 oktober 2008.
• Van Doesburg and the International Avant-Garde, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 20 oktober 2009-3 januari 2010, Tate Modern, Londen, 4 februari-16 mei 2010, ISBN 978-1-85437-872-9, zonder cat.nr., p. 247, met afb. in kleur (plaat 5) op p. 81 (als Mouvement héroïque, 1916).
• Mondrian/De Stijl, Centre Pompidou, Musée national d'art moderne, Parijs, 1 december 2010-21 maart 2011, ISBN 978-2-84426-452-7.
• L'Europe des esprits ou la fascination de l'occulte, 1750-1950, Musée d'art moderne et contemporain de Strasbourg, Straatsburg, 8 oktober 2011-12 februari 2012, p. 233, met afb. in kleur.
• L'Europe des esprits. Die Magie des Unfassbaren von der Romantik bis zur Moderne, Zentrum Paul Klee, Bern, 31 maart-15 juli 2012.
• Dit is het Centraal Museum! Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 29 september 2012-1 september 2015, cat.nr. 30, met afb. in kleur.

Noten