Herman Heijermans

Herman Heijermans
	Herman Heijermans in 1923
Algemene informatie
Volledige naam	Herman Heijermans
Pseudoniem(en)	Ivan Jelakowitch; Samuel Falkland; Koos Habbema
Geboren	3 december 1864
Geboorteplaats	Rotterdam
Overleden	22 november 1924
Overlijdensplaats	Zandvoort
Land	Nederland
Beroep	Toneelschrijver
Handtekening
Werk
Jaren actief	1893-1924
Genre	Toneel
Bekende werken	Op hoop van zegen; Schakels; Eva Bonheur
	Dbnl-profiel
	(en) IMDb-profiel
Portaal	Literatuur

Herman Heijermans (Rotterdam, 3 december 1864 – Zandvoort, 22 november 1924) was een Nederlands toneelschrijver. Daarnaast schreef hij ook honderden kleine verhaaltjes (Falklandjes, ontleend aan zijn pseudoniem Samuel Falkland). Een ander pseudoniem dat hij gebruikte was Koos Habbema.

LevensloopBewerken

Heijermans groeide op als oudste zoon in een liberaal joods gezin met elf kinderen. Herman Heijermans was de jongere broer van beeldend kunstenares Marie Heijermans en de kinderboekenschrijfster Ida Heijermans (1861-1943) en de oudere broer van de sociaal geneeskundige Louis Heijermans. In 1893 begon Heijermans als toneel recensent bij de net opgerichte krant De Telegraaf. Hij schreef felle kritieken en creëerde daarmee al snel veel vijanden. Hij begon zelf ook toneelstukken te schrijven, die zeer sociaal betrokken waren. Voorbeelden zijn Ghetto (1898), over de bedompte, orthodox-joodse sfeer van sjacheraars en voddenkooplieden, Glück auf! (1911) over de gruwelijke ramp in de mijn Radbod in Westfalen, en het zeer bekende Op hoop van zegen (1900), over de zware omstandigheden van de vissers. De indrukken hiervoor had hij onder meer opgedaan in Scheveningen en Katwijk aan Zee, waar hij enkele jaren woonde en bevriend raakte met de schilder Jan Toorop. De meeste van zijn stukken gingen in première bij de Nederlandsche Toneel Vereniging in Amsterdam, waar Esther de Boer-van Rijk de voornaamste protagoniste was, vooral als Kniertje in Op hoop van zegen en als Eva Bonheur. Heijermans was ook zeer actief in de socialistische beweging. Hij was in 1897 lid geworden van de in 1894 opgerichte Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP, de voorloper van de PvdA) en schreef voor die partij in 1898 het propagandastuk Puntje. Ook zijn toneelwerk gaf soms blijk van zijn socialistische overtuiging, bijvoorbeeld in De machien (1899). Begin jaren twintig van de 20e eeuw was Heijermans korte tijd directeur van Theater Carré. Heijermans schreef behalve onder eigen naam ook onder een aantal pseudoniemen, waaronder Samuel Falkland (voor de korte verhalen, de Falklandjes), Koos Habbema, Hans Lidi Ficor en Hans Müller.^[1]

Herman Heijermans was van 1901-1918 getrouwd met de cabaretzangeres Maria Sophia Peers (1871-1944). Hun dochter Hermine (1902-1983) maakte naam als publiciste; zij schreef o.a. "Mijn vader Herman Heijermans, leven naast roem" (1973), het matig ontvangen Boekenweekgeschenk 1976 "Snikken en Smartlapjes", "Leven met Eros" (1979) en "Jaren vol galgenhumor - 1940-1945" (1981), en in de jaren 60 en 70 schreef zij columns voor Sekstant, het tijdschrift van de NVSH.

In 1918 hertrouwde Heijermans met toneelspeelster Annie Jurgens (1889-1973).^[2] Met haar kreeg hij een dochter, Marjolein, en een zoon.

BegrafenisBewerken

Herman Heijermans overleed in 1924 op 59-jarige leeftijd in zijn huis in Zandvoort aan de gevolgen van kanker. Zijn begrafenis, georganiseerd door de SDAP, vond plaats in Amsterdam. Illustratief voor zijn populariteit is het grote aantal belangstellenden langs de route van de lijkkoets van Zandvoort naar Amsterdam: de mensen stonden rijen dik.

Er bestaan filmbeelden van Heijermans' begrafenis. Er zijn geen filmbeelden bekend van Heijermans in levenden lijve.

BibliografieBewerken

ToneelBewerken

Dora Kremer (1893)
Ahasverus (1893); eenakter
Vorstendom (1893); eenakter, later uitgebracht als Ego
Puntje (1898); eenakter
Het antwoord (1898); eenakter
Ghetto (1898)
Nummer tachtig (1898); eenakter
De onbekende (1899); eenakter
De machien (1899); eenakter
Het zevende gebod (1899)
Eén Mei (1900)
Op hoop van zegen (1900)
Het pantser (1901)
Ora et labora (1901)
Het kind (1903); eenakter
Het kamerschut (1903); eenakter
Brand in de Jonge Jan (1903); eenakter
Schakels (1903)
Buren; eenakter
Bloeimaand (1903)
Saltimbank; eenakter
Allerzielen (1904)
Artikel 188 (1905)
De meid (1905)
Feest (1906); eenakter
De dasspeld (1906); eenakter
Verloving (1906)
Uitkomst (1907)
Vreemde jacht (1907)
De grote vlucht (1908)
De opgaande zon (1908)
De schone slaapster (1909)
Nocturne (1910); eenakter
Verveling (1910); monodrama
Beschuit met muisjes (1910)
Glück auf! (1911)
Brief in schemer (1914); eenakter
De buikspreker (1914); eenakter
Een heerenhuis te koop (1914); eenakter
Robert en Bertram en Comp. (1914)
Dageraad (1916)
Eva Bonheur (1916)
De wijze kater (1917)
No. 17, of: De noodlottige gelijkenis (1919)^[3]
Pitten (1918); eenakter
De vliegende Hollander (1920)
Van ouds "De Morgenster" (1923)

Het verzameld toneelwerk verscheen in drie delen als Herman Heijermans Toneelwerken (red. G.A. van Oorschot, S. Carmiggelt, H.A. Gomperts, A. Koolhaas, H.H.J. de Leeuwe, H.S.F. Heijermans. Uitg. G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1965)

ProzaBewerken

'n Jodenstreek? (1892); novelle
Trinette (1892); novelle
Fleo (1893); prozagedicht
Schetsen van Samuel Falkland (1897-1914); schetsen, achttien delen
Sabbath (1897); novelle
Interieurs (1898); verhalen
Kamertjeszonde (1896); roman
Erezaken (1903)
Diamantstad (1904); roman
Kleine verschrikkingen (1904); schetsen
Drijvende klompjes (1904); schetsen
Gevleugelde daden (1905); schetsen
Biecht eener schuldige (1905); dagboekroman
Kleine vertelsels (1906); schetsen
Wat niet kon (1907); verhalen
Joep's wonderlijke avonturen (1907); roman
Berliner Skizzenbuch; schetsen
'n Wereldstad (1908); schetsen
De roode Filibustier (1909); roman
Duczika (1911); roman
Droomkoninkje (1924); roman
Levensschetsen (1924); verhalen
Vuurvlindertje (1925); roman, onvoltooid
De moord in de trein (1925); roman, onvoltooid, afgemaakt door A.M. de Jong

Non-fictieBewerken

Tooneel en maatschappij (1899); uiteenzetting
24 Stunden in der Irrenanstalt (1910); brochure, alleen in Duitsland verschenen

Secondaire literatuurBewerken

Buste van Herman Heijermans uit 1935 gemaakt door Joseph Mendes da Costa in Amsterdam

1927 - F. Hulleman: Heijermans-herinneringen
1934 - G. Karsten: Herman Heijermans, novellist, romancier, dramaturg
1949 - B. Groeneveld: Herman Heijermans
1954 - Seymour L. Flaxman: The dramatic work of Herman Heijermans
1964 - G. Borgers en anderen:Herman Heijermans. Schrijversprentenboek
1965 - Annie Heijermans-Jurgens:Herman Heijermans' laatste levensjaren
1967 - C.A. Schilp: Herman Heijermans
1971 - E. de Jong: Met waarachtige zorg. De toneelschrijver Herman Heijermans
1973 - Hermine Heijermans: Mijn vader Herman Heijermans; leven naast roem
1974 - Wim J. Simons (keuze en inleiding): Samuel Falkland. Schetsen en vertellingen
1996 - Hans Goedkoop: Geluk. Het leven van Herman Heijermans, universitair proefschrift, Arbeiderspers, Amsterdam

Externe linksBewerken

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Trouw.nl 20 januari 1995 Ruud Verdonck: Speurwerk voor Hansyclopedie had wel wat grondiger gekund (Boekbespreking Hans Ferrée: Groot wetenswaardighedenboek Hans.. ((Boekbespreking van Hans Ferrée: Groot wetenswaardighedenboek Hans.) Geraadpleegd op 11 juli 2019.
↑ Huwelijksakte Herman Heijermans en Anna Elizabeth Henriëtte Jurgens, 17-12-1918 - Noord-Hollands Archief. noord-hollandsarchief.nl. Geraadpleegd op 18 mei 2023.
↑ Volkskrant.nl 21 februari 1996 Onbekend toneelstuk van Herman Heijermans ontdekt. Verwant aan De Wijze kater. Geraadpleegd op 11 juli 2019.

Zie de categorie Herman Heijermans van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Trouw.nl 20 januari 1995 Ruud Verdonck: Speurwerk voor Hansyclopedie had wel wat grondiger gekund (Boekbespreking Hans Ferrée: Groot wetenswaardighedenboek Hans.. ((Boekbespreking van Hans Ferrée: Groot wetenswaardighedenboek Hans.) Geraadpleegd op 11 juli 2019.

[2] Huwelijksakte Herman Heijermans en Anna Elizabeth Henriëtte Jurgens, 17-12-1918 - Noord-Hollands Archief. noord-hollandsarchief.nl. Geraadpleegd op 18 mei 2023.

[3] Volkskrant.nl 21 februari 1996 Onbekend toneelstuk van Herman Heijermans ontdekt. Verwant aan De Wijze kater. Geraadpleegd op 11 juli 2019.

[1]

[2]

[3]