Grote koninklijke vrouwe

(Doorverwezen vanaf Grote Koningsvrouw)
M23N41
X1
wr
t

Grote koninklijke vrouwe of hoogste koningsvrouw (Oudegyptisch: ḥmt nswt wrt) is de Egyptische titel die ongeveer sinds het Middenrijk (ca. 1976 v.Chr.) maar voornamelijk vanaf ca. 1590 v.Chr. ter aanduiding van de faraovrouw werd gebruikt in het oude Egypte. Er waren meerdere vrouwen aan het hof, waaronder ook concubines van de mannelijke farao. Dit was een regeling die voor diplomatieke betrekkingen met buurstaten instond, vanwaar koningsdochters als prinses aan het Egyptische hof werden toegevoegd en omgekeerd. Maar slechts één had de status van grote koninklijke vrouwe, doorgaans een Egyptische.

Men is er altijd van uitgegaan dat de troonopvolging in het oude Egypte langs de koninklijke vrouwen verliep. Deze erfdochtertheorie wordt sinds de jaren tachtig aangevochten.[1][2] Men neemt nu aan dat vanaf een bepaald moment de troon naar de oudste zoon van de mannelijke farao ging. Dus was de moeder van een erfgenaam niet altijd de Grote koninklijke vrouwe. Eenmaal de nieuwe farao gekroond was, kon deze zijn moeder wel de titel geven, naast eventueel nog andere titels. Voorbeelden hiervan zijn die van Iset, de moeder van Thoetmosis III,[3] Tiaa, moeder van Thoetmosis IV[1] en Moetemwia, moeder van Amenhotep III.[4]

Meretseger, de 'hoofdvrouw' naast Senusret III, is de eerste koningin bij wie de titel grote koninklijke vrouwe verschijnt. Zij is ook de eerste koningin die haar naam in een cartouche zet.[5] Maar zij wordt pas geattesteerd in het Nieuwe Rijk.[6] Daarom neemt men aan dat de titel mogelijk een anachronisme is. En misschien was de eerste houdster van deze titel dan wel Noebchaas van de tweede tussenperiode.

Hatsjepsoet was grote koninklijke vrouwe naast Toethmosis II, toen regentes voor haar stiefzoon Toethmosis III - Deir el-Bahari, Egypte

Een bijzondere plaats in de geschiedenis van koninklijke vrouwen wordt ingenomen door Hatsjepsoet. Zij was Grote koninklijke vrouwe naast haar halfbroer Thoetmosis II. Gedurende die tijd was Hatsjepsoet ook godsvrouw van Amon (rang van opperpriesteres in de tempel van Amon in Karnak). Na de dood van haar echtgenoot werd ze regentes, toen haar stiefzoon, de enige mannelijke opvolger (geboren uit Iset) nog minderjarig was. Hij zou later Thoetmosis III worden. Maar tijdens zijn jeugd werd Hatsjepsoet tot farao gekroond en regeerde zij in die functie gedurende vele jaren. Egypte had al eerder vrouwelijke farao's gehad, maar de term 'farao'[7] kwam pas vanaf de 18e dynastie van Egypte in voege. Als waarneemster van het faraoschap droeg zij haar titel van Godsvrouw van Amon dan over op haar dochter Neferoere, aangezien beide titels en bijhorende verantwoordelijkheden niet door dezelfde persoon mochten gedragen worden. Misschien werd haar dochter later dan weer grote koninklijke vrouwe naast Thoetmosis III, al is er geen duidelijk bewijs voor een huwelijk.[8]

Van de 18e tot de 20e dynastie van Egypte komt ook de onderscheiding grote koninklijke vrouwe, zijn geliefde (hmt-niswt-wrt meryt.f) veel voor.

Grote koninklijke vrouwen

bewerken

Middenrijk

bewerken
Dynastie Naam Echtgenoot Commentaar
12e dynastie Meretseger Senusret III Lijkt de eerste titeldraagster, hoewel niet definitief in eigentijdse bronnen van toen geattesteerd

Tweede Tussenperiode

bewerken
Dynastie Naam Echtgenoot Commentaar
13e dynastie Noebhotepti Hor Koningsvrouw en Koningsmoeder
13e dynastie Noebchaas Sobekhotep V, Sobekhotep VI of Wahibre Ibiau Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
13e dynastie Ini Merneferre Ai Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
13e dynastie Nehit ? enkel bekend van twee scarabeeën zegels
13e dynastie Satsobek ? enkel bekend van één scarabeeën zegel
13e dynastie Sathathor ? enkel bekend van één scarabeeën zegel, lezing van de naam niet volledig zeker
16e dynastie Mentuhotep Djehuti Grote koninklijke vrouwe, Vrouwe verenigd met de witte kroon
16e dynastie Sitmoet Mentuhotep VI (?)
17e dynastie Noebchaas Sobekemsaf I
17e dynastie Sobekemsaf Inyotef VI Echtgenote van Inyotef VI en zuster een onbekende koning. Begraven in Edfu.
17e dynastie Noebemhat Sobekemsaf II
17e dynastie Tetisheri Ta'a I (Senachtenre) Moeder van Ta'a II (Seqenenre)
17e dynastie Ahhotep I Ta'a II (Seqenenre) Moeder van Ahmose I en Ahmose-Nefertari

Nieuwe Rijk

bewerken
Dynastie Naam Echtgenoot Commentaar
18e dynastie Ahmose-Nefertari Ahmose I Moeder van Amenhotep I en Ahmose-Meritamon
18e dynastie Ahmose-Sitkamose Ahmose I (?)
18e dynastie Ahmose-Henuttamehu Ahmose I (?) Dochter van koningin Inhapi.
18e dynastie Ahmose-Meritamon Amenhotep I
18e dynastie Ahmose Thoetmosis I Moeder van Hatsjepsoet
18e dynastie Hatsjepsoet Thoetmosis II Zou later als farao regeren met haar dochter, Neferoere, als Grote koninklijke vrouwe
18e dynastie Iset Thoetmosis II Ontving de titel van haar zoon Thoetmosis III
18e dynastie Neferoere (?) Thoetmosis III Er zijn geen bronnen, die hun vermeend huwelijk bevestigen.
18e dynastie Satiah Thoetmosis III
18e dynastie Merytre-Hatsjepsoet Thoetmosis III Moeder van Amenhotep II, voor haar werd het Graf DK 42 gebouwd (maar zij is hier niet in begraven.
18e dynastie Tiaa Amenhotep II Ontving de titel van haar zoon Thoetmosis IV na de dood van haar echtgenoot - Amenhotep II probeerde de koninklijke lineariteit te doorbreken, door een van zijn echtgenotes op te tekenen, die mogelijk niet van koninklijken bloede waren, en Tiaa werd pas later geïdentificeerd, door haar zoon
18e dynastie Nefertari Thoetmosis IV
18e dynastie Iaret Thoetmosis IV
18e dynastie Tenettepihu Thoetmosis IV? bekend van een shabti en funerair beeld; waarvan vermoed uit de tijd van Tuthmosis IV te stammen?
18e dynastie Moetemwia Thoetmosis IV ontving de titel van haar zoon, Amenhotep III, nadat haar echtgenoot overleed, om aldus zijn eigen geboorte koninklijk te doen voor komen
18e dynastie Teye Amenhotep III Moeder van Akhenaten
18e dynastie Sitamun Amenhotep III oudste dochter van Amenhotep III en Teye
18e dynastie Iset Amenhotep III Dochter van Amenhotep III en Teye.
18e dynastie Nebetnehat Niet geïdentificeerd Bekend van een op een canope-fragment aangetroffen cartouche; zij leefde gedurende de midden tot late 18e dynastie.
18e dynastie Nefertiti Achnaton (Akhenaten) Mogelijk een dochter van Eje.
18e dynastie Meritaten Smenchkare Dochter van Achnaton en Nefertiti.
18e dynastie Anchesenamon Toetanchamon Dochter van Achnaton en Nefertiti.
18e dynastie Tey Eje
18e dynastie Mutnedjmet Horemheb Waarschijnlijk dochter van Eje en Tey
19e dynastie Sitre Ramses I Moeder van Seti I
19e dynastie Tuya Seti I Moeder van Ramses II
19e dynastie Nefertari Ramses II
19e dynastie Isetnofret Ramses II Moeder van Merenptah
19e dynastie Bintanath Ramses II oudste dochter van Ramses II en Isetnofret
19e dynastie Meritamen Ramses II Dochter van Ramses II en Nefertari
19e dynastie Nebettawy Ramses II Dochter van Ramses II en Nefertari
19e dynastie Henutmire Ramses II zuster of dochter van Ramses II
19e dynastie Maathorneferure Ramses II Hettitische prinses, dochter van Puduhepa
19e dynastie Isetnofret Merenptah zuster of nichtje van haar echtgenoot
19e dynastie Tawosret Seti II Zou later als farao regeren.
19e dynastie Takhat Seti II? Beschreven als echtgenote van Seti II op een (geüsurpeerd) standbeeld, misschien de moeder van Amenmesse?
20e dynastie Tiye-Mereniset Sethnacht Moeder van Ramses III
20e dynastie Iset Ta-Hemdjert Ramses III Moeder van Ramses IV en Ramses VI
20e dynastie (Dua-)Tentopet Ramses IV? mogelijk een vrouw van Ramses IV en de moeder van Ramses V, begraven in de Vallei der Koninginnen in Graftombe 74.
20e dynastie Ta-Henutwati Ramses V? koningin vermeld op de Wilbour Papyrus.
20e dynastie Nubkhesbed Ramses V Moeder van prinses Isis, die later Godsvrouw van Amon werd.
20e dynastie Baketwernel Ramses IX
20e dynastie Tyti Ramses X Mogelijk een vrouw van Ramses X, begraven in de Vallei der Koninginnen in Graftombe 52.
20e dynastie Anuketemheb onbekend Oorspronkelijke eigenares van de sarcofaag en canope-vazen die later zijn gebruikt voor koningin Takhat in Graf DK 10, gedateerd als behorend tot de 19e of 20e dynastie.

Derde tussenperiode

bewerken
Dynastie Naam Echtgenoot Commentaar
21e dynastie Nedjmet Herihor waarschijnlijke moeder van Pinedjem I
21e dynastie Mutnedjmet Psusennes I
23e dynastie Karomama Takelot II Moeder van Osorkon III
25e dynastie Khensa Piye
25e dynastie Peksater Piye
25e dynastie Takahatamon Taharqa
25e dynastie Isetemkheb Tanutamon

Late periode

bewerken
Dynastie Naam Echtgenoot Commentaar
26e dynastie Mehtienweskhet Psammetichus I Moeder van Necho II
26e dynastie Takhuit Psammetichus II Moeder van Apriës

Zie ook

bewerken
 
Nefertari, de Grote koninklijke vrouwe van Ramses II, uit de tempel die hij voor haar bouwde in Abu Simbel. Ze houdt een sistrum in de hand en een heilige lotus
  1. a b O'Connor and Cline (Editors), Amenhotep III: Perspectives on his reign, p. 6
  2. G. Robins, A Critical examination of the Theory that the Right to the Throne in Ancient Egypt Passed through the Female Line in the Eighteenth Dynasty. GM 62: pp. 67-77
  3. O'Conner and Cline, Thoetmosis III: A new biography, 2006
  4. Joann Fletcher, Egypt's Sun King – Amenhotep III, Duncan Baird Publishers, Londen, 2000, ISBN 1-900131-09-9, p. 167.
  5. Aidan Dodson & Dyan Hilton, The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Thames & Hudson, 2004, ISBN 0-500-05128-3, pp. 25-26.
  6. L. Holden, in: Egypt’s Golden Age: The Art of Living in the New Kingdom, 1558-1085 B.C., Boston, 1982, pp. 302f.
  7. Letterlijk groot huis: van per, het tempeldomein. De term betekent zoveel als 'het hof'.
  8. Tyldesley, Chronicle of the Queens of Ancient Egypt, p. 110.

Literatuur

bewerken
  • Dodson Aidan & Hilton Dyan, 2004: The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Thames & Hudson, ISBN 0-500-05128-3
  • Geisen, Christina, 2004: Die Totentexte des verschollenen Sarges der Königin Mentuhotep aus der 13. Dynastie, Wiesbaden
  • Grajetzki, Wolfram, 2005: Ancient Egyptian Queens, Londen, ISBN 0-9547218-9-6
bewerken