Grand Union

Een grand union of sterkruising is een volledige sporenkruising van twee dubbelsporige trambaanvakken met bogen in alle richtingen en in beide richtingen. Hierbij zijn er acht bogen aanwezig met daarin zestien wissels. Ook de bovenleiding is hierbij een gecompliceerd geheel met eveneens acht bogen en zestien aansluitingen met de doorgaande rijdraad.

Varianten

Er bestaan ook sporenkruisingen met minder bogen, al dan niet in één richting variërend van zeven bogen tot één boog. Deze worden dan aangeduid als een driekwart, halve of kwart grand union. Vaak worden uit kostenoverweging, maar ook omdat een grand union sneller onderhavig is aan slijtage met daarbij ontsporingsgevaar, alleen bogen aangelegd die voor de exploitatie noodzakelijk zijn. Ook bestaan er bogen die alleen bedoeld zijn voor omleiding van de trams bij calamiteiten of gebruikt werden door een opgeheven lijn. Er komen ook kruisingen voor waarbij in het geheel geen bogen zijn aangelegd en dus geen afslaand tramverkeer mogelijk is. Dit komt voor in onder meer Rotterdam (kruising van de Nieuwe Binnenweg met de Claes de Vrieselaan) en de Duitse stad Düsseldorf.

De meeste grand unions bevinden zich in Poznań (zes stuks).

Overzicht

In de hoogtijdagen van de tram waren er veel meer grand unions dan tegenwoordig, ook in steden waar de tram opgeheven is, zoals Liverpool, Salford, South Shields, Walthamstow, Chicago, Rochester, Montreal, Edmonton en Auckland.

Hieronder een overzicht van nog bestaande grand unions:

Een grand union op de kruising van de Spadina Avenue en de Queen Street West in Toronto, Ontario

Grand union op de kruising Van Woustraat / Ceintuurbaan in Amsterdam-Zuid; 2018

Grand union op het Mercatorplein in Amsterdam-West; 2016. Foto: Erik Swierstra

Oude gelede tram op de grand union Ceintuurbaan / Ferdinand Bolstraat; voor 2003; sinds 2017 is de sporensituatie weer hersteld.

Een polaire projectie van de kruising Ceintuurbaan / Ferdinand Bolstraat

Australië

Melbourne

Balaclava Junction (kruising Balaclava Road en Hawthorn Road)

België

Brussel

Kruising Generaal Jacqueslaan, Adolphe Buyllaan en Renbaanlaan.^[1] De tak naar de Renbaanlaan wordt enkel gebruikt door trams die van of naar de stelplaats rijden.

Canada

Toronto

Kruising Bathurst and King
Kruising Spadina and King
Kruising Spadina and Queen

Duitsland

Kassel

Untere Königsstraße/Kurt Schumacherstraße (Am Stern)

Karlsruhe

Karlstraße

Leipzig

Goerdelerring

Magdeburg

Wienerstrasse-Raiffeisenstrasse/Leipzigerstrasse^[2]
Westring-Europaring/Grosse Diesdorferstrasse^[3]

Italië

Milaan

Piazza 24 Maggio Piazzale
Piazzale Porta Lodovica

Nederland

Amsterdam bestaand

Kruising Ceintuurbaan / Van Woustraat (sinds 1936, sinds 2013 in de normale dienst geen afslaand tramverkeer meer)
Kruising Ceintuurbaan / Ferdinand Bolstraat (van 1977 tot 2003 en sinds 2017. Door de afsluiting van het noordelijke deel van de Ferdinand Bolstraat van 2003 tot 2017 tijdelijk een T-kruising).
Kruising Overtoom / Eerste Constantijn Huygensstraat (sinds 1987; sinds 1992 in de normale dienst geen afslaand tramverkeer meer).

Het Haarlemmermeercircuit en het Burgemeester Röellcircuit, alhoewel geen grand union, bieden toch dezelfde mogelijkheden.

Amsterdam voormalig

De kruising op het Victorieplein gezien vanuit De Wolkenkrabber, 1945

Kruising Wibautstraat/Ruyschstraat in 1960

Kruising Rijnstraat / Victorieplein en Vrijheidslaan (van 1929 tot 1982). Tegenwoordig zijn er zes bogen nog in gebruik.^[4]
Kruising Wibautstraat / Ruyschstraat (van 1942 tot 1970).^[5]
Kruising Jan Evertsenstraat / Hoofdweg (Mercatorplein); (van 1989 tot 2020). In de normale dienst sinds 2017 geen afslaand tramverkeer meer. Sinds 2020 geen grand union meer door afsluiting van de zuidelijke boog Jan Evertsenstraat westzijde naar de Hoofdweg noordzijde. Er zijn nog zeven bogen in gebruik.

Oostenrijk

Graz

Jakominiplatz

Polen

Poznań

Głogowska / Hetmańska
Kórnicka
Most Teatralny
Rondo Jana Nowaka-Jeziorańskiego
Rondo Kaponiera
Rondo Starołęka

Szczecin

Plac Rodla (sinds 2022^[6])

Warschau

Rondo Kercelak

Rusland

Magnitogorsk

Plac Mira^[7]

Tsjechië

Praag

Palmovka
Strossmayerovo náměstí
Palackého náměstí

Zwitserland

Bazel

Aeschenplatz

Zie de categorie Grand Union van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ https://www.openstreetmap.org/#map=18/50.81902/4.37863
↑ Trams 2017, B.A.Schenk, M.R. van den Toorn, de Alk 2016, ISBN 978-90-5961-186-3
↑ Trams 2018, B.A.Schenk, M.R.van den Toorn, de Alk 2017, ISBN 978-90-5961-196-2
↑ De boog Vrijheidslaan / Rijnstraat zuidzijde ontbreekt in deze richting. In de andere richting is deze boog nog in gebruik voor remiseritten. De boog van het Victorieplein rechtsaf naar Rijnstraat is nog gedeeltelijk aanwezig maar niet meer bruikbaar door het verwijderen van het spoor in de Rijnstraat staduitwaarts. Daardoor is ook het rechtdoorgaande spoor vanuit de noordelijke Rijnstraat naar de zuidelijke Rijnstraat niet meer in gebruik. De boog uit de zuidelijke Rijnstraat richting Victorieplein is voor remiseritten gehandhaafd.
↑ Alleen nog rechtdoorgaand spoor in de Ruyschstraat.
↑ Trams 2023, B.A.Schenk, M.R.van den Toorn, De Alk 2022, ISBN 9 789059 612662
↑ Moderne trams deel 2, Frits van der Gragt, 2015 De Alk, ISBN 978 90 6013 343 9

[1] ttps://www.openstreetmap.org/#map=18/50.81902/4.37863

[2] Trams 2017, B.A.Schenk, M.R. van den Toorn, de Alk 2016, ISBN 978-90-5961-186-3

[3] Trams 2018, B.A.Schenk, M.R.van den Toorn, de Alk 2017, ISBN 978-90-5961-196-2

[4] De boog Vrijheidslaan / Rijnstraat zuidzijde ontbreekt in deze richting. In de andere richting is deze boog nog in gebruik voor remiseritten. De boog van het Victorieplein rechtsaf naar Rijnstraat is nog gedeeltelijk aanwezig maar niet meer bruikbaar door het verwijderen van het spoor in de Rijnstraat staduitwaarts. Daardoor is ook het rechtdoorgaande spoor vanuit de noordelijke Rijnstraat naar de zuidelijke Rijnstraat niet meer in gebruik. De boog uit de zuidelijke Rijnstraat richting Victorieplein is voor remiseritten gehandhaafd.

[5] Alleen nog rechtdoorgaand spoor in de Ruyschstraat.

[6] Trams 2023, B.A.Schenk, M.R.van den Toorn, De Alk 2022, ISBN 9 789059 612662

[7] Moderne trams deel 2, Frits van der Gragt, 2015 De Alk, ISBN 978 90 6013 343 9

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]