Gebruiker:Vincent Grieten/Kladblok

Pallieter (film)

Verhouding tot de roman

Qua opzet verschilt de filmadaptatie radicaal van de roman. Oorspronkelijk is Timmermans' Pallieter een vitalist. Met ander woorden, het personage verheerlijkt het leven in overeenstemming met zijn natuur. De roman legt de nadruk op vrijheid door mystieke ervaringen gevonden in een ongetemde natuur. Het beschaven van dit natuurlijke wordt gezien als nefast voor het individu. Het scenario van Hugo Claus verplaatst de focus naar de tragische ontwikkelingen die Pallieter moet ondergaan. De hoofdrolspeler wordt uit de stadscontext gehaald om zijn gemanifesteerde depressie te overwinnen "nadat zijn eerste vrouw zelfmoord heeft gepleegd." De natuur functioneert hier als een soort helende kracht. Twee handgrepen zijn vervolgens cruciaal: de melancholie van Pallieter en de pragmatiek van de vliegtuigpassage.

Melancholie van Pallieter

Samen met Claus heeft regisseur Roland Verhavert geprobeerd meer diepgang te creëren in zijn Pallieter door een eerder melancholische interpretatie van de originele tekst. Het gaat niet langer om een 'pallieter' als stereotype flierefluiter, maar volgens Verhavert wel om een karakter met méér gevoel. Zo stelde hij dat: "een uitbeelding van dat uitbundige van de Timmermansfiguur veleer [sic] belachelijk zou overkomen op een publiek van vandaag. Een film maken over gewoon maar geluk en levensgenieten kan eenvoudig niet". De exuberante hedonist maakt plaats voor een dramatische invulling van het personage met aan de ene kant "iemand die fysisch en moreel ziek is, terug in de natuur komt, daar geneest, de wereld en de mens opnieuw ontdekt, weer vreugde schept in eten, drinken en ademen, een Marieke vindt, met haar trouwt en zijn bed vult, een kind krijgt" en aan de andere kant een "omgeving die het Pallieter moeilijk maakt in zijn drang naar levensvreugde." Het 'goede' leven krijgt dan pas vorm in contrast met Pallieters constante confrontatie met (industriële) vooruitgang. In dat opzicht hadden Claus en Verhavert oog voor de verandering van tijdsgeest. Hierbij is het belangrijk om weten dat de roman dateert uit 1916 en de verfilming debuteerde in het jaar 1976. In de 20ste eeuw was er door modernisering immers veel veranderd, volgens sommigen te veel en bovendien te snel. Hier hadden verschillende dan ook kritiek op (waaronder Claus en Verhavert), wat zich uitdrukt in Pallieters kalverachtige afkeer van "de huichelachtigheid en morele bekrompenheid van de bourgeoisie".

Pragmatiek van de vliegtuigscène

Er is een vliegtuigpassage in de roman van Timmermans, waar Pallieter als medereiziger de 'wonderschone' natuur van de Netevallei huldigt. In de filmadaptatie monteert Verhavert allerlei videofragmenten van een industriële site middenin de vliegtuigscène. Het doel hiervan blijkt een waarschuwing te zijn voor de onbezonnen vooruitgangsdrang van de nieuwe tijd en het verdwijnen van 'het paradijselijke'. "[D]e sequens krijgt een extra dimensie: Pallieter ziet één ogenblik wat de toekomst brengen zal. Met deze toegeving wordt het Pallieter-verhaal geactualiseerd." Vol onmacht kijkt Pallieter toe en schreeuwt hij: "Nee!" In een interview uit het tijdschrift 'Film en televisie' vertelt Verhavert dat "[het toekomstvisioen] noodzakelijk was om te verantwoorden dat hij [Pallieter] zijn omgeving verlaat..." Met deze stelling in het achterhoofd krijgt de passage een licht pragmatisch accent, namelijk dat essentiële waarden uit het verleden verloochend zijn.

Ontvangst

Pallieter zorgde bij première voor een heuse kloof tussen de alledaagse bioscoopbezoeker en recensenten. Enerzijds schrijft Raf Butstraen dat "producent en regisseur juist hebben gemikt. Er komt enorm veel volk naar Pallieter kijken. Het blije en het komische [...] van heel wat situaties lijkt daarbij een voorname attractiepool te zijn." De consensus onder filmcritici is vrijwel steeds dat de prent zeer succesvol was, maar problematisch archaïsch. Volgens Wim De Poorter, een medewerker van Ons Erfdeel, is dit ouderwetse te wijten aan twee factoren: "In de eerste plaats was er het beperkte budget, in de tweede plaats de werking van de selektiekommissie, waarvan de officiële benaming ‘Selektiekommissie voor Nederlandse Kulturele Films’ het ergste liet vermoeden. Het begrip ‘kulturele film’ was op zichzelf erg betwistbaar en lag wellicht aan de basis van de talrijke literaire verfilmingen." De Poorter veroordeelt ettelijke Vlaamse literaire verfilmingen omdat cinema een ander medium betreft dan proza. Hij vindt het afkeurenswaardig wanneer er "uit bewondering voor een auteur" geprobeerd wordt "een getrouwe verfilming van een literair werk te maken, vooral als dit werk [...] zijn waarde ontleent aan het taalvermogen en de stilistische kwaliteiten van zijn auteur." Lijnrecht hiertegenover staat stilistische vernieuwing in filmtechnieken en een origineel scenario, vandaar zijn verdict: "Pallieter (1916) van Felix Timmermans werd moeizaam door Hugo Claus bewerkt tot een weinig samenhangend scenario, dat veeleer rezulteerde [sic] in een propagandafilm voor natuurbehoud dan in een volwaardige speelfilm. [...] Opnieuw werd de overheidssubsidie vergooid aan bekende namen, terwijl men minder bekende, talentrijke filmers in de kou laat staan." Het opzet van Claus om met zijn scenario hommage te bieden aan de roman van Timmermans en 'eerherstel' te bieden "aan de [...] onterecht tot een 'folklorefiguur' gestripte held" was volgens toenmalige filmkritiek mislukt.