Gebruiker:VLangbeen/Vrouwenbibliotheek Utrecht

Mee bezig
Aan deze pagina of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt.
Toelichting: ...
Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Vrouwenbibliotheek Utrecht

De Vrouwenbibliotheek en Documentatiecentrum Utrecht (VDU) werd in 1984 opgericht. Het doel was een plek waar vrouwen in Utrecht en omgeving feministische literatuur konden vinden, documentatiemateriaal en non-fictie over de vrouwencultuur, maar ook een ontmoetingsplaats zouden hebben. De eerste locatie was in het Vrouwenhuis, Twijnstraat 69.

Van 1995 – 2002 maakte de Vrouwenbibliotheek deel uit van het Multicultureel Emancipatiecentrum (MEC) aan de Wittevrouwenkade. In 2002 fuseerde de VDU met andere vrouwenorganisaties, werd deel van IDEA (2002) en verhuisde in 2005  naar Janskerkhof 1.

De bibliotheek werd om financiële redenen in 2009 opgeheven. De collectie werd tenslotte overgenomen door een particulier, Marjolein Datema, die de collectie sindsdien aanbiedt in de Gansstraat in Utrecht.  

1984 – 1995 De Vrouwenbibliotheek – in het Vrouwenhuis Utrecht

Op 20 oktober 1984 opende Vrouwenbibliotheek en Documentatiecentrum Utrecht (VDU) haar deuren; een initiatief van enkele vrouwen die elkaar kenden uit de vrouwenboekhandel de Heksenkelder [1]

Het doel was een plek waar vrouwen feministische literatuur konden vinden, maar ook documentatiemateriaal en non-fictie boeken die toegang geven tot de vrouwen(strijd)cultuur. De plek moest ook een ontmoetingscentrum worden.

De bibliotheek begon met een paar kasten, 8 vrijwilligsters en giften van Mama Cash, Café Averechts en Savannah Bay (noot) maar breidde snel uit waardoor in de loop der jaren nagenoeg het hele Vrouwenhuis werd ingenomen door de Vrouwenbibliotheek.(noot)

De bibliotheek startte met ca 200 boeken die na de opening al snel verdubbelde naar 400, meest schenkingen van betrokken vrouwen. In februari 1985 was de collectie gegroeid naar 600 boeken, de bibliotheek had 100 leden met abonnementen van 10 gulden per jaar.(noot) In 1992 stonden er 8.500 boeken op de plank en zijn er 75 tijdschrift abonnementen.

De vrijwilligsters die werkten aan de documentatie, documenteerden tijdschriftartikelen en maakten dossiers op onderwerp, met krantenartikelen, flyers en ander documentatiemateriaal. Voor het ontsluiten van tijdschriftartikelen werd samengewerkt met andere vrouwenbibliotheken en -documentatiecentra in Nederland verenigd in het Landelijk Overleg Vrouweninformatievoorzieningen (LOVI). (noot)

Vanaf het begin werden discussies gevoerd over het (collectie)beleid: welke boeken passen in een feministische bibliotheek? Ook over het toelaten van mannen wordt gediscussieerd, zeker in deze tijd, toen de VDU nog in het Vrouwenhuis zat waar mannen niet werden toegelaten. In 1990 viel het besluit dat mannen wel in de Vrouwenbibliotheek mochten komen(noot?)

Bij de selectiecriteria voor bibliotheek en documentatie werd vanaf het begin extra aandacht besteed aan lesbisch bestaan. Vanaf ca 1988 kwam er – op initiatief van Wies van Groningen (link)(met een indo-achtergrond) - extra aandacht voor informatie over en  van zwarte migranten- en vluchtelingenvrouwen (ZMV-vrouwen). Aan deze twee zwaartepunten, lesbisch bestaan en ZMV informatie werd extra aanschafbudget toegekend en de thema’s werden ook in de fysieke collectie zichtbaar door het plakken van stickers op de rug van de boeken: roze voor lesbisch, zwart voor ZMV. (Noot?)

Activiteiten

Doel van de vrouwenbibliotheek was niet alleen het aanbieden van boeken en documentatie, maar ook het organiseren van activiteiten. De Vrouwenbibliotheek was actief in het feministisch netwerk in Utrecht: sowieso door hun plek in het Vrouwenhuis, waar veel andere vrouwenorganisaties vergaderden of een werkplek hadden. De VDU deed actief mee aan de vrouwenboekenweken, georganiseerd samen met boekhandel Savannah Bay en ROSA (uitleggen), en organiseerde, samen met andere organisaties, activiteiten in het Vrouwenhuis. Ook daarin kozen de vrijwilligsters vaak voor onderwerpen die gerelateerd waren aan zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen [i]

Financien

De eerste financiering voor de collectie kwam van een crowdfunding-actie en giften van Mama Cash, Café Averechts en Savannah Bay. Er volgde in 1985 enige subsidie van de gemeente Utrecht[ii] voor huisvesting, en non-fictie, en de Provincie Utrecht betaalde voor organisatiekosten.

In 1990 was de Provinciale Bibliotheekcentrale Utrecht (PBCU) bereid om de automatisering van de catalogus te betalen. Daarmee werd de collectie van de Vrouwenbibliotheek zichtbaar als bestand van de PBCU.

Er was vanaf het begin wel enige subsidie van de gemeente Utrecht[i] voor huisvesting, non-fictie (voor fictie wilde de gemeente niet betalen) en publiciteit. Een jaar later betaalde de Provincie Utrecht voor organisatiekosten. Maar daar moest wel een AROB-procedure aan te pas komen; de aanvraag werd in eerste instantie afgewezen.

Uit de leengelden werd fictie aangeschaft. Ook schenkingen droegen bij aan de snelle groei van de collectie: in 1992 – de eerste cijfers die te vinden zijn– stonden er 8.500 boeken op de plank en waren er 75 tijdschrift-abonnementen.

Organisatie en medewerksters

Al in 1988 werd onderzocht of er een betaalde kracht kon worden aangesteld, maar vooralsnog zonder resultaat.[ii]; aanvragen bij de gemeente Utrecht voor betaalde krachten werden steeds afgewezen. Tot 1996 werkten er alleen vrijwilligsters. Veertien vrijwilligsters, die minimaal een dagdeel per twee weken werkten, kochten en ontsloten boeken, documenterde tijdschriften en kranten en organiseerden activiteiten.  Een collectief van 3 a 4 vaste vrijwilligsters die 30 tot 35 uur per week werkten, coördineerden de vele vrijwilligsters, selecteerden de boeken, deden de uitleen en hielpen de klanten. (noot)

Belangrijke vrouwen in het ‘collectief’ waren onder andere Greet van der Spek, Janny Figee en Marianne Boere, oprichtsters (1984), Wies van Groningen (ca 1988) en Ineke van Zadelhoff (ca 1990).

De bibliotheek maakte een vliegende start: de collectie groeide hard, Binnen vijf jaar verhuisde de bibliotheek intern twee keer, met steeds verdubbeling van de ruimte.

In 1989 ging de bibliotheek naar de begane grond waardoor de collectie vanaf de straat zichtbaar werd. De Vrouwenbibliotheek was al snel de belangrijkste ‘bewoner’ van het Vrouwenhuis.

1995-2009 Vrouwenbibliotheek MEC /IDEA

In 1995 werd de VDU deel van het Multicultureel Emancipatiecentrum (MEC). Andere organisaties die deel uitmaakten van MEC, waren o.a.  [1][i] het Buitenlands Vrouwencentrum (BVC), de Filipijnse vrouwen Bayaniha en het Netwerk van Zwarte, Migranten en Vluchtelingenvrouwen met een Hogere Opleiding. Samen betrokken zij het pand aan de Wittevrouwenkade.

MEC was een beheerstichting; de Vrouwenbibliotheek bleef bestaan als zelfstandige organisatie.

De verhuizing van de Twijnstraat naar de Wittevrouwenkade was een enorme omslag: veel meer ruimte, meer professionalisering en veel gezamenlijke activiteiten. En ingebed tussen organisaties die al sinds de jaren ’80 een belangrijke doelgroep waren: ZMV-vrouwen.

Organisatie

Met de vorming van MEC kwam er ook subsidie van de gemeente Utrecht: voor de huisvesting, de collectie en in 1996 voor twee (later drie) betaalde medewerkers in zgn ID-banen, gesubsidieerde banen voor langdurig werkelozen. .[ii] (noot)

Dat betekende dat er een officiële werkgever moest komen en de organisatiestructuur moest veranderen: van een collectief (non-hiërarchisch) naar een structuur met werknemers in gespecialiseerde functies en een bestuur in de rol van werkgever. De collectief-leden werden vervangen door een extern bestuur.

Collectie

Op deze nieuwe locatie was er weer ruimte om te groeien: zowel wat betreft de collectie, als de activiteiten. In 1999 was de collectie verdubbeld van 8.500 (in 1992), naar 15.660 (noot)

Binnen de samenwerking met MEC werd de afstemming op Zwarte- migranten- en vluchtelingenvrouwen steeds belangrijker.

In 1990 werd (door Garjan Sterk) onderzoek gedaan (noot) naar de behoefte en tevredenheid van leners, om zo de collectie goed af te kunnen stemmen op de gebruikers. Er volgden meer onderzoeken: in 1993 naar de leeservaringen van de gebruikers van de bibliotheek door Marina van Beekveld en een speciaal onderzoek naar het gebruik van boeken over lesbisch bestaan, door Els Kieviet. In 1995 doet Martine Kolner opnieuw onderzoek naar de informatiebehoefte van de gebruikers. (allemaal noten?)

Een van de gevolgen van het gebruikersonderzoek: er kwam in 1990 een wisselcollectie met boeken in het Turks, voor de Turkse doelgroep en er volgden er meer – vooral gericht op de 1e generatie ZMV-vrouwen – nu ook voor Marokkaanse en Arabische vrouwen. Er werd een video-collectie aangelegd om aan te sluiten bij de informatiebehoefte van deze tweede en derde generatie. Ook op deze manier probeerde de Vrouwenbibliotheek aan te sluiten bij multicultureel Utrecht.

In 1991 werd gestart met de automatisering van de catalogus, met steun van de Provinciale Bibliotheekcentrale Utrecht (PBCU). De provincie had in 1989 al aangegeven dat zij de collectie van de Vrouwenbibliotheek graag terugzag in het bestand van PBCU. Dat was nog niet eenvoudig, want de PBCU (en ook de Openbare Bibliotheek Utrecht) werkte met een ontsluitingssysteem op onderwerp dat ongeschikt bleek om vrouweninformatie mee te ontsluiten. De winst voor de Vrouwenbibliotheek was dat de provincie de automatisering van de Vrouwenbibliotheek financierde, en dat de medewerkers mee mochten doen met deskundigheidsbevordering op dat terrein.

(deze zin schrappen ->?)Er bleek behoefte (onderzoek Martine Kolner –opzoeken bij wie? De vrijwilligsters of de klanten, beide?) aan cursussen om wegwijs te worden in de wereld van e-mail en internet. De cursussen werden aangeboden i.s.m. de Provinciale Bibliotheekcentrale en de Openbare bibliotheek.

Het ZMV-informatieproject – over het verbeteren van het aanbod voor zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen - liep van 1997-2002. Het kreeg een vervolg in 2002: de Provinciale Bibliotheekcentrale financierde onderzoek naar de informatiebehoefte van ZMV-vrouwen. Enkele conclusies: initiatieven zoals de wisselcollecties, de lezingen en de internetcursussen werken goed, zeker als ze in samenspraak met de organisaties werden ontwikkeld; wel was het van belang rekening te houden met verschillen tussen de zwarte, migranten en vluchtelingenvrouwen, niet alleen in etniciteit en nationaliteit maar ook in sociale klasse, leeftijd, leescultuur en de gebruikte media zoals video's, tijdschriften en internet, al dan niet in de eigen taal.

Activiteiten

Het pand bleek zeer geschikt voor het organiseren van allerlei bijeenkomsten op het terrein van emancipatie, en de vrouwenbibliotheek deed daar actief aan mee. In de jaren 1995-2000 werd er veel georganiseerd: leesavonden, culturele ontmoetingen, een (multiculturele) verhalenwedstrijd. Natuurlijk vonden er 8 maart-vieringen plaats, samen met de organisaties in het pand, en vaak ook met boekhandel Savannah Bay.

In 1999 werd het 15 jarig bestaan van de bibliotheek groot gevierd, met een serie literaire bijeenkomsten in het voorjaar, een serie najaars-lezingen, en een ‘Vrouwenboekenbal’, samen met Savannah Bay, dat eveneens 15 jaar bestond. Ook het 20-jarig bestaan in 2005 ging niet ongemerkt voorbij, maar het werd duidelijk dat de VB in zwaar weer verkeerde. .

Nog steeds werd gewerkt aan een beter aanbod van en voor ZMV-vrouwen (altijd voluit, of 1x, rest ZMV?zwarte migranten- en vluchtelingen vrouwen): . een serie bijeenkomsten over vrouwen in Costa Rica, Kameroen, Mexico. Een avond over Indische literatuur. Een serie Vrouwen uit Verschillende Culturen.

2005-2009 Verloop: naar het Janskerkhof

Het pand aan de Wittevrouwenkade bood meer ruimte voor de collectie en voor de activiteiten. Toch nam vanaf de verhuizing naar de Wittevrouwenkade het aantal bezoekers aan de bibliotheek gestaag af: van 1450 in 1997, naar 1190 in 2003. Dat werd geweten aan de plek (‘uit de loop’), maar ook werd merkbaar dat emancipatie ‘uit’ raakte en dat internet in opkomst was.(noot).

De gemeente Utrecht was niet tevreden met de output van MEC en drong aan op een fusie. In januari 2002 kwam er – in opdracht van de gemeente – deze fusie tot stand: de Vrouwenbibliotheek en BVC (Buitenlands Vrouwencentrum) fuseerden met MEC (Multicultureel Emancipatiecentrum ) en vormd en vanaf dan één organisatie onder de naam IDEA (Informatie Diversiteit Emancipatie Activiteiten)

In 2004 kortte de gemeente de subsidie van IDEA, en daarmee ook voor de Vrouwenbibliotheek. Tegelijkertijd stopte de subsidie voor de ID-banen. Medewerksters in ID-banen werden ontslagen, waaronder drie in de bibliotheek. Eén ID-baan in de bibliotheek werd omgezet naar een reguliere baan.

Na nog eens een korting op de (gemeentelijke) subsidie, moest het pand op de Wittevrouwenkade worden verlaten. In 2005 verhuisde IDEA naar het kleinere, en goedkopere pand aan het Janskerkhof 1. De collectie moest krimpen: de boekencollectie wordt geschoond, en de archieven die waren ondergebracht bij de Vrouwenbibliotheek, gingen niet mee.[1]. Klopt dit wel?

In 2008 verscheen een kritisch rapport over IDEA. De gemeente stelde een fusie voor met Stichting Boeg (koepel van migrantenorganisaties) maar het bestuur van IDEA weigerde dat. Toen was het einde verhaal: de gemeente laat weten dat de subsidie voor IDEA stopt op 1-1-2010[2], en daarmee voor de bibliotheek. Tot die tijd kreeg IDEA de tijd om de organisatie af te bouwen.

Toen de gemeente in 2009 aankondigde de hele subsidie te stoppen, werd er gezocht naar een organisatie waar de collectie bij elkaar kon blijven, maar zonder resultaat. In november 2009 ging er een brief uit naar alle leners van de bibliotheek: de boeken werden verkocht. Iedereen kon boeken komen kopen. De collectie documentatie ging naar het oud papier.(noot)

Vanaf 2009 Doorstart Vrouwenbibliotheek –

De brief kwam ook aan bij de leenster Marjolein Datema. Zij ondernam actie om de collectie voor Utrecht te behouden en bood haar pand in de Gansstraat 161 A aan. In december 2009 verhuisde de bibliotheek en op zaterdag 6 maart 2010 opende de bibliotheek op deze nieuwe plek. De bibliotheek wordt nog steeds (2024) door Datema, met een kring vrijwilligsters, gerund.

Bronnen, referenties, voetnoten

Externe links

https://vrouwenbibliotheek.nl/category/activiteiten/

https://vrouwenbibliotheek.nl/2022/11/17/verantwoording-van-de-geschiedenis-van-de-vrouwenbibliotheek/

https://www.savannahbay.nl/ons-verhaal/

Publicaties VAN de Vrouwenbibliotheek

Nieuwsbrief Vrouwenbibliotheek Utrecht, 1995-2002

Beleidsplan 2001-2004, Utrecht, Vrouwenbibliotheek Utrecht, Informatie- en Documentatiecentrum, 2001. 8 p.

Jaarverslag Vrouwenbibliotheek Utrecht, 1997, 2000, 2001.

Eindrapportage ZMV-vrouweninformatieproject: verslag van het project over informatiebehoefte van zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen door de Vrouwenbibliotheek Utrecht, december 2000. Utrecht, Vrouwenbibliotheek, 2000. 17 p., lit.

Nieuwsbrief IDEA, 2003, zomer, winter

Publicaties OVER de Vrouwenbibliotheek

DOUZE, Marjet, Vrouwenarchieven, -bibliotheken en -documentatiecentra in Nederland: een nieuw netwerk? In: - Vrouwen en informatie: de eerste najaarslezing van de Vrouwenbibiotheek Utrecht 21 september om 19.30 uur. Utrecht, Vrouwenbibliotheek Utrecht, 1999. Bundeling van lezingen en artikelen over de vrouweninformatievoorziening in Nederland.

BEEKVELD, Marina van, Leeservaringen van vrouwen: een onderzoek onder de leensters van Vrouwenbibliotheek Utrecht : onderzoeksverslag. Utrecht, 1993, 58 p, lit., bijlagen.

Multicultureel emancipatiecentrum gewenst!: rapportage over de wenselijkheid en concretisering van een nieuw Utrechts multicultureel emancipatiecentrum. De Beuk, 1994, 33 p.

SPEK, Greet van der, en Susanne Kers, Vrouwenbibliotheek Utrecht bestaat 10 jaar/ . In: Nieuwsbrief 17 okt 1994, p 12-14

DICKE, Elsje. en Marlise Mensink ‘De wisselwerking staat voorop’; de Utrechtse Vrouwenbibliotheek verhuist/ . In: LOVER, jrg 22 (1995), nr 4 (dec). P. 44-45

Archief Vrouwenhuis . Atria; ARCHIVA (nog te verwerken materiaal) Doos 62

FIGEE, Janny, Wat zijn er toch veel mooie vrouwenboeken/. In: Nieuwsbrief nr 23– dec 1997 , p 8-10 Nieuwsbrieven Vrouwenbibliotheek, 1984-1995

Vakblad vrouweninformatie voor bibliotheek en documentatie (1991-2002)

Interviews: Janny Figee (ca 1984-1985), Marianne Boere (1984-1988), Wies van Groningen (collectief-lid ca 1988-1997) (zijn de interviews gepubliceerd, openbaar toegankelijk? anders kunnen/mogen we ze niet opnemen als bronnen)

LIER, Marion van, Vrouwenbibliotheek Utrecht: een hoofdstuk apart/ December 2001 (meer info welke publicatie?)

Archief Savannah Bay

Interviews met: Marion van Lier (medewerker bibliotheek ca 1998 tm 2009), Anja van der Einden (coördinator IDEA 2002 tm 2009), Garjan Sterk (bestuurslid, ca 1997-1999), Leonoor van Vliet (vrijwilliger ca 1994-2009), Marjolein Datema (eigenaresse Vrouwenbibliotheek 2010-heden) (zie hierboven)

Bronnen moeten nog allemaal gekoppeld

Bronnen:

- Vrouwenbibliotheek/ Alyze Bos en Gert Jan de Viet. - In: Drift, vol. 1, nr. 10 (6 nov. 1984), p. 3 

- Vrouwenbibliotheek Utrecht bestaat 10 jaar/ Greet van der Spek en Susanne Kers. In:  Nieuwsbrief Vrouwenbibliotheek, 17 okt 1994, p 12-14

- Wat zijn er toch veel mooie vrouwenboeken/Janny Figee. In: Nieuwsbrief Vrouwenbibliotheek, nr 23– dec 1997, p 8-10

- Vrouwenbibliotheek Utrecht: een hoofdstuk apart/ Marion van Lier. December 2001

- Interview van Marjet Douze met Marianne Boere en Janny Figee, initiatiefnemers. (21 juli 2022).

---

[i] Turks, Grieks, Marokkaans, Spaans, Joegoslavisch, Italiaans

[ii] Dat lukt pas in 1996 (1 ‘Melkert/ID baan’)

[1] Er werd aan de gemeente Utrecht  39.000 gulden gevraagd. Men kreeg 12.000.