Gebruiker:Nick Busschots/Kladblok

Oeroeg (film)

Oeroeg is een Nederlands-Belgisch-Indonesische film van Hans Hylkema, die in Nederland op 10 juni 1993 in de zalen verscheen. In België en Indonesië verscheen de film pas in november 1993. Het is gebaseerd op het boek Oeroeg (1948) van Hella S. Haasse. De film heeft een looptijd van 114 minuten en heeft als internationale titel Going Home.

Oeroeg is een film die een realistische kijk geeft op de Nederlanders in Indonesië, van het uitroepen van de zelfstandigheid in 1945 tot de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949. In de film worden gebeurtenissen van uit de jeugd van de hoofdpersoon afgewisseld met de periode van de politionele acties.

Context en ontstaansgeschiedenis

Hans Hylkema verfilmde Oeroeg, gepubliceerd door Hella Haasse in 1948, in 1993. Hylkema interesseert zich in de Nederlandse politiek en geschiedenis. In die lijn kan hij niet om Nederlands-Indië heen omdat het een grote rol heeft gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Het duurde 45 jaar eer een film werd gemaakt over dit verhaal. Hylkema verklaart dat Nederlandse filmmakers te weinig affiniteit met Indië hebben omdat het een zwarte bladzijde is in de Nederlandse geschiedenis, "betrokkenen praten slechts met grote moeite over de afloop van de Nederlandse aanwezigheid in Indië". De opnames van Max Havelaar verliepen toen moeizaam. Hierdoor hadden Nederlandse producenten weinig enthousiasme om nog in Indonesië aan de slag te gaan met een film. Tjalie Robinson en Rob Nieuwenhuys verweten Hella Haasse niet Indisch genoeg te zijn. Hylkema heeft geen affeniteit met Indië, behalve dat een vader van een nicht daar heeft gevochten. Hij had een enkel doel voor ogen: het maken van een film.

Merkwaardig genoeg is Oeroeg de eerste film die handelt over deze tijdsperiode. Een bezoek van Koningin Juliana had toen een politieke bijsmaak, en werd door sommigen aanschouwd als een spijtbetuiging. Al verklaart Hylkema dat het verleden voor hen geen rol speelt, ze waren daar enkel om een film te maken. Een vriendin van de regisseur woonde al een geruime tijd in Indonesië en de briefwisseling tussen beide hebben hem aangezet tot het nadenken over het Nederlands koloniaal verleden. Hylkema begon te reflecteren over het maken van een film en het boek Oeroeg leek hem een interessant en passend richtsnoer, "de vermenging van het persoonlijke drama en de maatschappelijke ontwikkelingen" spraken hem uitermate aan.

Na Hylkema's film, De Mannetjesmaker, was hij op zoek naar nieuw materiaal voor een volgende film. Hij was al geïnteresseerd in de laatste uren van de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië, maar deze interesse werd aangewakkerd door briefwisseling met bevriende journalisten, Peter Schumacher en zijn vrouw. Ook keek hij in 1969 naar Achter Het Nieuws, zijn zus werkte samen met journalist Joop Heuting. Al deze omstandigheden zette Hylkema tot denken. Hij wilde sindsdien een film maken die handelt over Indonesië. Ondanks het gebrek aan een band met Indië, vond Hylkema wel dat zijn film mocht tonen wat ze sinds die tijd te weten zijn gekomen over de koloniale oorlog. Anders zou zo'n film geen bevredigend einde hebben.

Hij had verschillende drijfveren voor het maken van net deze film. Hylkema kwam tijdens research op de verhaalstructuur over een vriendschap tussen twee jongens met verschillende raciale achtergrond, die uit elkaar groeien en uiteindelijk weer met elkaar geconfronteerd worden. Zijn eerste uitgangspunt was niet het verfilmen van Oeroeg, maar het maken van een film in het licht van het Nederlands kolonialisme met die verhaalstructuur. Hij kwam er achter dat het vereenvoudigen van de koloniale geschiedenis tot één coherent dramatische verhaallijn, niet binnen zijn kunnen lag. Wanneer hij uit een stapel researchbronnen Oeroeg haalde en deze las, wist hij het meteen. "Dit boek was beter dan wat ikzelf ooit kon verzinnen".

Hylkema deelt mee dat het geen pure verfilming is van het boek, het is erop gebaseerd. "Ik [Hans Hylkema] zie mijn film Oeroeg dan ook niet als een verfilming maar als een film gebaseerd op."

Ontvangst

Commercieel ontvangst

Oeroeg ging op 10 juni 1993 in première in Nederland. De film ging in België en Indonesië pas in november 1993 in premiére. Hij had in 1994, toen hij uit de zalen werd gehaald, in totaal 145.001 bezoekers. Dit is voor een film als Oeroeg een succes, in Nederland spreken ze van de gouden grens (100.000 bezoekers). Die heeft hij dus overschreden.

Kritisch ontvangst

De film werd geselecteerd voor het internationale festival voor historische films in Parijs. Daar won het geen prijzen. De acteur Rik Launspach won voor zijn vertolking van Johan ten Berghe het Gouden Kalf voor 'Beste Acteur' bij de Nederlandse Filmdagen in 1993.

Recensenten en critici schreven lovende stukken over de film. Van de Ven noemde het een nationale topper die zijn plaats verdient tussen films zoals Soldaat van Oranje, Turks Fruit en De Tweeling. Volgens Kroon heeft Nederland al lang meer gevoel voor woord dan beeld. De film is voor hem een mooi voorbeeld van waarom Nederland zich moet toespitsen op film en wat ze dan kunnen bereiken.

Rudy Kousbroek zegt dan weer dat de film "niet deugde" en dat valt te verwijten aan het scenario. Hij denkt dat de scenaristen het zichzelf en het publiek te makkelijk gemaakt hebben. Hij levert ook kritiek op de keuze om een boek te verfilmen en er dan mijlenver van af te wijken. Hij gaat zelfs zo ver om de verfilming een diefstal te noemen. Kousbroek verwijt in zijn stuk de scenarist meer dan de regisseur. Hylkema reageerde jaren later op Kousbroek's kritiek en zei dat die kritiek geleid heeft tot een jarenlange vete tussen zichzelf en Jean van de Velde, een scenarist van Oeroeg.