Gebruiker:N.Verlaan/Kladblok
KLAASVERLAAN en VINCENT van GOGH
In het Zaanse Dagblad de Typhoon in de bijlage CULTUUR & Kunst van 9 januari 1992 verscheen een bijna paginagroot artikel van de beeldende Eindhovense kunstenaar Jack van Hoek onder de kop ‘Die naamloze lithograaf bleek een Zaandammer’ en met de subkop ‘KLAAS VERLAAN: een Zaandamse aannemers-zoon’ en ook ’Van Gogh: Spijt dat ik naar Verlaan luisterde’.
Jack van Hoek had ontdekt, dat mijn opa Klaas (23-9-1863>26-3-1948) van 3 maart 1884 tot 8 september 1885 bij drukkerij Gestel in Eindhoven had gewerkt als lithograaf en in april 1885 Vincent had geadviseerd bij het afdrukken van Vincent’s eerste lithosteen van zijn Aardappeleters, dat verkeerd uitpakte en een teleurstelling werd. Klaas had het advies gegeven wat meer van de steen wit te laten, omdat die anders niet goed zou drukken. Van Gogh bijt daarop met zuur een aantal lichte plekken op de steen uit … de afdrukken die daarna gemaakt worden vallen bij van Gogh – en bij enkele bekenden van hem – niet erg in de smaak. Het wit heeft volgens van Gogh de eenheid van de afbeelding bedorven ; het advies van de lithograaf heeft het resultaat verslechterd. Terwijl er plannen waren voor 50 exemplaren, worden er maar 20 afgedrukt. Dit is te lezen in de brieven van Vincent van Gogh.
Jack van Hoek ontdekte de naam van de tot 1991 naamloze lithograaf bij drukkerij Gestel& Zn te Eindhoven en Jack vroeg mij als kleinzoon van deze Klaas Verlaan over de ‘persoon Klaas‘ meer informatie te geven.
De grootvader van mijn opa Klaas heette ook Klaas Verlaan. Hij was een grote aannemer te Zaandam. In de jaren 1860 heeft hij de Hoogere Burger-school gebouwd aan de Westzijde en de school van mr. Eijkman aan de Gedempte gracht. Voorts heeft hij ondermeer de Nieuwsloot gedempt te Alkmaar. Voorts had deze grootvader een kerkgenootschap opgericht en voor eigen rekening een houten kerk voor ca. 300 personen gebouwd en om niet aan het kerkgenootschap geschonken. Zijn zoon Willem Verlaan (en vader van mijn opa Klaas) was voorlezer en voorzanger in de kerk en mijn opa Klaas heeft in zijn jeugdjaren in het doopsgezind zangkoor meegezongen. In 1868 is grootvader aan de cholera gestorven en toen is vader Willem voor eigen rekening gaan werken en oom Dirk Verlaan heeft toen de zaak van grootvader Klaas voortgezet.(uit Klaas zijn levens-verhaaltjes - handgeschreven in 1942 op een kladblok. (Klaas schreef steeds als Jantiena piano speelde en daarbij zong. Jantiena overlijdt plotseling op Kerstavond 25 december 1942 ten huize van haar dochter Greet in Santpoort aan een hartaanval te midden van haar familie. Klaas heeft vanaf deze datum het op schrift stellen van zijn levensverhaal gestaakt. Op twaalfjarige leeftijd moest mijn opa Klaas naar de timmerwerf om het timmeren te leren, want ik moest immers timmerman worden en op 16 jarige leeftijd had ik een raam gemaakt van grenenhout met eikenhouten randen (met zestien vereist en dit was voor zo’n jongen een hele prestatie)
Vader was door nieuwe opkomende concurrentie van verschillende kleine timmerbaasjes gedwongen zijn timmerwinkel te sluiten. Een familielid zou de timmerwinkel voortzetten en mijn opa Klaas zou bij hem lithografie en steendrukkerij leren. Drie maanden heb ik hier de zaak bekeken … maar wij konden niet harmoniëren .. toen ben ik maar eens in Amsterdam gaan informeren .. op de Rozengracht 221 vond ik een plaats voor leerling … in deze winkel heb ik een jaar zitten te oefenen … op zekere avond vertelde vader dat er bij Gebroeders Reimeringer op de Oude Zijds voorburgwal een jong lithograaf werd gevraagd; een besluit was spoedig genomen.
Bij de Heeren Reimeringer kreeg opa Klaas een gedegen lithografische opleiding van den heer Schroder – chef lithograaf hoofd van het atelier en Tienis Lensen – bekwaam zelfstandig lithograaf. Mijn werk was gravures maken voor sigarenzakjes en voorts etiketjes graveren voor verschillende doeleinden. Een leerling Bernard Coesel, die al drie jaar daar was en maar steeds de zelfde bleef, kon zich niet begrijpen, dat ik nog maar zoo kort bij het vak was. Toen ik een jaar bij de firma Reimeringer gewerkt had, dacht ik dat ik maar weer eens iets anders moest verzinnen, om meer vorderingen te maken. Bij de firma Gestel & Zn te Eindhoven werd een jong lithograaf gevraagd. Vader ging daar eens naar toe en kwam met de boodschap terug dat ik maandagmorgen daar kon komen bij de heer Gestel met kost en inwoning, zakgeld en vrij sigaren,dus dat was weer voor elkander. Johannes Gestel – getrouwd met Jannetje Kwaadland, was welgesteld en had met zijn zoon Dirk een steendrukkerij – speciaal fabriek van sigaren-etiketten. Ik werd toen assistent van Dirk, die vijf jaar ouder was.
De familie Gestel was zeer muzikaal. ’s Avonds af en toe – en als er visite kwam - gaven wij een uitvoering: Dirk viool, dochter Anna op de piano en ik ( Klaas ) zong dan de tenorpartij. Ons programma was dan veelal de volgende muziek : Ik ken een lied dat ’t hart bekoort en ook Verdwenen van huisen Knaapje zag een roosje staan enz. -een tiental nummers hadden wij zoo voor elkander en dit programma had nog een goede uitwerking op de gasten ook. (zie ook YouTube / Dimmen Gestel : Klaas verzorgde de zang ).
Klaas Verlaan en Vincent van Gogh moeten bij de eerste kennismaking reeds een aversie tegen elkaar gehad hebben. Opa Klaas – een keurige bescheiden vriendelijke christelijke jongeman van toen 20 jaar, die in zijn ‘levensverhaaltjes’ schreef dat hij een Amsterdammer – werkzaam aan de drukpers – meed omdat dat was mijn idee niet, dit was een heel ander persoon in ideeën.Eerder in Zaandam had opa Klaas tegen een vriend Kees opgemerkt: ..en nu naar Krommenie naar de kermis, dat geleek mij heel erg vreemd … dit was dan voor ons kerkelijke lieden niet geschikt om daar aan mede te doen.(dit was typisch Klaas Verlaan ).
Dat Klaas in september 1885 als 22 jarige zijn belangen liever nog door zijn vader liet behartigen blijkt uit zijn tekst :Vader en de oude heer Gestel konnen het met de salarus regeling niet eens worden … zoo zou ik dan op goed geluk af maar voorloopig maar weer eens naar Zaandam terug gaan op hoop van een andere betrekking te zoeken.
Vincent was het tegenbeeld van Klaas >druk, gedrevenen was in die dagen zo intens bezig met zijn kunnen en het boerenleven, dat hij geen op- of aanmerkingen in negatieve zin duldde. Hij liep ook vreemd gekleed.Nee, zij waren twee personen met heel andere ideeën, die elkaar buiten het zakelijke uit de weg gingen, … maar Klaas moest in dienst van Gestel uiteraard wel de 10 jaar oudere Vincent als klant vakbekwaam bedienen. Zie ook :YouTube/Dimmen Gestel: Klaas hielp van Gogh ook zeer gereserveerd met de vervaardiging van de litho van “De Aardappeleters” en het drukken daarvan.
In dit licht moet men het schilderstukje van opa Klaas zien, dat hij met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid heeft geschilderd omstreeks de tweede week van april 1885, nadat hij één of meer van de schetsen van Vincent’s aardappeleters onder ogen heeft gehad en de bedoelingen van Vincent over zijn achterliggende gedachten bij het toekomstige boeren-schilderij had moeten aanhoren - en nadat hij ook kennis had genomen van de negatieve reacties van andere bekenden van Vincent op deze gedachten voor het maken van een boerenschilderij. Klaas moet het met die afkeuringen wel eens zijn geweest, maar hield dat voor zich om geen bonje met Vincent te krijgen.
Soms was ik Zondags wel eens radeloos met de tijd, schreef Klaas … en dan is een stukje afvalhoutplaat van ongeveer hetzelfde formaat als Vincent’s schets zo gevonden om je gevoelens van je af te schilderen … met dezelfde soort boerenfiguren van de schets om een tafel … maar dan vrolijk zingend bij een trekzak in een kleurrijke boerenwoning met fraaie schouw en buiten zonnig met een bloesemboom. Het is een impulsief schilderstukje – zonder studie en/of schets vooraf–zo uit het blote hoofd nageschilderd vanuit het visuele geheugen. Zelfs de twee beschadigde hoeken aan de linkerkant van het gelijmd houten plankje zijn niet eerst netjes recht afgezaagd, hetgeen voor een timmerman een kleine moeite zou zijn geweest.Nee, Klaas schilderde gewoon over de twee beschadigde hoeken heen – alleen maar voor zichzelf. Als opa Klaas enkele weken later dan de tweede week in april 1885 het schilderstukje zou hebben geschilderd – nadat hij de nieuwe meer knoestige koppen van Vincent had gezien bij het afdrukken van de bestelde litho’s van de eerste lithosteen op 13 april 1885– dan zou hij ongetwijfeld ook deze- meer knoestige koppen -in zijn schilderstukje hebben nageschilderd - uiteraard ook vrolijk zingend bij een trekzak – maar dan wel met die andere -knoestige–boerenkoppen erin !
Kan het schilderstukje van Klaas in 1885 geschilderd zijn? Ja, dat kan! Ik ben met het schilderstukje op donderdag 19 december 2013 naar een lezing in Doorn geweest met het thema “Van Gogh aan het werk”. Tijdens deze lezing lichtte drs. Helewise Berger de atelierpraktijk van Vincent van Gogh toe. (zoals ook in de aankondiging was vermeld). Na afloop heb ik Helewise het schilderstukje van opa Klaas laten zien en zij reageerde onmiddellijk op het gelijmd houtenplankje – zeggende, dat Vincent ook op zulk soort gelijmd houtenplankjes had geschilderd.
Bekend was dat op de Tongelresestraat in Eindhoven vanaf 1883 een houtindustrie Brüning& Zn bestond, die platen gelijmd hout fabriceerde voor sigarenkistjes – niet ver van Gestel & Zn steendrukkerij.Het behoeft nauwelijks betoog, dat Gestel deze gelijmd houten platen voor sigaren-kistjes moet hebben gebruikt en dat er dan afvalstukjes houtplaat voor het oprapen waren. Een materiaal-onderzoek naar de gebruikte houtsoort en lijm kan 100 procent zekerheid bieden of het gelijmd houtenplankje omstreeks 1885 door Brüning & Zn is gefabriceerd, maar bij mij is er nu al geen twijfel meer daarover.
Genoemd schilderstukje van opa Klaas heb ik twee maanden voor het overlijden op 24 juli 1982 van mijn tante Greet van Monsjou-Verlaan ontvangen ( dochter van Klaas ) als aandenken aan opa Klaas Verlaan. Klaas is gehuwd op 22-12-1892 te Haarlem met Jantiena Veldhuizen ( 06-06-1868 > 25-12-1942 ) -zij kregen drie kinderen:Willem - Willem Nicolaas ( Haarlem 07-09-1893 / 14-8-1968 )> 3 kinderen : - Pim (09-06-1937/05-11-1999), Meke (10-01-1942) en Art (21-09-1950)Greet - Margaretha Elisabeth ( Amsterdam 01-07-1898 / 24-7-1982 )> 7 kinderen : - Emmy (1920) Pim (1923) Hans (1924) Guus & Adolf (1926) Tine (1928) Lourens (1931)Nico - Nicolaas Jan ( Amsterdam 04-04-1900 / 10-06-1973) > 3 kinderen; geboren : - Nico ( 12-08-1932); Vera ( 24-11-1933 ); Bob ( 11-11-1946 ) - alle 3 te Amsterdam.
Terugkijkend in de tijd hierbij nog enkele aanvullingen voor een scherper beeld:
Gestel & Zn Steendrukkerij was een Nederlands Hervormd bedrijf in een Rooms Katholieke provincie Noord Brabant. Het was in die tijd vanzelfsprekend, dat Johannes Gestel een jonge Nederlands Hervormde lithograaf zocht op basis van kost en inwoning via een Christelijk Dagblad in Amsterdam en omgeving, omdat daar een opleiding voor jonge lithografen was.
Dat Klaas de beschadigde twee linker hoeken van het gelijmd houtenplankje niet recht heeft afgezaagd, kan ook zijn reden vinden, dat Klaas wilde kunnen aantonen, dat het een afvalplankje was, dat hij voor zijn schilderstukje had gebruikt. Kijkend naar de verf, dat Klaas voor het schilderstukje heeft gebruikt, zou het niet verbazen, dat het best ook drukinkt van Gestel kan zijn geweest, dat ook lijnzaadolie en vernis met pigmenten bevatte. Een materiaaltest kan hier uitsluitsel geven.
Van Dimmen Gestel weten we, dat hij met zijn vier jaar oudere broer Dirk en ‘onze lithograaf’(Klaas Verlaan) omstreeks juni 1884 op een zondag-achtermiddag op bezoek is geweest in het nieuwe atelier van Vincent bij de koster Schafrat van de R.K.-kerk. Dimmen studeerde van 1880 > 1881 in Amsterdam bij de Rijksakademie van Beeldende Kunsten en van 1882 >1885 bij het Rijksopleidings-instituut voor tekenleraren, waar hij in 1885 cum laude slaagde. Dimmen ging tussentijds vaak naar huisen was in die jaren bevriend met Vincent.Dimmen overleed ongehuwd op 31-07-1945.
Klaas schrijft over deze Dimmen het volgende:de “Broeder van Dirk”,had eindexamen afgelegen voor teekenleeraar in de bovenzaal van ’t Rijksmuseum te Amsterdam. Die kwam nu thuis. Twintig jongelui gingen naar huis met einddiploma, doch er was voor niemand een plaats disponibel. Dit was dus in die dagen wel een luxe. Hij zou nu de oude heer Vriesekolk, een ken-nis van de familie, eensuitteekenen met zwartkrijtteekening. Genoemde heer kwam geregeld ’s middags pozeeren, tot dat de plaat klaar was. Op zekere dag vroegen wij aan de heer V. hoe hij over de teekening dacht. Zijn antwoord was: ’t lijkt goed, maar ik ben er tien jaar te oud op. Na ruim een maandis Klaas plotseling terug naar Zaandam gegaan.
Mevrouw Jo Schoonenberg-Gestel, de dochter van Dirk, schreef Jack van Hoek destijds : Dimmen was muzikaal, bespeelde altviool en speelde vaak mee in strijkquintetten en op muziekavonden, die werden gehouden bij ons thuis – georganiseerd door medewerker/lithograaf Klaas Verlaan – en bij de familie Mignot, waar mijn ouders intiem bevriend mee waren. “Als Vincenter bij aanwezig was nam hij schetspapier ter hand. Meedoen of zingen deed hij niet”.p.s.:Er zijn tekeningen hiervan : JH.1153 >1157 en JH.1159 met blauw/groen krijt getekend ( musici zonder achtergrond )
JH vermeldt bij deze tekeningen: Het zijn grappige, waarschijnlijk in heel vlug tempo gemaakte krabbels met krachtige parallelle krijtstrepen, waarmee de karakteristiek van de personen en hun houdingen goed zijn getroffen. Opvallend is het gebruik van gekleurd krijt: blauw, groen of blauw en groen. ( JH: Jan Hulsker – Van Gogh en zijn weg - Het Complete Werk )
Er behoeft geen twijfel te bestaan, dat JH1153 vader Johannes Gestel is en aan de achterkant van het tekenpapier dochter Anna op de piano JH 1157.
JH 1154 en JH 1156 is zoon Dirk met viool en JH 1155 is Vincent’s vriend Dimmen met klarinet/fluit. JH 1159 is Klaas Verlaan als organisator/tenor
Uit deze zes in vlug tempo gemaakte krabbels is een bijzonder verhaal te ontdekken. Vincent heeft een muziekavond ten huize van de rijke familie Gestel bijgewoond. Hiervoor moet een bijzondere reden geweest zijn en dat zal ongetwijfeld het slagen van zijn vriend Dimmen zijn geweest van de Tekenacademie in Amsterdam – maart 1885 –en dat moest uiteraard gevierd worden en daar kon Vincent vanzelfsprekend niet wegblijven.
Die muziekavond werd gepresenteerd en voorgezongen door tenor Klaas, die uiteraard alle aanwezigen steeds diende uit te nodigen om alle meezingers ook daadwerkelijk mee te zingen. Vincent zal zich daarbij ongetwijfeld ongemakkelijk gevoeld hebben en zich daarbij ook aan Klaas geërgerd hebben vanwege hun slechte persoonlijke relatie. Vincent zal zijn vriend Dimmen om tekengerei gevraagd hebben om zich te kunnen onttrekken aan het meezingen en de algemene vrolijkheid. Met krijt en papier heeft Vincent zich in de overvolle grote woonkamer van het patriciërshuis aan het tekenen gezet met als resultaat de zes bovengenoemde krabbels.
Onder zulke omstandigheden zijn vanzelfsprekend geen portretten te maken - noch goede gelijkende tekeningen van de musicerende personen met hun instrument en ook de intekening van een achtergrond is door de omstandigheden achterwege gebleven.Opmerkelijk is dat de leden van de familie Gestel getekend zijn als mediterrane types (oorspronkelijk ook afkomstig uit Spanje (Castel)) en Klaas als een typische Hollandse jongen.
Leuk is nog op te merken, dat de leden van de rijke familie Gestel allen in sjieke avondkleding musiceerden – zo blijkt uit de krabbels en dat Klaas, als ‘arme’ jongeman, die de avond moest organiseren / leiden en als tenor voorging bij het zingen( én daarbij de aanwezigen aanspoorde tot meezingen en die uiteraard zelf geen sjieke avondkleding bezat ) werd aangekleed met een cape en een hoge hoed van meespelende vader Johannes.
Via deze zes krabbels van Vincent hebben we toch - meer dan een eeuw later -een beeld gekregen van de muziekavonden bij de familie Gestel in Eindhoven en het bewijs dat Vincent daar aanwezig is geweest.
Wat ook opvallend is, is dat de getekende musicerende karikaturen alle van zeer dichtbij getekend zijn en vanuit een ongebruikelijke hoek – op de rug of van opzij. Vincent moet achter de musicerende familie zijn gaan zitten of opzij – dus weg uit de blik van de vrolijke gasten en Klaas.
De zes krabbels worden nu nog ingedeeld bij Vincent’s Parijse periode, maar over een hoeveelheid jaren zal het zeker worden ingedeeld bij zijn Nuenense periode en de gekrabbelde karikaturen zullen dan herkend zijn als de musicerende familie Gestel en Klaas Verlaan in Eindhoven.
Terugkomend op het schilderstukje van Klaas met de zingende aardappel- eters, veronderstel ik dat dit ontstaan is uit een irritatie kort na 5 april 1885. Vanaf die datum is Vincent gedreven aan zijn boerenschilderij gaan voorwerken. In die dagen was Vincent op zoek naar een kleur zwart, die moest gelijken op een ‘stoffige aardappel’ en Klaas moet bij het mengen van die kleur geholpen hebben o.a. door mixen met drukinkt en Duitse chemicaliën. Door de slechte persoonlijke relatie en de consequent gereserveerde manier, waarop Klaas Vincent steeds heeft bejegend, moet Klaas geïrriteerd zijn geraakt door het steeds weer moeten aanhoren van de bedoelingen, die Vincent met het boerenschilderij hadden waarvoor Vincent die uitzonderlijke onbekende kleur zwart nodig zei te hebben.
Klaas moet toen een eerste compositie van het boerenschilderij gezien hebben en in zijn visuele geheugen hebben opgeslagen.Dit moet Klaas aangezet hebben om een schilderstukje te maken met dezelfde boeren-figuren rond een tafel - een kopie van die compositie van Vincent - maar dan alle details tegengesteld : dus vrolijk en minder armoedig en met daglicht en kleuren. Klaas heeft zich zo tegen elk ‘aanklagend’ detail afgezet en daarmee zijn ongenoegen van toen van zich afgeschilderd. Klaas was geen liefhebber/amateurschilder en dit schilderstukje moet het enige zijn geweest, dat hij geschilderd heeft in de jaren vóór 1930.
Wat ik lange tijd niet heb kunnen begrijpen was de slechte persoonlijke relatie van twee christelijke jongemannen – Klaas en Vincent – die beiden Zondags tweemaal naar de kerk gingen, maar elkaar voor de buitenwereld niet wilden kennen. Klaas heeft zelfs in zijn “levensverhaaltjes” in 1942 niets vermeld, dat hij in zijn Eindhovense periode bij Drukkerij Gestel Vincent van Gogh heeft gekend en bediend bij aanschaf van verf, teken-papieren een lithosteen, noch bij het afdrukken ervan met de eerste versie van de Aardappeleters. Zelfs van zijn bezoek met Dirk en Dimmen in juni 1884 aan Vincent’s nieuwe atelier bij koster Schafrat van de Katholieke Kerk heeft Klaas niets vermeld. Ook Vincent heeft nergens in zijn vele brieven de naam van Klaas Verlaan genoemd, terwijl hij toch meer dan een jaar regelmatig contact heeft gehad bij de aankoop van zijn verf en tekengerei en de eerste lithosteen en het afdrukken daarvan.
Bij het herhaald lezen viel mij plots op, dat Klaas ook een slechte relatie met Dimmen moet hebben gehad. Dit blijkt uit het ontwijken elkaar bij naam te noemen - zelfs vele tientallen jaren later. Dimmen tekende zijn herinneringen op in het Eindhovens Dagblad in 1930 , dat hij “met Dirk en de lithograaf ” een bezoek had gebracht aan het atelier van Vincent in juni 1884 bij de R.K. koster Schafrat.
Klaas deed hetzelfde door in zijn levensverhaaltjes (1942)Dimmen aan te duiden met : de“Broeder van Dirk” …zou van de oude heer Vriesekoop een portret maken”– terwijl zij elkaar bij voornaam heel goed kenden.
Het kwartje viel bij mij pas, toen ik las, dat Dimmen op 31-07-1945 ongehuwd overleed.Klaas was een kleinzoon van een opa, die een kerkgenootschap had opgericht in de Zaanstreek en daarvoor als grote aannemer een kerkgebouw had gebouwd met driehonderd zitplaatsen en die daarna aan de gemeenschap geschonken had.Klaas was als telg van deze opa even strikt in zijn geloofsopvattingen en leefde hiernaar, hetgeen uit zijn levensverhaaltjes van 1942 (‘memoires’) blijkt.
Klaas schreef in zijn ‘memoires’ (pag.43): De laatste tijd gebeurde het wel eens dat Dirk voor de zaak op reis moest en dan was ik Zondags wel eens radeloos met mijn tijd, enfin er was in de zaak nog een Amsterdammer werkzaam aan de drukpers, doch dat was mijn idee niet, dit was een heel ander persoon in ideeën. (Klaas ging Zondags veelal met Dirk wandelen).
Klaas moet – denk ik nu - bedoeld hebben: een andere geaardheid; het was toen een heel andere tijd.Dimmen had een andere geaardheid en Dimmen en Vincent waren dikke vrienden, dus … meed hij dan maar beiden, om te voorkomen dat anderen zouden denken, dat hij met hen bevriend was.
Over de vriendschap tussen Dimmen en Vincent is het volgende te lezen:
“In zijn jonge jaren studeerde Dimmen in Amsterdam op de Rijksnormaalschool voor zijn M.O.akte tekenen waarvoor hij cum laude slaagde en intussen van Gogh vergezelde op zijn schilders-tochten als hij tussendoor thuis was. Vooral in de omgeving van de biotoop Eindhoven en volgens de overleveringen van Dimmen zelf bezocht hij, tekenend en schilderend met Vincent, de Tongelrese Boschjesen hoge heide tussen Tongelre en Woensel, het gebied rond de Collse Watermolen, de Raauwe velden en Opwettense watermolen. www.peternagelkerke.nl/Familie Gestel . Dimmen Gestel was klassiek geschoold, dus was het nogal een confrontatie met de werkwijze van Vincent van Gogh. Tijdens hun schilderstochten vanaf 1884 heeft van Gogh ook het penseel overgenomen en Dimmen laten zien hoe hij moest schilderen. Hij adviseerde zelfs de ouders van Dimmen om hem van school te halen en vond dat Dimmen talent had maar dat een klassieke opleiding niet nodig zou wezen. Ook deelde hij met Dimmen de liefde voor landschappen, zonsondergangen en lange wandelingen. Samen zochten ze ook nieuwe plaatsjes, boerderijen en hun bewoners. Ze trokken over de heide om de schapen te schilderen in de vroege ochtend”. (zie ook: You Tube: DimmenGestel.nl)
Mijn eigen herinneringen aan opa Klaas dateren uit de laatste jaren van de oorlog tot zijn overlijden op 26 maart 1948 op de Apollolaan, in mijn geboortehuis. Klaas woonde reeds enkele tientallen jaren op de Olympiaweg 53a in Amsterdam in een kleine sociale benedenwoning. Na het plotselinge overlijden van zijn vrouw Jantiena op 25-12-1942 heeft Klaas de kleine slaapkamer onberoerd gelaten en sliep hij in de kleine woonkamer op een sofa met enkele oude jassen over zich heen als dekens. Op de potkachel had hij een noodkacheltje, waarin houtschilvers en takjes konden worden gestookt; hij had gelijktijdig dan ook nog wat warmte in die kleine woon-kamer. Klaas leefde alle jaren heel sober.
Mijn ouders waren in 1942 gescheiden en mijn vader – Nicolaas Jan - was weer onmiddellijk hertrouwd. Mijn vader woonde toen in zijn boekwinkel in de Surinamestraat. Mijn vader werd in januari 1944 veroordeeld tot 20 maanden tuchthuisstraf voor het bezit van een radio, die bij een huiszoeking door de SD gevonden werd, en hij werd tijdens de zitting gearresteerd en onmiddellijk op transport gesteld naar Duitsland.
Mijn moeder – Jennie Rijkers – had op de Apollolaan 28-30 een rusthuis en nam de zorg voor Klaas over. Ik moest opa regelmatig bonnen – suiker en zout e.d. brengen ; het was ongeveer 25 minuten lopen naar Olympiaweg. Opa wilde altijd wel een spelletje dammen of schaken doen. Hij was een gezelligheidsmens zonder daarbij te praten; iets vertellen deed hij nooit en daarom wist ik niet (tot 1991- na de ontdekking van Jack van Hoek), welk beroep mijn opa Klaas in zijn leven had uitgeoefend.
Op 25 maart 1948 woonde mijn nichtje Tine Verhulst van Monsjou – de jongste dochter van zijn dochter Greet – tijdelijk bij Klaas in gedurende een studie in Amsterdam en zij trof Klaas aan het eind van de middag onwel aan. Zij waarschuwde mijn vader in zijn boekwinkel – 15 minuten fietsen van de Olympiaweg. Mijn vader fietste direct naar Klaas en besloot hem direct naar de Apollolaan te laten overbrengen, waar hij de volgende dag is overleden. Klaas is daarna in Driehuis-Westerveld begraven.
Tot slot wil ik hier nog mijn verbazing uitspreken, toen ik in 1991 ontdekte, dat Vincent in de periode 1884/1885 personen heeft getekend en/of geschilderd (als model gebruikt), die bloedverwanten waren van zowel mijn vader als ook van mijn moeder’s zijde.
Mijn moeder was Jenneke Pieternella Rijkers (Jennie) 19-02-1901/6-2-1946 - twaalfde van de veertien kinderen van schipper (klipper) Leendert Arie Rijkers uit Werkendam. Deze Leendert was nazaat van Jan Rijcken 1575-1654. Deze Jan had een volle broer: Joachim Rijcken 1583-1656. Deze Joachim Rijcken was een voorvader van Adriaan Rijken, de tuinman van ds. Th. Van Gogh, de vader van Vincent van Gogh.Adriaan Rijken is afgebeeld op het schilderij “Wevers achter Weefgetouw”.
Ook stond Adriaan Rijken meermalen model voor Vincent van Gogh, in door de schilder aangegeven houdingen, zoals van een houthakker, zaaier, korenmaaier, e.a.Ook van zijn vrouw, Helena Beenen, werd door Vincent meerdere malen een portrettekening gemaakt, als meisje dat bijv. bloemen plukte of gras sneed, of als “Vrouwenkop met witte kap”. Klaas Verlaan wordt herkend in de tekeningen: JH 1159 en JHadd. 6 en 7.
Het is wel bijzonder om als geboren Amsterdammer na meer dan 125 jaar plots te ontdekken , dat een schilder in Nuenen, die wereldberoemd werd, familieleden/bloedverwanten van mijn beide ouders heeft getekenden gekend in zijn Nuenense periode en dat die nu voortleven in Vincent van Gogh’s oeuvre.
Tot slot een aanbeveling van een boekje aan van auteur Jack van Hoek, uitgegeven door het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard met de titel “ De Eindhovense kennissen van Vincent van Gogh “, dat zeer gedetailleerde informatie geeft met vele foto’s en fraaie afbeeldingen uit die tijd.