Gebruiker:HanVeenstra/Kladblok

Apostolisch Genootschap-Watergraafsmeer Galileïplantsoen hoek Archimedesweg, Amsterdam

Apostolisch Genootschap Watergraafsmeer

samenvatting

Het Apostolisch Genootschap Watergraafsmeer is gevestigd te Amsterdam in een gemeentelijk monument uit 1931. De bouwstijl is laat Amsterdamse school. Het gebouw is in 1999 gerenoveerd en heeft een bijzonder uit twee delen bestaand orgel.
De gemeenschap Apostolisch Genootschap-Watergraafsmeer bestaat vanaf begin 20e eeuw. Hoewel oorspronkelijk een christelijke beweging met een sterke wederkomstverwachting, kwalificeert het Apostolisch Genootschap zich nu als religieus-humanistisch met een sterke nadruk op persoonlijk te beleven verantwoordelijkheid om in liefde te werken aan een menswaardige wereld.

het gebouw apostolisch genootschap-watergraafsmeer

gemeentelijk monument

Het verenigingsgebouw van het Apostolisch Genootschap Watergraafsmeer is markant gelegen aan de kop van het Galileïplantsoen, een van de hoofdassen van de Watergraafsmeer, en de hoek van de Archimedesweg. Het enorme schuine dak boven de rechthoekige kerkzaal is een opvallend kenmerk van het gebouw. Een ranke toren met een torenklok en een aangebouwd voormalig woonhuis completeren het beeld. Het gebouw is met zijn luifeltjes boven ramen en deuren, gedetailleerd metselwerk en hoge, smalle ramen een typerend voorbeeld van laat Amsterdamse School. Om die reden kreeg het in 1992 de status van gemeentelijk monument van de gemeente Amsterdam.

• 
  aan de kop van het Galileïplantsoen
• 
  hoge, smalle ramen en blik op de toren
• 
  toegangsdeur tot het voormalig woonhuis
• 
  luifeltjes en raampartijen
• 
  voormalig woonhuis met detaillering in metselwerk

bouw en renovatie

In 1929 kreeg architect Cornelis Kruyswijk (1884 - 1935) de bouwopdracht voor een kerk met woonhuis. Op 25 januari 1931 nam de Hersteld Apostolische Zendinggemeente het pand in gebruik. Oorspronkelijk had Kruyswijk het pand met een plat dak ontworpen, maar de Schoonheidscommissie van de gemeente Amsterdam wilde een monumentale afsluiting van het Galileïplantsoen. Om die reden kreeg het eindontwerp een hoog schuin dak met zwart verglaasde pannen. De Schoonheidscommissie eiste ook een toren aan de kerk en heeft die uiteindelijk ook bekostigd (het uurwerk is nog altijd eigendom van de gemeente Amsterdam). De kerkzaal heeft hoge, smalle, gebrandschilderde ramen. Daglicht in de trappenhuizen valt binnen door zeer smalle, hoge ramen in facet. Het oorspronkelijke interieurontwerp door Kruyswijk kon in 1931 door geldgebrek niet worden gerealiseerd: het is uiteindelijk sterk vereenvoudigd en zelfs deels weggelaten.
De eerste grote verbouwing volgde in 1968. Hierbij werd het oorspronkelijk woonhuis als vergaderruimten toegevoegd aan het verenigingsgebouw. Verder kwamen in de kerkzaal o.a. nieuwe banken in een andere opstelling. De verwarming (tot dan met pijpen onder de banken) werd gemoderniseerd door de plaatsing van radiatoren aan de zijkanten van de zaal. De oorspronkelijke fietsenstalling naast het gebouw werd garderobe.

• 
  kerkzaal
• 
  balkon en orgel
• 
  kroonluchter
• 
  detail voor in kerkzaal
• 
  detail in lambrisering

• 
  smalle, hoge ramen omsluiten de kerkzaal
• 
  karakteristieke raampartij met latei
• 
  smal en hoog licht voor het trappenhuis
• 
  blik langs voormalig woonhuis en toren
• 
  smeedwerk en lantaarns bij de hoofdingang

Eigenaar Apostolisch Genootschap gaf architect C.M. Eijkelenboom van Terrena Architecten eind negentiger jaren opdracht tot een renovatie die in 1999 gereed kwam. Bij de nieuwe vormgeving van het interieur speelde het oorspronkelijke ontwerp van Kruyswijk een grote rol. Het is aangepast aan de eisen van de 21e eeuw, maar met de typische kenmerken van de Amsterdamse School. Zo werden de oorspronkelijke kroonluchters gerenoveerd en aangepast aan het grotere gewicht van spaarlampen. Door het gehele gebouw is de verlichting voorzien van nieuw ontworpen ornamenten, geïnspireerd op de kroonluchters uit 1931. Verflaagonderzoek maakte het mogelijk de oorspronkelijke kleurstelling van Kruyswijk terug te brengen. Lambrisering en meubilair zijn uitgevoerd met decoraties volgens Kruyswijk's plannen. De houten vloer van 1931 werd een betonnen vloer met granito in donkere en lichte partijen in een voor de Amsterdamse School gebruikelijk ontwerp.
Ook het voormalig woonhuis werd in de renovatie meegenomen: huidige brandveiligheidseisen maakten een extra trappenhuis noodzakelijk. In het interieur zijn daarvoor enkele kamers opgeofferd, buiten is de architectuur onaangetast gebleven.

het orgel

oorspronkelijk orgel (1931 - 1972)

Bij de bouw in 1931 kwam er een orgel vóór in de kerkzaal, boven de plaats van waar de voorganger de zaal toespreekt, met achter het orgelfront het zwelwerk in een speciaal ontworpen orgelkamer. Dit orgel bleek te zwak om een volle zaal bij de zang te begeleiden. Daarom werd achterin de zaal een tweede, krachtiger orgel in twee kamers gebouwd. De speeltafel (aanvankelijk voor in de zaal) verhuisde naar het balkon, waarschijnlijk rond 1955.
Van dit orgel is niet veel documentatie bewaard gebleven, het werd in 1972 vervangen door het huidige instrument.

• 

het Con Amore orgel (1972 - heden)

bouw

Bouwer van dit nieuwe orgel was Wim Westerveld. Met een vaste groep vrijwilligers uit het Apostolisch Genootschap realiseerde hij het huidige elektro-pneumatisch kegelladen-orgel. Deze orgelbouwgroep noemt zich Con Amore. De bestaande locaties van het orgel uit 1931 zijn benut en deels uitgebreid. Het hoofdwerk staat op het balkon achterin de zaal. Het zwelwerk bevindt zich voorin de zaal in de orgelkamer achter de enorme pijpen van de Prestantbas in het orgelfront. Het orgel bestond bij de bouw in 1972 uit 1584 sprekende pijpen. De grootste pijp is ongeveer 6 meter lang met een diameter van 25 cm en weegt ruim 50 kg., de kleinste pijp is nog geen 10 cm lang. Het orgel bestaat uit metalen en houten orgelpijpen, gedekt en open, labiaal- en tongpijpen.
Van de speeltafel op de voorste rij van het balkon loopt zo'n 15 kilometer bedrading naar het zwelwerk en nog eens 10 kilometer naar het hoofdwerk om de ruim 4.000 elektrische aansluitingen met elkaar te verbinden.

• 
  kleine pijpjes
• 
  orgel op het balkon
• 
  detail orgel op balkon
• 
  detail orgel op balkon
• 
  detail orgel in zwelkamer

renovatie en aanvullingen

Tijdens de renovatie van 1999 is het orgel gedemonteerd en in Hilversum door de vrijwilligers van Con Amore gereinigd en gereviseerd. Kort voor de heropening in 1999 is het teruggeplaatst.
In 2014 is een crescendopedaal toegevoegd.
In 2018 volgden de volgende aanpassingen:

• De Kromhoorn 8” is vervangen door een Hautbois 8”
• De Kwintadena 8” is vervangen door een Gamba 8”
• Er is een nieuw register toegevoegd: de Voix Céleste 8”
• De Fagot kreeg door nieuwe bekers zijn volle lengte van 16”
• De stevels van de Fagot, Bassoonhobo en Schalmei zijn vernieuwd ivm versuikering.

Het totale aantal pijpen is nu 1645.

dispositie

Een gelijke letter is hetzelfde register

Hoofdwerk		Zwelwerk			Pedaal		Koppels
Manuaal I		Manuaal II
Prestant	8'	Principal	8'	A	Prestantbas	16'	Pedaal + I
Roerfluit	8'	Gamba	8'	B	Subbas	16'	Pedaal + II
Gemshoorn	8'	Voix Celeste	8'	C	Zachtbas	16'
Oktaaf	4'	Holpijp	8'	A	Oktaafbas	8'	I+Sup
Holpijp	4'	Prestant	4'	B	Gedeckt	8'	I=II
Kwint	2 2/3'	Roerfluit	4'	C	Bourdon	8'	I+IISup
Oktaaf	2'	Gemshoorn	2'	B	Kwint	5 1/3'	I+IISup
Mixtuur	III-IV	Kwint	1 1/3'	A	Koraalbas	4'
Trompet	8'	Sesquialter	2 2/3	B	Fluitbas	4'
			1 1/5'
Tremulant		Hautbois	8'		Ruispijp	2 2/3'
		Tremulant		D	Fagot	16'
				D	Bassoonhobo	8'
				D	Schalmei	4'

de gemeenschap apostolisch genootschap-watergraafsmeer

gemeenschap van mensen

Het Apostolisch Genootschap Watergraafsmeer is één van de drie Amsterdamse gemeenschappen van het Apostolisch Genootschap. Deze gemeente heeft sinds 2000 een stabiel ledental van ruim 200 personen uit alle leeftijdsgroepen. Het Apostolisch Genootschap is een religieus-humanistische levensbeschouwing. De religieuze basis van dit genootschap is het gevoel van 'verbondenheid met het geheel van schepping', 'het al'. Het humanistische komt tot uiting in de opvatting dat de mens mogelijkheden heeft om zich te ontplooien en daarvoor een eigen verantwoordelijkheid heeft, zoals ook de verantwoordelijkheid om te bouwen aan een menswaardige wereld. Waarden als compassie, solidariteit en duurzaamheid in relaties zowel als in beheer van de aarde zijn daarbij volgens het genootschap essentieel, evenals gelijkwaardigheid van alle mensen, zonder uitzondering. Geaardheid speelt geen rol. Bijvoorbeeld: een huwelijk (of relatiebevestiging) tussen twee mannen of twee vrouwen wordt bij deze gemeenschap op dezelfde feestelijk wijze gevierd als een huwelijk tussen man en vrouw.

interne activiteiten

Op zondagmorgen is er eredienst met een belangrijk aandeel voor zang en muziek. Diverse koren geven hier mede invulling aan.
Buiten de erediensten zijn er door het religieus-humanisme geïnspireerde bijeenkomsten voor kinderen, jongeren en ouderen. Actuele onderwerpen spelen een belangrijke rol, evenals het zoeken naar inspiratie om naar het motto van het genootschap te werken aan een menswaardige wereld.
Voor pastorale taken is er een uit vrijwilligers bestaande groep geestelijk verzorgers.
Leden van deze gemeenschap zijn actief betrokken bij Iederal, ontmoetingen over zingeving en levenskunst.

externe activiteiten

De gemeenschap Apostolisch Genootschap-Watergraafsmeer neemt deel aan diverse interreligieuze en maatschappelijke activiteiten. De gemeenschap is sinds 2018 een PAX ambassade van vrede en organiseert activiteiten tijdens de vredesweek.
Met regelmaat verzorgen de vaste organist en gastorganisten orgelconcerten op het hierboven beschreven pijporgel.
De gemeenschap neemt actief deel aan Breed Interreligieus Overleg Oost (BIOO), is betrokken bij de 4-mei herdenking op de Nieuwe Ooster Begraafplaats, biedt onderdak aan de Eigen Kracht Centrale en draagt met een zangkoor bij aan Herinneringen Verlicht op begraafplaatsen.

• 
  gebrandschilderde ramen in de kerkzaal
• 
  detail raampartij
• 
  raam en verlichting in trappenhuis
• 
  raam achter orgel op het balkon
• 
  detail raam op balkon

historie gemeenschap amsterdam-watergraafsmeer

Door een toenemend aantal leden van de gemeenschap in de Plantage Franschelaan 36 (nu de Henri Polaklaan) en de aanwas van de stad was er rond 1930 behoefte aan een nieuwe locatie in Watergraafsmeer. De naam van de gemeenschap werd Amsterdam VI. Per 25 januari 1931 zijn ca. 700 lidmaten overgeschreven naar deze nieuwe gemeente. Later heeft vaker een transfer van lidmaten plaatsgevonden: in 1971 gingen 40 personen naar de locatie Plantage Middenlaan (om in 1975 met ruim honderd personen terug te komen na opheffing van die locatie), in 1987 kwamen zo'n 30 leden van de locatie Overtoom, in 2010 werd de gemeenschap Weesp beëindigt en kwamen ca 20 lidmaten naar Amsterdam-Watergraafsmeer
Op 7 januari 1994 wijzigde de naam in Amsterdam-Watergraafsmeer. Tijdens de renovatie, die gereed kwam op 23 mei 1999, werd de gemeenschap ruim een jaar gastvrijheid verleend door de Muiderkerk aan de Linnaeusstraat.

schisma en eigendom

Het kerkgebouw aan de Archimedesweg was vanaf 1931 eigendom van de Hersteld Apostolische Zendinggemeente in de Eenheid der Apostelen (HAZEA). In 1946 leidde een opvolgingskwestie tot een intern conflict dat in 1951 eindigde met de oprichting van het Apostolisch Genootschap. De gemeenschap aan de Archimedesweg ging hier in zijn geheel naar over en werd huurder van het gebouw dat eigendom bleef van de Neu-Apostolische Kirche. Deze situatie duurde van 20 maart 1946 tot 23 juni 1954, toen het Apostolisch Genootschap door aankoop eigenaar van het gebouw werd.
In het artikel over de Nieuw-Apostolische Kerk is meer te lezen meer over historie en diverse schisma's die o.a. tot het ontstaan van het Apostolisch Genootschap hebben geleid.

gegevens:

adres: Archimedesweg 97, 1098 JN Amsterdam - Watergraafsmeer
eigendom: Apostolisch Genootschap gebruiker: Apostolisch Genootschap Amsterdam-Watergraafsmeer
gemeentelijk monumentnummer: 200120
architect: Cornelis Kruyswijk
opening: 25 januari 1931
renovatie architect: C.M. Eijkelenboom, Terrena Architecten Rotterdam
heropening na renovatie: 23 mei 1999
aantal zitplaatsen: 260 parterre, 134 balkon, 394 totaal

Literatuur en verwijzingen

aanbevolen literatuur

• Margriet de Roever, 'Cornelis Kruyswijk (1884-1935), een belangrijk architect van de Amsterdamse School', in: De Sluitsteen, orgaan van het Cuypersgenootschap VIII (1992), 57-64.
• J. G. Wattjes en F. A. Warners, Amsterdams Bouwkunst en stadsschoon 1306-1942, Amsterdam 1948, 397
  

geraadpleegde literatuur

• Nieuw licht op oude wegen, Berry Brand,2013, JH van Oosbreestichting, 1013, Baarn
• Officiële website van het Apostolisch Genootschap in Nederland
• afd. Monumenten en archeologie gemeente Amsterdam
  

Bronnen, noten en/of referenties

---