Bosman-molentje

Het Bosman-molentje is een kleine poldermolen die in 1929 door Bas Bosman in de Nederlandse plaats Piershil is ontwikkeld en daarna overal in de wereld toegepast. Ze worden nog steeds gemaakt in Piershil.

Het eerste type molen, met alleen een hoofdvaan

Later type molen, met een hulp- of bijvaan

De molen

Bij de eerste types windmolens werd de haakse overbrenging vervaardigd uit de cardan van een T-Ford. Deze molen werkte maar half automatisch. Hij draaide zich automatisch op de wind door middel van het staartblad als windvaan, maar moest handmatig in en uit de wind worden gezet door deze vaan met de hand een kwart slag te draaien, tot hij plat lag en geen wind meer ving. De werking is daarna geautomatiseerd ten opzichte van het waterpeil in de sloot door de toevoeging van de vlotter en de hulp- of bijvaan, die haaks op de hoofdvaan staat. Latere types werkten met een cardan uit de A-Ford (tot ca. 1960) (type A-Ford) en weer later die uit de Ford V8 (tot 1977) (type V-8). Na de oorlog werden de cardanassen uit legerdumps verkregen. Vanaf 1977 maakte Bosman de overbrengingen zelf. Deze molens kregen de aanduiding 'type 77'.

In 2006 is het nieuwste model op de markt gebracht. Hierin zijn vele verbeteringen doorgevoerd. Dit type wordt als 'type B4' verkocht.

In 2010 ontwierp Gijsbert Koren als afstudeerproject aan de TU Delft een Bosman-molentje, waarbij de bladen van de wieken zijn uitgevoerd in bamboe. Naast milieuvriendelijker, is deze molen lichter in gewicht, efficiënter in gebruik en goedkoper te produceren.

Sinds 1 augustus 2017 staat een Bosman-molen opgesteld in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem

De fundering

De windmolens zijn altijd geleverd met prefab putten. De eerste van Bottenberg, daarna van Bodegom, totdat Bosman deze zelf is gaan produceren. Doordat de molens compleet met fundering werden geleverd konden ze snel worden geplaatst.

De werking

Aan de werking ervan komt geen mens te pas. Er drijft een vlotter op het water, die via een stang de stand van beide vanen instelt. Van de hoofdvaan, die recht achter de wieken zit en van de hulp- of bijvaan, die opzij staat. Als het water hoog in de sloot staat, staat de hoofdvaan verticaal en de hulpvaan ligt plat. Daarmee draait de molen vanzelf in de wind. Zakt het water, dan verstelt de vlotter de vanen, totdat in de laagste stand de hoofdvaan plat ligt en de hulpvaan verticaal staat. Daarmee draait de molen uit de wind.

De draaiende wieken drijven een centrifugaalpomp aan, die het water uit de sloot maalt. Als het water genoeg is gezakt, heeft de vlotter inmiddels de vanen zover gedraaid dat de wieken uit de wind draaien en de bemaling stopt. De pomp biedt voldoende weerstand om bij storm het op hol slaan van de molen te voorkomen. Het grootste gevaar is vuil dat in de pomp wordt gezogen of de vlotterbeweging blokkeert. Daarom staan er altijd vuilroosters in de sloot, vlak voor de molen.

Toepassingen

De molen wordt voornamelijk toegepast voor het verpompen van grote hoeveelheden water met slechts een kleine opvoerhoogte. De startwindsnelheid is ongeveer 3 m/s bij een opvoerhoogte van circa 0,3 meter. Het molentje is geschikt voor het bemalen van een gebied van 20 tot 25 ha in vlakke, open polders.

Opvoerhoogte	Windsnelheid	Capaciteit
0,5 m	4 m/s	0,7 m3/min
0,5 m	7 m/s	1,8 m3/min

Behalve voor het ontwateren van een gebied kan de molen ook worden toegepast voor het rondpompen van water (ten behoeve van verversing) en bevloeiing van natuurgebieden.

Beleving

De molentjes dragen in sterke mate bij aan de landschapsbeleving van de polder. Een inventarisatie uit 2013 van kleine molens in de provincie Noord-Holland laat zien dat ongeveer twee derde van alle molens een Bosman-molentje betreft. Enkele exemplaren hebben de status van Rijksmonument gekregen. In 1980 inspireerden de molens Robert Anker tot het schrijven van het gedicht Bosman, Piershil, waarvan de eerste strofe luidt:

Achter glas tot zien beperkt:

wolken jagen over het gras,

golven graven in het water,

maar Bosmans molen, uit Piershil,

staat vrijwel stil.

Foto's

• 
  Standaard Bosman-molentje, in de Beerse Overlaat
• 
  Klein windmotorgemaal in Delft
• 
  Verhoogd type, bij Meerkerk
• 
  Het vlottermechanisme met de hefboom en de stang richting cardan
• 
  De betonnen fundering
• 
  Het gedeelte onder water
• 
  Bosman-molentje te Well. Rijksmonument sinds 2001
• 
  Een van de drie Bosman-molentjes te Brakel. Rijksmonument sinds 2001

Bronnen

• Bas Bosman zelf indertijd
• Vlotterbediende windwatermolen (Bosman WBC), door Han Lut in Molinologie 2000 nr. 14, blz. 15 - 21
• Website Weidemolens in Noord-Holland

Externe links

Mediabestanden

• Bosman Watermanagement in Piershil
• Overzicht van weidemolens in Noord-Holland, via zoeken op het trefwoord "bosman" zijn de Bosman-molentjes te vinden
• Vereniging de Hollandsche Molen
• Monumentenregister Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Tekst gedicht Robert Anker: Bosman, Piershil
• Webpagina Molenroute Kaag - beschrijvingen types Bosman-molentjes