Bijnaam
Een bijnaam is een breed bekende, niet-officiële naam van een persoon, een groep van personen of een zaak.
Een bijnaam kan voor de drager zowel een positieve als een negatieve connotatie hebben. Als het negatief is, wordt dit een spotnaam genoemd en wordt dan al snel een scheldwoord. Als het positief is, wordt het een koosnaam.
Ontstaan van bijnamen (vooral in dorpen)
In sommige plaatsen waar vroeger meerdere mensen bekend waren onder dezelfde (voor- en achter-naam) was het gebruikelijk onderscheid te maken door gebruik van een bijnaam. Gevolg hiervan is dat in die gemeenschappen sommige mensen meer bekend waren onder hun bijnaam dan onder hun werkelijke naam. Bijnamen komen tegenwoordig veel minder voor dan vroeger, toen nog weinig mensen een telefoon hadden of in een telefoonboek geregistreerd stonden. Vroegere bijnamen ontstonden vaak door:
- het werk of beroep van de man of vrouw, het straatleven, fysieke eigenaardigheden, kwaal, gebrek of afwijking, uitspraken, gedrag en/of kleding.
Dorpen
Soms blijven bijnamen bij een bepaalde familie horen, zoals "de Sait" in Katwijk (Zuid-Holland), meestal mensen met de achternaam Guyt of soms Guijt.
In het Drentse dorp Eelde is door de plaatselijke historische vereniging Ol Eel een omvangrijk boek uitgebracht waarin nagenoeg alle in dat dorp bekende bijnamen worden beschreven. Het is getiteld "Gij kent mij: ik ben de Bulgaar".
Ook in het Zuid-Hollandse Noordwijk is een bijnamenboek uitgebracht, waar nagenoeg alle bekende bijnamen instaan met zeer veel informatie en foto's. De tweede en tevens laatste druk is getiteld " NOORDWIJKERS Van 'Aai Toek(ie) tot Dirk 'de Zoute' " . De auteurs van dit boek zijn Ton Meijer en Cees van der Niet. De eerste druk heet "Noordwijkers bij naam en Toenaam". Het boek was een idee van Ton Meijer. Een groot aantal foto's en veel informatie is afkomstig van Cees van der Niet ("de Prikkepoes"). Op verzoek van een aantal mensen zijn sommige bijnamen niet (meer) opgenomen omdat deze te kwetsend zijn voor de persoon zelf of de nabestaanden van een persoon.
Koosnamen
- Goudkust → bijnaam voor een gegoede buurt.
- de Koopgoot → bijnaam voor de Rotterdamse Beurstraverse
- de nachtburgemeester van Rotterdam → bijnaam van Jules Deelder
Gezagsdragers
Ook veel koningen en keizers hebben een bijnaam:
- Karel de Grote
- Ivan de Verschrikkelijke
- Frederik van de Palts de Winterkoning
- Albert II van België Berre Bibber
Inwoners
Bijnamen voor inwoners van Nederlandse en Belgische plaatsen en gemeenten : Voor meer info, zie Lijst van bijnamen en spotnamen
- Ajuin voor een inwoner van Aalst
- Apeluier voor een inwoner van IJsselstein
- Berenschieter voor een inwoner van Benschop
- Bergenees voor een geboren en getogen inwoner van Bergen N.H.; Bergenaar voor een 'import'-inwoner.
- Blauwdotter voor een inwoner van Noordwijk (Zuid Holland)
- Blauwkaaier voor een inwoner van Ridderkerk
- Blauwvinger voor een inwoner van Zwolle
- Gaper voor een inwoner van Anzegem
- Haeringkop (haringkop) voor een inwoner van Katwijk(Zuid Holland)
- Kaaskop voor een inwoner van Alkmaar
- Kattenmepper voor een inwoner van Helmond
- Kiekenfretter voor een inwoner van Brussel
- Keientrekker voor een inwoner van Amersfoort
- Maneblusser voor een inwoner van Mechelen
- Kopvleesfretter voor een inwoner van Dendermonde
- Klooriaan voor een inwoner van Kloosterzande
- Mug voor een inwoner van Haarlem
- Peenbuiker voor een inwoner van Loosduinen
- Schapekop voor een inwoner van Lier
- Schapenkop voor een inwoner van Dordrecht
- Schiptrekker voor een inwoner van Denderleeuw
- Schollekop voor een inwoner van Scheveningen
- Sjeng voor een inwoner van Maastricht
- Stadjer voor een inwoner van Groningen
- Stropdrager voor een inwoner van Gent
- Tukker voor een inwoner van Twente
- Ui voor een inwoner van Rijnsburg (gemeente Katwijk)
- Veender voor een inwoner van Roelofarendsveen
- Tovenaar voor een inwoner van Iddergem (deelgemeente van Denderleeuw)
- Roffa voor Rotterdam
- Wortel voor Ninove (Oost-Vlaanderen)
Provincies
- Brabo voor een inwoner van of geborene in Noord-Brabant
- Limbo voor een inwoner van of geborene in Limburg (Nederland)
Arresten
Onder juristen is het gebruik, dat opmerkelijke arresten een bijnaam krijgen, zoals het open deurtjes-arrest.