Kleine Hagia Sophia

Kleine Hagia Sophia
Onderdeel van de werelderfgoedinschrijving:; Historische gebieden van Istanbul
Land	Turkije
Coördinaten	41° 0′ NB, 28° 58′ OL
UNESCO-regio	Europa en Azië
Criteria	i, ii, iii, iv
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	356
Inschrijving	1985 (9e sessie)
Kaart
	;
	UNESCO-werelderfgoedlijst
Portaal	Istanboel

Kleine Hagia Sophia
Locatie	Istanbul
Coördinaten	41° 0′ NB, 28° 58′ OL
Stroming	Soennisme
In gebruik	vanaf 1506 / 1513
Architectuur
Architect	soms toegeschreven aan Isidorus van Milete en Anthemios van Tralles
Architectuurstijl	Byzantijns
Bouwperiode	527 – 536
Aantal minaretten	1
Portaal	Islam

De Kleine Hagia Sophia (Turks: Küçuk Ayasofya Camii) is een voormalige orthodoxe kerk gewijd aan de heiligen Sergius en Bacchus^[1] die tegenwoordig als moskee dienstdoet. Het gebouw bevindt zich in het moderne Istanbul in het district Fatih, ten zuiden van de hippodroom niet ver van de Zee van Marmara. Het werd gebouwd ten tijde van keizer Justinianus I in het begin van de zesde eeuw en heeft duidelijke overeenkomsten met de Hagia Sophia, waarvan de bouw in 532 begon.

Kleine Hagia Sophia

Geschiedenis bewerken

Byzantijnse tijd bewerken

De kerk van Sergius en Bacchus lag op de grens tussen de eerste en derde regio van de stad, in een onregelmatig gebied tussen het paleis van Hormisdas (residentie van Justinianus vóór zijn troonsbestijging) en de kerk van Petrus en Paulus, die al in 518 door Justianus was gebouwd, maar nu verwoest is. In die tijd deelden de twee kerken dezelfde narthex, atrium en propyleeën. De kerk van Sergius en Bacchus werd het centrum van het complex en een van de belangrijkste religieuze bouwwerken in Constantinopel.

Sommige wetenschappers vermoeden dat de kerk bedoeld was voor monofysitische monniken die in het paleis van Hormisdas onderdak vonden nadat Justinianus met zijn echtgenote Theodora naar het keizerlijk paleis verhuisd was. Aangezien de monofysieten Sergius en Bacchus vereerden, kan de kerk als een verzoenend gebaar van de keizer naar deze stroming gezien worden. De stelling dat de kerk een kleine versie is van de Hagia Sophia, gebouwd door dezelfde architecten, Isidorus van Milete en Anthemius van Tralles, is tegenwoordig omstreden, omdat er duidelijke architectonische verschillen tussen beide gebouwen bestaan.

In het jaar 551 vond paus Vigilius, die enkele jaren daarvoor door Justinianus naar Constantinopel was geroepen, een schuilplaats in de kerk toen de soldaten van de keizer hem wilden oppakken. Tijdens de iconoclastische periode werd het klooster een van de centra van deze beweging in de stad.

Ottomaanse tijd bewerken

Na de Ottomaanse verovering van Constantinopel in 1453 bleef de kerk in gebruik tot de regering van Bayezid II. Toen maakte het hoofd van de eunuchen Hüseyin Ağa er tussen 1506 en 1513 een moskee van, waarbij de mozaïeken die de kerk versierden, verwijderd werden. De portico en de madrassa dateren uit die tijd.

In 1740 restaureerde de grootvizier Hacı Ahmet Paşa de moskee en bouwde een şadirvan (fontein)^[2]. De aardbevingen van 1648 en 1763 veroorzaakten schade die pas in 1831 werd gerepareerd onder het bewind van sultan Mahmut II. In 1762 werd de minaret voor het eerst gebouwd. Deze werd gesloopt in 1940 en opnieuw gebouwd in 1956.

Het tempo van het verval van het gebouw, dat door de eeuwen heen al te lijden had van vocht en aardbevingen, versnelde na de aanleg van de spoorweg waarvoor delen van de kerk van Petrus en Paulus ten zuiden van het gebouw werden afgebroken. Ook de huisvesting van vluchtelingen tijdens de Balkanoorlogen deed het gebouw geen goed.

De bouwkundige staat van de moskee verslechterde zozeer dat het gebouw werd toegevoegd aan de UNESCO-lijst van bedreigde monumenten. Na een uitgebreide restauratie die enkele jaren duurde, opende de moskee in september 2006 haar deuren opnieuw voor het publiek.

Beschrijving bewerken

De Kleine Hagia Sophia heeft de vorm van een achthoek die in een rechthoek geplaatst is. Het gebouw wordt bekroond door een koepel die door ribben in zestien vlakken gedeeld wordt die afwisselend vlak en gebogen zijn. De koepel rust op acht veelhoekige zuilen. Aan de westkant ligt een narthex.

In het interieur valt vooral de colonnade op die op twee verdiepingen vrijwel geheel rondloopt, alleen onderbroken in de oostelijk absis. Op de architraaf is een Griekse inscriptie in twaalf hexameters aangebracht gewijd aan Justinianus, Theodora en Sergius, de beschermheilige van de soldaten.^[3] Waarom Bacchus in de tekst niet genoemd wordt, is niet bekend. De zuilen zijn afwisselend van verd antique en rood marmer uit Synada gemaakt. Op de benedenverdieping zijn er zestien, achttien op de bovenste verdieping. Op veel kapitelen zijn de monogrammen van Justinianus en Theodora nog te zien.

Afbeeldingen bewerken

plattegrond van de moskee
Zicht vanuit het noordoosten
Interieur
Binnenkant van de koepel
Deel van de inscriptie op de colonnade
kapiteel
kapiteel met monogram van Justinianus

Literatuur bewerken

Jonathan Bardill, The Church of Sts. Sergius and Bacchus in Constantinople and the Monophysite Refugee in: Dumbarton Oaks Papers No. 54. Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 2000
John Freely, Blue Guide Istanbul, W. W. Norton & Company 2000 p. 137
Richard Krautheimer, Architettura paleocristiana e bizantina, Einaudi, Turijn 1986
Cyril Mango, Byzantine Architecture, Harry N. Abrams, New York 1975
Cyril Mango, The church of Saints Sergius and Bacchus at Constantinople and the alleged tradition of octagonal palatine churches in: Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik, Wenen 1972 pp. 189–93
Thomas F. Mathews, The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey, Pennsylvania State University Press, University Park 1976
Wolfgang Müller-Wiener, Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh, Wasmuth, Tübingen 1977 p. 177
John Julius Norwich, Byzantium: the early centuries, Alfred A. Knopf, New York 1988
Alexander Van Millingen, Byzantine Churches of Constantinople, MacMillan & Co., Londen 1912

Externe links bewerken

(en) Informatie over het bouwwerk op The Byzantine Legacy. Gearchiveerd op 6 april 2019. Geraadpleegd op 06-04-2019.
(en) Informatie over het bouwwerk op Livius.org. Gearchiveerd op 6 april 2019. Geraadpleegd op 06-04-2019.

Zie ook bewerken

Bronnen, noten en/of referenties

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Little Hagia Sophia op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Kleine Hagia Sophia op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

↑ Oudgrieks: Εκκλησία τῶν Άγίων Σεργίου καί Βάκχου ὲν τοῖς Ὸρμίσδου, Ekklesia tou Hagioi Sergios kai Bacchos tois Hormisdas
↑ In 1938 weer verwijderd
↑ Ἄλλοι μὲν βα]σιλῆες ἐτιμήσαντο θανόντας // ἀνέρας, ὧν ἀνόνητος ἔην πόνος· ἡμέτερος δὲ // εὐσεβίην σκηπτοῦχος Ἰουστινιανὸς ἀέξων // Σέργιον αἰγλήεντι δόμῳ θεράποντα γεραίρει // Χριστοῦ παγγενέταο· τὸν οὐ πυρὸς ἀτμὸς ἀνάπτων, // οὐ ξίφος, οὐχ ἑτέρη βασάνων ἐτάραξεν ἀνάγκη, // ἀλλὰ θεοῦ τέτληκεν ὑπὲρ Χριστοῖο δαμῆναι // αἵματι κερδαίνων δόμον οὐρανόν. ἀλλ᾽ ἐνὶ πᾶσιν // κοιρανίην βασιλῆος ἀκοιμήτοιο φυλάξοι // καὶ κράτος αὐξήσειε θεοστεφέος Θεοδώρης, // ἧς νόος εὐσεβίῃ φαιδρύνεται, ἧς πόνος ἀεὶ // ἀκτεάνων θρεπτῆρες ἀφειδέες εἰσὶν ἀγῶνες.
Engelse vertaling van Cyril Mango: Other sovereigns have honored dead men whose labor was unprofitable, but our sceptered Justinian, fostering piety, honors with a splendid abode the Servant of Christ, Begetter of all things, Sergius; whom not the burning breath of fire, nor the sword, nor any other constraint of torments disturbed; but who endured to be slain for the sake of Christ, the God, gaining by his blood heaven as his home. May he in all things guard the rule of the sleepless sovereign and increase the power of the God-crowned Theodora whose mind is adorned with piety, whose constant toil lies in unsparing efforts to nourish the destitute. Overgenomen van The Byzantine Legacy.

Zie de categorie Sergius and Bacchus Church van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Oudgrieks: Εκκλησία τῶν Άγίων Σεργίου καί Βάκχου ὲν τοῖς Ὸρμίσδου, Ekklesia tou Hagioi Sergios kai Bacchos tois Hormisdas

[2] In 1938 weer verwijderd

[3] Ἄλλοι μὲν βα]σιλῆες ἐτιμήσαντο θανόντας // ἀνέρας, ὧν ἀνόνητος ἔην πόνος· ἡμέτερος δὲ // εὐσεβίην σκηπτοῦχος Ἰουστινιανὸς ἀέξων // Σέργιον αἰγλήεντι δόμῳ θεράποντα γεραίρει // Χριστοῦ παγγενέταο· τὸν οὐ πυρὸς ἀτμὸς ἀνάπτων, // οὐ ξίφος, οὐχ ἑτέρη βασάνων ἐτάραξεν ἀνάγκη, // ἀλλὰ θεοῦ τέτληκεν ὑπὲρ Χριστοῖο δαμῆναι // αἵματι κερδαίνων δόμον οὐρανόν. ἀλλ᾽ ἐνὶ πᾶσιν // κοιρανίην βασιλῆος ἀκοιμήτοιο φυλάξοι // καὶ κράτος αὐξήσειε θεοστεφέος Θεοδώρης, // ἧς νόος εὐσεβίῃ φαιδρύνεται, ἧς πόνος ἀεὶ // ἀκτεάνων θρεπτῆρες ἀφειδέες εἰσὶν ἀγῶνες.
Engelse vertaling van Cyril Mango: Other sovereigns have honored dead men whose labor was unprofitable, but our sceptered Justinian, fostering piety, honors with a splendid abode the Servant of Christ, Begetter of all things, Sergius; whom not the burning breath of fire, nor the sword, nor any other constraint of torments disturbed; but who endured to be slain for the sake of Christ, the God, gaining by his blood heaven as his home. May he in all things guard the rule of the sleepless sovereign and increase the power of the God-crowned Theodora whose mind is adorned with piety, whose constant toil lies in unsparing efforts to nourish the destitute. Overgenomen van The Byzantine Legacy.

[1]

[2]

[3]