Ir. D.F. Woudagemaal

Ir. D.F. Woudagemaal (D.F. Wouda Steam Pumping Station)
	Werelderfgoed cultuur
Land	Nederland
UNESCO-regio	Europa en Noord-Amerika
Criteria	i, ii, iv
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	867
Inschrijving	1998 (22e sessie)
	UNESCO-werelderfgoedlijst

Ir. D.F. Woudagemaal
	Ir. D.F. Woudagemaal met op de achtergrond het Stroomkanaal
Gebouw
Plaats	Lemmer
Coördinaten	52° 51′ NB, 5° 41′ OL
Bouwjaar	1916-1920
Verbouwing	1955, 1967, 2012-
Architect	Ir. D.F. Wouda
Locatie	Gemaalweg 1
Huidig gebruik	Noodgemaal, met bezoekerscentrum en expositieruimte
Monumentnummer	25772
Monumentstatus	Rijksmonument, werelderfgoed UNESCO volgnr. 867 inschrijving 1998, (22e sessie)
Eigenaar	Wetterskip Fryslân
Gemaal
Functie	Boezemgemaal
Buitenwater	IJsselmeer (voorheen Zuiderzee)
Binnenwater	Stroomkanaal, Friese boezem
Oppervlakte binnenwater	18.650 ha (boezem)
Opvoerhoogte	50 cm
Capaciteit	4000 m³ per minuut
Aandrijving	Stoom
Fabrikant motor	Machinefabriek Jaffa
Bouwjaar motor	1919-1920
	;
Opvoerwerktuig	8 centrifugaalpompen
Waterschap	Wetterskip Fryslân

Het Ir. D.F. Woudagemaal is een installatie voor waterverplaatsing nabij Tacozijl te Lemmer in de Nederlandse provincie Friesland. Dit grootste stoomgemaal ooit gebouwd werd in 1920 geopend en is nog steeds bedrijfsvaardig.^[1] Het wordt gemiddeld eenmaal per jaar gebruikt tijdens perioden dat het J.L. Hooglandgemaal bij Stavoren door omstandigheden onvoldoende capaciteit kan leveren. Sinds 1998 staat het gemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst.

Geschiedenis bewerken

Het gemaal is in 1947 vernoemd naar ir. D.F. Wouda, hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat van Friesland.^[2] Hij ontwierp het in 1917-1918 gebouwde pand in een traditionele stijl met invloeden van het rationalisme.

Tijdens de bouw sloeg de bliksem in in de vrijstaande schoorsteen. De schoorsteen was net gereed gekomen, maar de bliksemafleider was nog niet aangebracht, omdat de specie daarvoor nog te nat was. De schoorsteen moest geheel afgebroken worden en weer opgebouwd.

Om het gemaal te voeden werd het Stroomkanaal gegraven, dat extra breed is om de hoeveelheid water te kunnen verwerken.

Het gemaal werd op 7 oktober 1920 geopend door koningin Wilhelmina.^[3]

Ter herinnering aan het 100-jarig bestaan is een vijf euro herdenkingsmunt, het Woudagemaal Vijfje, met het portret van Koning Willem-Alexander gemaakt.^[4]

Machines bewerken

Het door J.C. Dijxhoorn ontworpen machinepark werd geplaatst in 1919-1920. Dijxhoorn heeft een en ander uitgebreid beschreven in een artikel in "De Ingenieur".^[5] Het werd gebouwd door de Machinefabriek Jaffa te Utrecht.^[6]

Het machinepark bestaat uit vier tandem-compound hoofdstoommachines van 500 IPK en acht tweezijdig aanzuigende centrifugaalpompen. Elke hoofdstoommachine is gekoppeld aan twee van deze pompen. Per twee hoofdstoommachines zijn er condensatie-inrichtingen opgesteld met elk een kleine tandem-compound stoommachine. In 1955 werden de zes kolengestookte Piedboeuf stoomketels vervangen door vier vlampijpketels van Werkspoor, die in 1967 op zware stookolie werden omgebouwd.

Schoorsteen en ketels bewerken

De schoorsteen bij het gemaal heeft niet alleen tot doel om de rookgassen af te voeren, maar heeft vooral als functie trek te veroorzaken in de ketels. Door de trek wordt lucht aangezogen die nodig is voor de verbranding van de brandstof in de vuurkamer van de ketels. Maar ook zorgt deze trek ervoor dat de hete verbrandingsproducten door de rookkanalen in de ketel gezogen worden, zodat deze hete verbrandingsgassen in effectief contact komen met de wanden van de rookkanalen, waarachter het water, resp. de nog natte stoom zich bevindt. De gassen die onderaan de schoorsteen komen moeten nog een temperatuur van 200 graden hebben om een goede trek te kunnen veroorzaken.^[7]

Inzet bewerken

Tot 1966 werd het gemaal gebruikt om het boezempeil van Friesland (het FZP) te verlagen. In dat jaar werd het J.L. Hooglandgemaal opgeleverd, sindsdien wordt het Ir. D.F. Woudagemaal nog gemiddeld eenmaal per jaar ingezet. Om het personeel vaardig te houden wordt het gemaal daarnaast tweemaal per jaar gepland onder stoom gezet.^[8] Door onder andere de klimaatverandering is de inzet van het gemaal bij langdurige en hevige regenval echter nog van belang voor het handhaven van het peil van de Friese boezem.

Werelderfgoed bewerken

Sinds 1998 staat het gemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst.^[1] Het behoort tot de top 100 der Nederlandse rijksmonumenten.

Afbeeldingen bewerken

Woudagemaal zijde IJsselmeer
Zijde Stroomkanaal
Stoomketels
Detail ketel met de ronde rookkanalen
Werkende stoommachine
Tandemstoommachines met rechts de centrifugaalpompen en vliegwielen
Schroefcentrifugaalpompen en vliegwielen
Oliekannen

Zie ook bewerken

Gemalen in Friesland

Externe links bewerken

Referenties

↑ ^a ^b (en) Ir. D.F. Woudagemaal op de website van UNESCO Werelderfgoed
↑ Dirk Frederik Wouda - Motto ingenieur: 'Wie slagen wil, die slagen kan', Wijd en Zijd, 6 april 2011. Gearchiveerd op 23 september 2015.
↑ Het nieuwe stoomgemaal bij De lemmer. Nieuwe Rotterdamse Courant (8 oktober 1920). Geraadpleegd op 6 december 2021.
↑ Willem-Alexander met baard op herdenkingsmunt. nos.nl. Geraadpleegd op 3 september 2020.
↑ Dijxhoorn, J.C. (1925). De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal voor den boezem van Friesland. De ingenieur 40 (50): 1053-1077
↑ Stenvert, Ronald [et al.] (2000) Fryslân. Monumenten in Nederland, deel 6. Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Zwolle: Waanders. ISBN 90 400 9476 4
↑ Stoken met steenkolen - wiki. wiki.woudagemaal.nl. Gearchiveerd op 7 augustus 2023. Geraadpleegd op 6 augustus 2017.
↑ Ir. D.F. Woudagemaal // Woudagemaal. www.woudagemaal.nl. Gearchiveerd op 6 augustus 2017. Geraadpleegd op 5 augustus 2017.

[Unesco-1] (en) Ir. D.F. Woudagemaal op de website van UNESCO Werelderfgoed

[2] Dirk Frederik Wouda - Motto ingenieur: 'Wie slagen wil, die slagen kan', Wijd en Zijd, 6 april 2011. Gearchiveerd op 23 september 2015.

[3] Het nieuwe stoomgemaal bij De lemmer. Nieuwe Rotterdamse Courant (8 oktober 1920). Geraadpleegd op 6 december 2021.

[4] Willem-Alexander met baard op herdenkingsmunt. nos.nl. Geraadpleegd op 3 september 2020.

[5] Dijxhoorn, J.C. (1925). De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal voor den boezem van Friesland. De ingenieur 40 (50): 1053-1077

[6] Stenvert, Ronald [et al.] (2000) Fryslân. Monumenten in Nederland, deel 6. Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Zwolle: Waanders. ISBN 90 400 9476 4

[7] Stoken met steenkolen - wiki. wiki.woudagemaal.nl. Gearchiveerd op 7 augustus 2023. Geraadpleegd op 6 augustus 2017.

[8] Ir. D.F. Woudagemaal // Woudagemaal. www.woudagemaal.nl. Gearchiveerd op 6 augustus 2017. Geraadpleegd op 5 augustus 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Ir. D.F. Woudagemaal (D.F. Wouda Steam Pumping Station)
Werelderfgoed cultuur
Land	Nederland
UNESCO-regio	Europa en Noord-Amerika
Criteria	i, ii, iv
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	867
Inschrijving	1998 (22e sessie)
UNESCO-werelderfgoedlijst