Wellen (België)

gemeente in Limburg, België

Wellen (Limburgs: Wuèlle of Wille) is een gemeente in de provincie Limburg in België en behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon. De gemeente telt ruim 7000 inwoners.

Wellen
Wille
Gemeente in België Vlag van België
Wellen (België)
Wellen
Geografie
Gewest Vlag Vlaanderen Vlaanderen
Provincie Vlag Limburg Limburg
Arrondissement Tongeren
Oppervlakte
– Onbebouwd
– Woongebied
– Andere
26,8 km² (2021)
81,84%
11,49%
6,67%
Coördinaten 50° 50' NB, 5° 21' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners
– Mannen
– Vrouwen
– Bevolkingsdichtheid
7.473 (01/01/2023)
49,95%
50,05%
278,81 inw./km²
Leeftijdsopbouw
0-17 jaar
18-64 jaar
65 jaar en ouder
(01/01/2023)
16,61%
60,22%
23,18%
Buitenlanders 3,2% (01/01/2022)
Politiek en bestuur
Burgemeester Els Robeyns
(sp.a)
Bestuur sp.a, CD&V
Zetels
sp.a-ROB
Open Vld
CD&V
N-VA
Vaw
19
9
4
3
1
2
Economie
Gemiddeld inkomen 20.957 euro/inw. (2020)
Werkloosheidsgraad 4,77% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode
3830
3830
3831
3832
Deelgemeente
Wellen
Berlingen
Herten
Ulbeek
Zonenummer 012 - 011
NIS-code 73098
Politiezone Kanton Borgloon
Hulpverleningszone Zuid-West Limburg
Website www.wellen.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Tongeren
in de provincie Limburg
Portaal  Portaalicoon   België
De Sint-Jan-de-Doperkerk

Wellen ligt in Haspengouw, de fruitstreek in zuidelijk Limburg. Onder de inwoners van Zuid-Limburg is Wellen bekend als de Bokkenrijders.

Toponymie bewerken

De naam Wellen is afkomstig van het Middelnederlandse "wellene", en betekent bron of put. Er zijn immers vele en spontaan opwellende bronnetjes. Een andere uitleg voor de naam komt van het Latijnse villina terra, en betekent landbouwuitbating. De naam verscheen voor het eerst in schriftelijke bronnen in 1158.

Geschiedenis bewerken

Op het grondgebied van Wellen zijn prehistorische voorwerpen gevonden, waaronder een stenen bijl (1894) en silex-steentjes waarmee deze voorwerpen werden geslepen. Ook werd er Romeins aardewerk aangetroffen.

Het is onduidelijk wanneer Wellen precies is ontstaan, maar archeologische vondsten duiden op een vestiging in de Frankische tijd (5e - 7e eeuw). Het puin dat door de rivier de Herk op die plek wordt afgezet, blijkt een geschikte plek voor veeboeren. Wellene of Welnis wordt pas in de tweede helft van de 12e eeuw in 'officiële' bronnen vermeld.

De gemeente was lange tijd verbonden aan de abdij van Munsterbilzen, en dit op zowel administratief, juridisch als kerkelijk gebied. De verbondenheid aan deze abdij komt door de landeigenares die het klooster stichtte rond 670. Landrada stond al haar wereldlijke bezittingen af aan de abdij. Vanaf de 12e eeuw werd de abdij een eerder elitair, adellijk stift voor dames en begon het zich te gedragen als een kapittel van kanunnikessen, geleid door een prinses-abdis. Deze prinses-abdis had verschillende rechten, zoals het tiendrecht en patronaatsrecht en grondrechten en hoogheerlijke rechten. Uiteindelijk noemde zij zich de soevereine vorstin van de abdij en haar gebieden. De door haar benoemde schepenbanken waren onderworpen aan de Loonse wetten, een beroep tegen een veroordeling kon aangetekend worden te Munsterbilzen. Vele Bokkenrijders uit Wellen werden in dit beroep zo tot de doodstraf veroordeeld, op twee jaar tijd 27. Rond 1760 werd in Wellen 40% van de mannelijke bevolking genoemd in de processen rond de bokkerijders. Dankzij dit grote aantal beschuldigingen en doodstraffen kregen de inwoners van Wellen de bijnaam de Bokkenrijders. Negentien al of niet vermeende Bokkenrijders werden in de Wellense Bonderkuil terechtgesteld.

In de 15e eeuw koos Wellen partij tegen prins-bisschop Lodewijk van Bourbon en diens bondgenoten, de Bourgondiërs. De Bourgondiërs, onder leiding van Karel de Stoute, sloegen terug en versloegen de opstandelingen in 1466, nabij de kapel van Oetersloven. In 1467 kwamen ze nogmaals in opstand, waarop de Bourgondiërs, onder leiding van Adolf van Kleef-Ravenstein, het dorp platbrandden en de kerk plunderden.

Verdere krijgshandeling teisterden Wellen, en wel in 1579, tijdens het beleg van Maastricht door de troepen van Parma; in 1636 waren het de troepen van Jan van Weert; in 1654 en 1657 waren het Lotharingse troepen en in 1673 de Franse troepen van Lodewijk XIV die Wellen onveilig maakten en schattingen oplegden.

Van 1789-1793 was Wellen een belangrijk centrum van de Patriotten, die in opstand kwamen tegen de macht van pastoor en regenten.

Op 11 juni 2023 werd een referendum gehouden over de vraag of de gemeente moet fuseren met een of meer buurgemeenten. Het aantal inwoners dat hun stem uitbracht, bedroeg 1491. De voor geldigheid noodzakelijke opkomst van 20% werd niet gehaald, er waren zes stemmen te weinig. Door de te lage opkomst werden de stemmen niet geteld zoals in het Decreet Lokaal Bestuur is voorgeschreven.[1]

Geografie bewerken

Hydrografie bewerken

De Herk stroomt aan de westkant van het centrum. Ze komt de gemeente binnen via Borgloon, stroomt daarna langs Berlingen, dan door Wellen en vervolgens verlaat ze de gemeente Wellen en stroomt ze Alken binnen.

Deelgemeenten bewerken

# Naam Opp.
(km²)
Inwoners
(2020)
Inwoners
per km²
NIS code
1 Wellen 17,07 6.208 364 73098A
2 Herten 1,31 93 71 73098B
3 Berlingen 2,51 194 77 73098C
4 Ulbeek 5,92 859 145 73098D

Overige Kernen bewerken

Bos, Beurs, Kukkelberg, Langenakker, Oetersloven, Overbroek, Russelt en Vrolingen.

Aangrenzende gemeenten bewerken

   Aangrenzende gemeenten   
 Alken       Hasselt       Kortessem 
             
     
           
 Sint-Truiden       Borgloon        

Demografie bewerken

Demografische ontwikkeling voor de fusie bewerken

  • Bronnen:NIS 1831 t/m 1970=volkstellingen, 1976=inwonersaantal op 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente bewerken

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

  • Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari
Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari - 1992 tot heden
Jaar Aantal[2]
1992 6.459
1993 6.503
1994 6.516
1995 6.504
1996 6.522
1997 6.585
1998 6.629
1999 6.671
2000 6.725
2001 6.751
2002 6.768
2003 6.781
2004 6.785
2005 6.835
2006 6.930
2007 6.998
2008 7.103
2009 7.265
2010 7.356
2011 7.383
2012 7.405
2013 7.371
2014 7.415
2015 7.423
2016 7.374
2017 7.406
2018 7.402
2019 7.372
2020 7.354
2021 7.413
2022 7.459
2023 7.473
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030

Politiek bewerken

Structuur bewerken

De gemeente Wellen ligt in het kieskanton Borgloon en het provinciedistrict Sint-Truiden, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Wellen Supranationaal Nationaal Gemeenschap Gewest Provincie Arrondissement Provinciedistrict Kanton Gemeente
Administratief Niveau   Europese Unie   België   Vlaanderen   Limburg Tongeren Wellen
Bestuur Europese Commissie Belgische regering Vlaamse regering Deputatie Gemeentebestuur
Raad Europees Parlement Kamer van
volksvertegenwoordigers
Vlaams Parlement Provincieraad Gemeenteraad
Kiesomschrijving Nederlands Kiescollege Kieskring Limburg Hasselt-Tongeren-Maaseik Sint-Truiden Borgloon Wellen
Verkiezing Europese Federale Vlaamse Provincieraads- Gemeenteraads-

Geschiedenis bewerken

(Voormalig) burgemeesters bewerken

Onderstaande tabel toont de burgemeesters van de fusiegemeente Wellen vanaf 1977. Een volledig overzicht van de burgemeesters van Wellen en haar deelgemeenten (1830-heden) staat hier.

Periode Burgemeester
1977-1982 André Hayen (CVP)
1983-1988 Eloi Vandersmissen (PVV)
1989-1994 Francis Bosmans (CVP)
1995-1996 Eloi Vandersmissen (VLD)
1996-1998 Jeannine Leduc (VLD)
1999-2002 Francis Bosmans (CD&V)
2003-2010 Johan Vanschoenwinkel (Open Vld)
2011-2012 Francis Bosmans (CD&V)
2013-heden Els Robeyns (Vooruit)

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976 bewerken

Partij of kartel 10-10-1976[3] 10-10-1982[3] 9-10-1988[3] 9-10-1994[3] 8-10-2000[3] 8-10-2006[4] 14-10-2012[5] 14-10-2018
Stemmen / Zetels % 17 % 17 % 17 % 17 % 17 % 17 % 19 % 19
CVP1 / CD&V2 50,351 9 43,861 8 31,861 5 28,361 5 27,31 4 27,662 4 19,422 3 17,82 3
PVV1 / VLD2 / Open Vld3 28,521 5 30,641 5 31,541 5 29,772 5 34,852 6 30,222 5 22,63 4 20,73 4
SP / SP-ROB2 / sp.a-ROB3 21,131 3 25,51 4 36,611 7 19,351 3 37,852 7 42,113 8 46,193 10 37,33 9
ROB - - - 22,53 4
N-VA - - - - - - 11,8 2 10,3 1
Voor Alle Wellenaren - - - - - - - 10,9 2
GeVeWe - - - - - - - 3,0 0
Totaal stemmen 4244 4485 4814 4924 5201 5519 5620 5741
Opkomst % 98,79 97,24 97,25 98,15 95,61 96,1
Blanco en ongeldig % 1,53 2,7 2,91 3,53 3,44 3,84 3,61 4,4

De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij staat in kleur.
De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen.

Bezienswaardigheden bewerken

  Zie Lijst van onroerend erfgoed in Wellen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wellen heeft een aantal bezienswaardigheden, waaronder een aantal kerkgebouwen:

  • De Sint-Jan-de-Doperkerk is de hoofdkerk van de gemeente. Het gebouw is een mengeling van romaanse, gotische en neogotische bouwstijlen. De westtoren is romaans en heeft kleine rondboogvensters. In de kerk bevindt zich een renaissancedoksaal.
  • De Ursulinenkapel is het enige restant van een neogotisch schoolcomplex.
  • De Wellenmolen, een watermolen op de Herk, nabij het centrum.
  • De Graetmolen, een voormalige watermolen op de Herk.
  • De Canadawinning, Boswinning en Borgwinning zijn vierkantshoeves
  • Diverse andere woningen en boerderijen, onder andere een aantal vakwerkhuizen.
  • In de stroopstokerij Bleus in het gehucht Vrolingen wordt nog op ambachtelijke wijze stroop vervaardigd.
  • Internationaal Bromfietstreffen Wellen. Sinds 1987 wordt iedere 1e zondag van september een groots internationaal bromfietstreffen mét onderdelenmarkt en toerrit voor klassieke bromfietsen gehouden aan de Daalstraat en rondom de kerk.

In de andere deelgemeenten:

Natuur en landschap bewerken

Wellen bevindt zich in Vochtig-Haspengouw. De plaats is gelegen in de vallei van de Herk, die hier in noordelijke richting stroomt. De hoogte varieert van 40 tot 81 meter. Langs de Herk bevinden zich twee natuurgebieden:

In de 15e en 16e eeuw werd op enkele plaatsen de wijnbouw bedreven, terwijl tegenwoordig de fruitteelt van belang is.

Economie bewerken

Wellen is altijd een agrarische gemeente geweest, maar hoe langer hoe meer werd de fruitteelt gecombineerd met het wonen in de gemeente. Vooral na de Tweede Wereldoorlog. Buiten de landbouw zijn er ook een aantal industriële bedrijven (of waren), zoals Sentinel (een diskettefabriek, zoals het genoemd wordt in de volksmond) en ANL Plastics (het plastiekfabriek). Beide bedrijven werden door de familie Neven opgericht en uitgebouwd. Sentinel ging in 2004 failliet. Verder is er ook een stroopfabriek in Vrolingen die nog volledig op de traditionele manier te werk gaat.

Sport bewerken

Bekende Wellenaren bewerken

  • Ida Fourier (1797-1869), Bokkenrijdersdochter en stichter van Sancta Maria in Sint-Truiden
  • Wilfried Nelissen (1970), voormalig profwielrenner

Externe link bewerken

Zie de categorie Wellen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.