Verzetskruis

Nederlandse onderscheiding
Dit artikel gaat over het in 1946 ingestelde Verzetskruis. Voor het in 1980 ingestelde Verzetsherdenkingskruis, zie Verzetsherdenkingskruis

Het Verzetskruis 1940-1945 is een Nederlandse onderscheiding die bedoeld is voor personen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bezighielden met verzet tegen de Duitse of Japanse bezetter.

Verzetskruis 1946
Het Verzetskruis
Het Verzetskruis
Uitgereikt door Vlag van Nederland Koninkrijk der Nederlanden
Type Dapperheidsonderscheiding
Bestemd voor Bijzondere moed in het verzet
Status Wordt niet meer uitgereikt
Statistieken
Instelling 3 mei 1946
Eerst uitgereikt 7 mei 1946
Laatst uitgereikt 13 september 1955
Totaal uitgereikt 95
Postume
uitreikingen
93
Volgorde
Volgende (hoger) Eresabel
Volgende (lager) Erepenning voor menslievend hulpbetoon (in goud)
baton
baton
Portaal  Portaalicoon   Ridderorden

Het Verzetskruis is op 3 mei 1946 bij Koninklijk Besluit ingesteld, "ter erkenning van bijzondere moed en beleid aan den dag gelegd bij het Verzet tegen de Vijanden van de Nederlandse zaak en voor behoud van de geestelijke vrijheid". De onderscheiding werd 95 keer verleend (waarvan 93 keer postuum), meestal aan Nederlanders, maar ook aan enkele Belgen en Fransen. De enige die het Verzetskruis bij leven ontving was Gerard Tieman. Eenmaal werd de onderscheiding verleend aan een (nooit gebouwd) monument.

Geschiedenis van het Verzetskruis

bewerken

De meeste Nederlandse verzetsstrijders waren in 1945 wars van onderscheidingen. In brede kring meende men dat men zich niet uit ijdelheid had ingezet en dat het, omdat verzet tijdens de oorlog levensgevaarlijk was geweest, ondoenlijk of onwenselijk was om tussen verzetsstrijders onderling verschil te maken. Desondanks werd een groot aantal Nederlanders gedecoreerd met de Britse King's Medal for Courage in the Cause of Freedom, het George Cross en de Amerikaanse Medal of Freedom, voor hun bijdrage aan de overwinning of voor daden als het verbergen van bemanningsleden van boven Nederland neergeschoten geallieerde vliegtuigen.

Na de oorlog bestond het idee dat het verzet een rol zou moeten spelen in het Nederlandse bestuur. Koningin Wilhelmina sprak over de verzetsstrijders als "de nieuwe adel" - de oude elite had in haar optiek afgedaan. De vraag rees of naast al bestaande Nederlandse militaire onderscheidingen (zoals de Militaire Willems-Orde en de Bronzen Leeuw) ook een civiele onderscheiding voor verzetsstrijders moest worden ingesteld. De regering vroeg advies aan een commissie, de Raad voor Onderscheiding en Eerbetoon, die op haar beurt weer advies inwon bij de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit en de Binnenlandse Strijdkrachten. Ondertussen werd op 28 november 1945 al aan de Rijksmunt de opdracht gegeven een nieuwe onderscheiding te laten ontwerpen.

De vraag van de regering werd door een bepaalde stroming (o.a. de LO-LKP) binnen het verzet negatief, maar door de Binnenlandse Strijdkrachten positief beantwoord. De regering was, evenals Koningin Wilhelmina, voorstander van een civiele verzetsonderscheiding en besloot tot een compromis: het Verzetskruis zou alleen postuum worden verleend. Desondanks zou de onderscheiding in 1946 nog bij zijn leven worden toegekend aan Gerard Tieman. Latere voordrachten om het Verzetskruis aan een nog levende persoon te verlenen werden afgewezen.

Omdat het Verzetskruis werd geacht in belang direct te volgen op de Militaire Willems-Orde, werden voor de verlening zeer hoge maatstaven gesteld. De daarbij gevolgde procedures en gemaakte afwegingen zijn echter nooit bekend geworden.

Op 7 mei 1946 (ook de datum van de terechtstelling van NSB'er Anton Mussert) werden de eerste Verzetskruisen (postuum) aan 50 Nederlanders verleend. De uitreiking aan hun familieleden vond twee dagen later plaats in het Paleis op de Dam in Amsterdam. Op 24 oktober 1946 volgden de eerste (eveneens postume) onderscheidingen aan Belgische en Franse verzetsstrijders. Het laatste Verzetskruis werd in 1955 toegekend aan Bernard IJzerdraat. In alle gevallen ging de onderscheiding vergezeld van een persoonlijke brief van Koningin Wilhelmina (vanaf 1948: Prinses Wilhelmina).

De onbekende Joodse Soldaat

bewerken

Op voordracht van de Nederlandse Ambassadeur in de Verenigde Staten, Mr. Eelco Nicolaas van Kleffens, werd op 17 oktober 1947 een Verzetskruis toegekend aan de "onbekende Joodse Soldaat die in het Getto van Warschau zijn leven gaf voor de vrijheid van alle volkeren". De onderscheiding, die om politieke redenen niet in Warschau werd uitgereikt, werd door Van Kleffens, zelf lid van het comité van aanbeveling, bepleit om publiciteit te verkrijgen voor een in New York te bouwen monument voor de heldhaftige maar hopeloze opstand in het Getto tegen de Duitse bezetter in april en mei 1943. Het monument voor de opstandelingen in het Getto en de 6 miljoen in Europa omgekomen joden werd nooit gebouwd, maar er kwam wel een gedenksteen aan de oever van de Hudson.

Het uiterlijk van het Verzetskruis

bewerken

Het Verzetskruis is een Latijns kruis van brons dat gedekt wordt door een koningskroon. Op het kruis is Sint Joris afgebeeld die een vuurspuwende draak aan zijn speer rijgt. Op de armen zijn de woorden “TROUW TOT IN DEN DOOD” te lezen. De achterzijde vertoont een vlammend zwaard met twee gebroken ketenen. Het ontwerp is van de hand van de Delftse hoogleraar L.O. Wenckebach. Bij postume toekenningen werd een kruis met de afmetingen 80,2 bij 35 mm uitgereikt. Gerard Tieman, de enige die de onderscheiding bij leven ontving, kreeg een exemplaar van 60 bij 36 mm. Het Verzetskruis werd als onhandig groot en zwaar ervaren.

Het bij het Verzetskruis horende lint is purperrood met twee oranje biezen.

Toegekende Verzetskruisen

bewerken

Het Verzetskruis werd verleend aan:

Naam Geboren - overleden KB Datum
Herman Jan van Aalderen chef seinwezen NS Zwolle, 4 oktober 1886
Bergen-Belsen, 31 mei 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Pieter van As haltewachter NS Rotterdam, 25 januari 1899
Leusden, 29 december 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Markus Assies ambtenaar Ooststellingwerf, 26 januari 1919
Overveen, 6 juni 1944
Nr. 14 16 december 1952
Jan Jozua Barendsen militair Amsterdam, 11 september 1882
Apeldoorn, 2 oktober 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Jacobus Andreas Beekman ingenieur Delft, 17 augustus 1912
Dordrecht, 8 juni 1945
Nr. 14 16 december 1952
Hendrikus Dirk Jan Beernink Lichtenvoorde, 3 februari 1910
Zwolle, 8 februari 1945
Nr. 58 25 juli 1952
Laurens Rijnhart Beijnen zeefplatenfabrikant Brummen, 23 september 1896
Brummen, 13 april 1945
Nr. 10 22 december 1952
Cornelia Johanna
van den Berg-van der Vlis
Den Haag, 28 oktober 1892
Vries, 8 september 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Ludovicus Adrianus Bleys priester Tilburg, 17 oktober 1906
Gorinchem, 17 augustus 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Gerrit de Boer schoenhandelaar Meppel, 26 juli 1923
Meppel, 24 december 1944
Nr. 14 16 december 1952
Arend Andries Bontekoe kapitein KNIL Naarden, 13 oktober 1895
Sachsenhausen, 13 januari 1945
Nr. 14 16 december 1952
Edzard Jacob
Bosch van Rosenthal
watergraaf Dordrecht, 27 mei 1892
Almen, 2 april 1945
Nr. 58 25 juli 1952
Dirk Arie van den Bosch predikant
vicevoorzitter NCRV
Hazerswoude, 23 oktober 1884
Leusden, 20 maart 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Iman Jacob van den Bosch afdelingschef Philips Groningen, 30 mei 1891
Westerbork, 28 oktober 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Jan Harm Bosch belastinginspecteur Nijkerk, 21 juni 1900
Enschede, 1 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Jacob Carel Julius Baron Brantsen functionaris Nederlandse
Rode Kruis
Parijs
Angerlo, 24 oktober 1877
Buchenwald, 9 december 1944
Nr. 5 20 mei 1950
Arthur Lucien Charroin inspecteur bij de Franse
Sûreté Nationale
Saint-Martin-de-Valgalgues, 16 juni 1906
Bergen-Belsen, februari 1945
Nr. 5 20 mei 1950
Fritz Gerhard Marie Conijn student gymnasium Alkmaar, 27 juni 1923
Vught, 5 september 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Marius Crans indoloog Zwolle, 1 oktober 1917
Batavia, 23 november 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Roelof Jan Dam rector gymnasium Barneveld, 18 november 1896
Assen, 10 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Freerk Datema bankbediende Oosterhesselen, 30 april 1922
Assen, 30 december 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Karel Hendrik
Derkzen van Angeren
procuratiehouder Hof van Delft, 2 februari 1903
Keulen, 25 november 1943
Nr. 1 22 oktober 1946
Hendrik Dienske Schiedam, 30 juni 1907
Helmstedt, 16 februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Jan Louis Guillaume Doornik officier bij het Franse Legioen Parijs, 26 juni 1905
Parijs, 29 augustus 1941
Nr. 5 20 mei 1950
Vital Dreyfus arts Besançon, 2 oktober 1901
ergens in de Pyreneeën, december 1942
Nr. 5 20 mei 1950
Nicolas Dupont gendarme Kerling, 27 juli 1900
Lübeck, 3 mei 1945
Nr. 5 20 mei 1950
Franciscus Duwaer directeur drukkerij Amsterdam, 1 januari 1911
Overveen, 10 juni 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Samuel Esmeijer volontair/klerk gemeentepolitie Driebergen, 20 december 1920
Apeldoorn, 29 november 1944
Nr. 14 16 december 1952
Gustaaf Henri Gelder student Batavia, 8 juli 1919
Den Haag, 21 januari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Joan Gelderman advocaat/procureur Oldenzaal, 18 november 1918
Vught, 4 september 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Willem Johannes Gertenbach drukker/uitgever Zandvoort, 14 maart 1904
Soesterberg, 5 februari 1943
Nr. 17 7 mei 1946
Etienne Albert Giran priester Vauvert, 17 augustus 1871
Buchenwald, 13 september 1944
Nr. 5 20 mei 1950
Olivier Giran student Sèvres, 14 september 1920
Angers, 16 april 1943
Nr. 5 20 mei 1950
Cornelis Hendrik de Groot ambtenaar EZ Den Haag, 13 oktober 1913
Amsterdam, 8 maart 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Paul Gustave Sidonie Guermonprez directeur Alg. Secretariaat
van de Nederlandsche Unie
Gent, 28 december 1908
Overveen, 10 juni 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Albertus Hahn pianofabrikant Groningen, 12 mei 1885
Neuengamme, 17 februari 1945
Nr. 14 16 december 1952
Walraven van Hall bankier Amsterdam, 10 februari 1906
Haarlem, 12 februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Johan Coenraad Heriold Folmer
van Hanxleden Houwert
koopman Medemblik, 8 april 1906
Limmen-Uitgeest, 7 januari 1945
Nr. 10 22 december 1951
Theodore Willem Lodewijk baron
van Heemstra
hoofdingenieur seinwezen NS Sassenheim, 27 maart 1883
Zutphen, 31 maart 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Johannes Jacobus Hendrikx onderwijzer ULO Venlo, 2 februari 1917
tijdens transport van Sachsenhausen
naar Neuengamme, februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Johannes Louis Hesselberg student TH Delft Madioen, 22 augustus 1919
Vught, 30 augustus 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Wolter Jacobus Heukels opzichter PTT Deventer, 23 juni 1892
Utrecht, 22 januari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Izaak van der Horst notarisklerk Aarlanderveen, 4 maart 1909
Vught, 4 september 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Johannes ter Horst bakker Enschede, 1 april 1913
Usselo, 23 september 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Hendrik Pieter Hos medisch analist Haarlem, 1 december 1906
Scheveningen, 11 mei 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Jozef Felix Henri Marie baron
van Hövell van Wezeveld en Westerflier
student rechten Maastricht, 12 januari 1919
Neuengamme, 5 januari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Bernardus IJzerdraat leraar/gobelinrestaurateur Haarlem, 13 oktober 1891
Scheveningen, 13 maart 1941
Nr. 14 13 september 1955
Louis Jansen vertegenwoordiger Amsterdam, 28 maart 1900
Scheveningen, 9 oktober 1943
Nr. 17 7 mei 1946
Andries Kalter groothandelaar in
groenten en aardappelen
Rotterdam, 11 november 1904
Zwolle, 21 maart 1945
Nr. 4 7 december 1951
Gerrit Willem Kastein neuroloog Zutphen, 25 juni 1910
Den Haag, 19 februari 1943
Nr. 17 7 mei 1946
Albert Keuter doopsgezind predikant Blokzijl, 7 januari 1892
Bergen-Belsen, 10 maart 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Taeke Johan Kroeze student Ermelo, 13 april 1920
Apeldoorn, 2 december 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Dirk Mara Rijk Hendrik Kroon elektrotechnicus Den Haag, 27 mei 1909
Limmen-Uitgeest, 7 januari 1945
Nr. 10 22 december 1951
Helena Theodora
Kuipers-Rietberg
hoofdbestuurslid BGV Winterswijk, 26 mei 1893
Ravensbrück, 27 december 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Arthur Meerwaldt advocaat/procureur Amsterdam, 23 oktober 1918
Escherhausen, 8 januari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Johannes Antonius Alphonsus Mekel hoogleraar TH Delft Bedum, 22 december 1891
Sachsenhausen, 2 mei 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Job Daniël van Melle boekhouder Goes, 26 mei 1897
Amsterdam, 14 april 1945
Nr. 10 22 december 1951
Denis Claire Baudouin Mesritz advocaat Den Haag, 16 november 1919
Rathenau, 16 maart 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Marie-Louise Clémentine Meunier winkelierster Genas, 15 februari 1890
Ravensbrück, 25 januari 1945
Nr. 5 20 mei 1950
Josephus Julius Mohr directeur KLM Parijs Haarlem, 1 februari 1893
Buchenwald, 5 februari 1945
Nr. 5 20 mei 1950
Jan Leo Moonen priester, secretaris van de
Bisschop van Roermond
Heerlen, 31 augustus 1895
Bergen-Belsen, 2 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Adriaan Cornelis Nagtegaal timmerman Mijdrecht, 22 juli 1912
Apeldoorn, 10 januari 1945
Nr. 14 22 december 1952
Frederik Nieuwenhuijsen assuradeur Amsterdam, 3 oktober 1905
Haarlem-Noord, 12 februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Bob Oosthoek acteur/docent Rotterdam, 25 juni 1912
bij Hengelo, 12 oktober 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Jacobus Oranje hoogleraar VU Amsterdam Berkel en Rodenrijs, 27 juli 1898
Amsterdam, 6 april 1946
Nr. 17 7 mei 1946
Tjeert Pannekoek hoofdbestuurder NCAB
politicus
Kloosterburen, 1 december 1886
Mauthausen, 18 december 1944
Nr. ? ?
Johannes Post landbouwer Hollandscheveld, 4 oktober 1906
Overveen, 16 juli 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Albert Jan Rozeman ambtenaar gemeente Hoogeveen Zaandijk, 29 maart 1914
Overveen, 6 juni 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Victor Henri Rutgers hoogleraar VU Amsterdam
ARP-politicus
Den Bosch, 16 december 1877
Bochum, 5 februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Frits Rudolf Ruys student economie Rotterdam, 23 december 1917
Rotterdam, 3 november 1944
Nr. 14 22 december 1952
Willem Santema winkelier Scharnegoutum, 2 maart 1902
Vught, 10 augustus 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Jannetje Johanna Schaft studente rechten UvA Haarlem, 16 september 1920
Bloemendaal, 17 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Jhr Johan Schimmelpenninck directeur wijnhandel Rhenen, 30 september 1887
Leusden, 29 juli 1943
Nr. 14 16 december 1952
Richard Leonard Arnold Schoemaker hoogleraar TH Delft Roermond, 5 oktober 1886
Sachsenhausen, 3 mei 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Geert Schoonman militair Wormerveer, 31 augustus 1917
vliegveld Twente, 13 oktober 1944
Nr. 58 25 juli 1952
Willem Pieter Speelman student VU Amsterdam Vlagtwedde, 20 januari 1919
Halfweg, 19 februari 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Marinus van der Stoep bedrijfsleider Beesd, 27 september 1917
Rotterdam, 9 april 1945
Nr. 14 16 december 1952
Benjamin Marius Telders hoogleraar RU Leiden Den Haag, 19 maart 1903
Bergen-Belsen, 6 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Antonius Otto Hermannus Tellegen directeur GGD Zeist Zwolle, 25 mei 1907
Overveen, 23 oktober 1943
Nr. 10 22 december 1951
Oltman Reinder Thomsen assistent-opzichter NS Leeuwarden, 5 november 1910
Heveskes, 28 april 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Gerard Tieman
(als enige Nederlander niet-postuum)
student analistenschool Amsterdam, 1 maart 1926

Zeist, 6 februari 2023

Nr. 5 9 juli 1946
Titus Willem de Tourton Bruijns inspecteur der Domeinen Teteringen, 14 mei 1898
Buchenwald, 6 april 1943
Nr. 17 7 mei 1946
Leendert Marinus Valstar tuinder Naaldwijk, 10 augustus 1908
Vught, 4 september 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Gerrit Jan van der Veen beeldhouwer Amsterdam, 26 november 1902
Overveen, 10 juni 1944
Nr. 17 7 mei 1946
David Verloop jurist RU Utrecht Utrecht, 8 januari 1921
Brussel, 7 maart 1944
Nr. 1 22 oktober 1946
Mathilde Adrienne Eugénie Verspyck Semarang, 16 juni 1908
Ravensbrück, 11 februari 1945
Nr. 1 22 oktober 1946
Pierre Marie Robert Versteegh officier Koninklijke Marechaussee Kedoengbanten, 6 juni 1888
Sachsenhausen, 3 mei 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Cornelis Vlot hoofdbestuurslid NJV Koudekerke, 29 november 1906
Haarlem, 26 oktober 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Gabrielle Weidner Brussel, 17 augustus 1914
Frankfurt a/d Oder, 15 februari 1945
Nr. 1 23 mei 1950
Johan Hendrik Westerveld bedrijfsleider Haarlem, 21 augustus 1880
Sachsenhausen, 3 mei 1942
Nr. 17 7 mei 1946
Herman Bernard Wiardi Beckman hoofdredacteur dagbladen
Arbeiderspers, SDAP-politicus
Nijmegen, 4 februari 1904
Dachau, 15 maart 1945
Nr. 17 7 mei 1946
Johannes Wilhelmus Wildschut ambtenaar Den Bosch, 28 november 1913
Leonberg, 31 januari 1945
Nr. 14 16 december 1952
Johan Reinier Ernest Wüthrich directeur handelsbedrijf Coevorden, 9 december 1903
Haarlem, 26 oktober 1944
Nr. 17 7 mei 1946
Lammert Zwanenburg landbouwer Oudehorne [gem. Schoterland], 22 juni 1894
Westerbork, 19 oktober 1944
Nr. 58 25 juli 1952
De onbekende Joodse Soldaat die “in het Getto van Warschau zijn leven gaf voor de vrijheid van alle volkeren” Nr. ? 17 oktober 1947

Statistiek

bewerken

Van de 94 aan personen verleende Verzetskruisen zijn er in totaal 74 verleend aan in de jaren 1944 of 1945 overleden verzetsstrijders. Aan in 1943, 1942, 1941 of 1940 overleden verzetsstrijders zijn respectievelijk 8, 7, 2 en 1 Verzetskruisen verleend. Jacobus Oranje is in 1946 overleden.

Men verleende het Verzetskruis 85 keer aan een Nederlander, 7 keer aan een Fransman, 2 keer aan een Belg, en één keer aan een monument.

De in het verzet tegen de nazi's in Nederland omgekomen Duitsers werden geen van allen met het Verzetskruis geëerd.

Zie ook

bewerken