Tramlijn 64 (NMVB)/Antwerpen

tramlijn in België

Tramlijn 64 was een tramlijn die Antwerpen via Brasschaat met Wuustwezel verbond.

Totale lengte27 km
Spoorwijdte
Antwerpen - Merksem: normaalspoor (1879-1888)
Antwerpen - Wuustwezel: kaapspoor (1888-1921)
Antwerpen - Wuustwezel: Meterspoor (1921-1967)
Aangelegd doorTramways d'Anvers à Merxem (1879-1887)
Tramways du Nord d'Anvers (1887-1907)
Les Vicinaux Anversois (1907-1921)
NMVB (1921-1967)
Geopend
Antwerpen Paardenmarkt - Merksem Oude Bareel: 20 juli 1879
Merksem Oude Bareel - Brasschaat Dorp: 20 juli 1887
Brasschaat Dorp - Wuustwezel Grens: 3 januari 1890
Gesloten
Polygoon - Wuustwezel: 1 februari 1939 (wordt 10 maanden later heropend)
Brasschaat Prins Kavellei - Wuustwezel Grens: 1 oktober 1966
Merksem Oude Bareel - Brasschaat Prins Kavellei: 4 mei 1968
Antwerpen - Merksem: 25 mei 1968 (lijn 61))
Geëlektrificeerd
Antwerpen Klapdorp - Merksem Oude Bareel: 9 september 1908
Merksem Oude Bareel - Brasschaat Dorp: 18 mei 1909
Brasschaat Dorp - Brasschaat Polygoon: 15 juli 1912
Brasschaat Polygoon - Wuustwezel Grens: 23 december 1951
Traject
uexSTRd tramlijn 50 van Boom
tramlijn 52 van Mechelen
uexABZg+rd tramlijn 41 van Turnhout
tramlijn 42 van Lier
uexHSTd Antwerpen-Rooseveltplaats
uexSTRuexKHSTad Antwerpen-Klapdorp
uexKRWluexKRWg+rd
duexHST Sint-Jansplaats
duexHST Antwerpen-Ellermansstraat
duexmKRZo lijn 12B, Schijnpoort - Dokken & Stapelplaatsen opgebroken
duexHST Antwerpen-Dam Station
duexHST Antwerpen-Dam Bonten Os
duexABZgl tramlijnen 70, 75
duxmKRZo lijn 12, Antwerpen Centraal - Lage Zwaluwe
duxmKRZo lijn 27A, Hoboken - Bundel Rhodesië
duexhKRZWae Albertkanaal
duexmKRZo lijn 220, Merksem - Y Noorderlaan opgebroken
duexHST Merksem-IJskelder
duexABZg+l tramsporen over de Groenendaallaan
duexHST Merksem-Oude Kerk
duexHST Merksem-Van Roiestraat
duexHST Merksem-Deurnebaan
duexHST Merksem-Oude Bareel
duexABZgr tramlijn 61
duexHST Merksem-Oude Bareel-Stelplaats
duexHST Merksem-Vakschool
duexHST Merksem-Melgesdreef
duexHST Merksem-Fort
duexHST Merksem-Kleine Bareel
duexABZgl tramlijn 65
duexHST Brasschaat-Oudstrijderslei
duexHST Brasschaat-Voshollei
duexHST Brasschaat-Melkerij Peerdsbos
duexHST Brasschaat-Zegersdreef
duexmKRZ Strategische spoorlijn Boom - Stabroek
duexHST Brasschaat-Gemeentehuis
duexHST Brasschaat-Kerk
duexHST Brasschaat-Molenbaan
duexHST Brasschaat-Prins Kavellei
duexHST Brasschaat-Torenhof
duexHST Brasschaat-Driehoek
duexHST Brasschaat-Bethanie
duexHST Brasschaat-Hensbergen
duexHST Brasschaat-Polygoon Kerk
duexHST Brasschaat-Polygoon Statie
duexABZgr tramlijn 262
duexHST Brasschaat-Dennenhof
duexHST Wuustwezel-Koch
duexHST Wuustwezel-Bruin Paard
duexHST Wuustwezel-Gooreind Dorp
duexHST Wuustwezel-Klooster
duexHST Wuustwezel-Geethof
duexHST Wuustwezel-Beersgat
duexHST Wuustwezel-Bloemkool
duexHST Wuustwezel-Dorp
duexHST Wuustwezel-Posthuis
duexHST Wuustwezel-Voetbalplein
duexHST Wuustwezel-Oude Tol
duexHST Wuustwezel-Kapel
duexHST Wuustwezel-Grens
duxZOLL grens België - Nederland
duexSTR Tramlijn Princenhage - Wernhout

Geschiedenis bewerken

In 1879 opende de paardentram Paardenmarkt-Ouden Bareel. Op 15 juli 1887 namen de buurtspoorwegen de lijn over en niet veel later werd de lijn versmald naar kaapspoor. In Brasschaat kwam de eerste tram aan op 20 juli 1887 en drie jaar later arriveerde deze in Wuustwezel, waar een aansluiting op de tram uit Breda was. Vanaf 1891 werd de gehele lijn Antwerpen-Breda samen door de Tramways du Nord d'Anvers en de ZNSM geëxploiteerd. Vanaf 1901 nam de Antwerpsche Maatschappij voor den Dienst van Buurtspoorwegen de exploitatie van het baanvak Polygoon-Wuustwezel over. Dit duurde tot 3 september 1907 toen de lijnen ten noorden van Antwerpen onder de Les Vicinaux Anversois vielen. Vanaf 18 mei 1909 reed de elektrische tram tussen Antwerpen Klapdorp en Brasschaat als lijn B. In 1912 reed de elektrische tram P voor het eerst naar Polygoon.

Op 1 januari 1921 nam de NMVB de exploitatie zelf over en werd de lijn versmald tot meterspoor. Het baanvak Polygoon-Wuustwezel werd vanaf 2 februari 1936 door spoorauto's uitgebaat. Op 22 mei 1937 verdween de tram aan de Nederlandse kant van de grens en op 1 februari 1939 werd de tramdienst Polygoon-Wuustwezel vervangen door een bus. Dit duurde maar zes maanden, want op 8 november eiste het leger alle bussen in het kader van de mobilisatie op en keerde de spoorauto terug.

Na een korte onderbreking aan het begin van de oorlog reed de tram opnieuw, op het niet geëlektrificeerde baanvak keerde de stoomtram terug wegens brandstoftekorten. De bevrijding van Antwerpen en de slag om Merksem leidden ertoe dat de tram naar Polygoon opnieuw werd onderbroken en het duurde tot 11 november voordat tram 63 weer normaal kon rijden.

Op 23 december 1951 werd met enig vertoon de elektrische tractie ingehuldigd op het baanvak naar Wuustwezel. Vanaf die dag reed de nieuwe tram 64, tot Polygoon bleef lijn 63 rijden. Dit was de laatste elektrificatie in de provincie Antwerpen, die mogelijk werd gemaakt door het hergebruiken van de bovenleiding van de gesloten tramlijn 53. Op 1 oktober 1966 werd lijn 64 afgeschaft en werd lijn 63 ingekort tot Brasschaat Prins Kavellei. Ook lijn 63 werd op 4 mei afgeschaft en het resterende baanvak Merksem - Antwerpen verdween toen op 25 mei lijn 61 werd afgeschaft.

Lijnaanduiding bewerken

Bij de invoering van elektrische tractie naar Brasschaat dorp en Polygoon werden er witte schijven gebruikt met zwarte opschriften: "BRASSCHAET" en "POLYGOON". Vanaf 1921 ontstond lijn P, die een wit koersbord met zwarte letters gebruikte. Vanaf 1922 werd dit koersbord groen met witte letters. Het koersbord van lijn B tot Brasschaat dorp gebruikte dezelfde kleuren. In de jaren 20 werd er ook een gerecycleerd bord van lijn P van de groep Bergen gebruikt. Dit was wit met zwarte letters en had in het midden een groene schijf met een witte letter P.

Bij de systematische vernummering van de lijnen rond Antwerpen werd het cijfer 63 toegewezen aan de lijn naar Brasschaat. De groenen koersborden met witte tekst bleven behouden. Trams die maar tot het centrum van Brasschaat reden werden doorstreept. Niet veel later verschenen de eerste lijnfilms van lijn 63 op de standaardtrams, met dezelfde kleuren als de koersborden. Vanaf 1939 werd er op de trams type Odessa gebruik gemaakt van kleurloze lijnfilms. Doorheen de jaren veranderde de tekst wel eens.

Bij de verlenging naar Wuustwezel werd het lijnnummer 64 ingevoerd. Op deze lijn werd altijd gebruik gemaakt van lijnfilms met dezelfde kleuren als lijn 63. Er bestond ook een speciale variant met een witte uitsparing vanonder en een door een driehoek omkaderde 64. Deze waren bedoeld voor een mogelijke doortrekking naar Breda, die er nooit kwam.

Van de inkorting in 1966 tot de volledige afschaffing in 1968 werd er op lijn 63 gebruikgemaakt van lijnfilms waarop het woord POLYGOON was overschilderd.

Zie ook bewerken

Bronnen bewerken

Internet bewerken

Boeken bewerken

  • KEUTGENS, E., Een eeuw mobiel met tram en bus, uitgeverij N.V. De Vlijt Antwerpen, 1986.
  • BASTAENS, R., De Buurtspoorwegen In De Provincie Antwerpen, uitgegeven door VZW De Poldertram, 2009.