Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck

spoorlijn in Nederland

De Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck is de tussen 1877 en 1880 door de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij aangelegde spoorlijn die Zutphen via Winterswijk en Borken met Gelsenkirchen verbond. De lijn heeft aan Duitse kant het DB-lijnnummer 2236 onder beheer van DB Netze. Het baanvak Winterswijk - Borken is bekend onder de naam Borkense Baan en werd buiten gebruik gesteld in 1979.

DB 2236
Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck
Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck op de kaart
Totale lengte102,7 km
Spoorwijdtenormaalspoor 1435 mm
Aangelegd doorNederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij
Geopend
Zutphen - Winterswijk: 24 juni 1878
Winterswijk - G.-Bismarck: 21 juni 1880
Opheffing treindienst
Winterswijk - Burlo: 4 maart 1940
Burlo - Borken (Westf): 29 september 1961
Gesloten
Winterswijk - Burlo: 29 september 1979
Burlo - Borken (Westf): 30 september 1994
Huidige status
Zutphen - Winterswijk: in gebruik
Winterswijk - Borken (Westf): opgebroken
Borken (Westf) - G.-Bismarck: in gebruik
Geëlektrificeerdnee
Aantal sporen
Zutphen - Winterswijk: 1
Kienveenweg - Hervest-Dorsten: 1
Hervest-Dorsten - Gladbeck-Zweckel: 2
Gladbeck-Zweckel - G.-Bismarck: 1
Baanvaksnelheid
Zutphen - Winterswijk: 140
Borken - Gelsenkirchen-Bismarck: 100
Beveiliging
Zutphen - Winterswijk: ATB NG
Borken (Westf) - G.-Bismarck: PZB
Omgrenzingsprofiel
Zutphen - Winterswijk: OPS-NL / G2[1]
Beladingsklasse
Zutphen - Winterswijk: C2[1]
Borken - Gelsenkirchen-Bismarck: D4[2]
Treindienst door
Zutphen - Winterswijk: Arriva
Borken - G.-Bismarck: NordWestBahn
Traject
STR lijn van Arnhem Centraal
ABZg+l lijn van Amsterdam Centraal
hKRZWae IJssel
duexdABZq+lremdKRZouexv-STR+r tramlijn van Emmerik opg.
tramlijn van Hengelo opg.
duexdHSTvSHI2gl-uexdSTR IJsselkade
duexdKHSTevBHF-DSTuexdSTR 0,0 Zutphen
veHST-STRuexdHST 1,6 Nieuwstad
vSTRuexdSTRl tramlijn naar Deventer opgebroken
dvSTR-eABZg+l stamlijn Zutphen opgebroken
dvSHI2g+l-
ABZgl lijn naar Leeuwarden
lijn naar Glanerbrug
emKRZ tramlijn Zutphen - Eefde opgebroken
WBRÜCKE1 Berkel
eHST 7,0 Warken
uexdSTR+rvSTR- tramlijn van Hengelo opgebroken
uexdKHSTedBHFd 11,8 Vorden
eHST 17,5 Brandenborch
eABZg+r lijn van Doetinchem opgebroken
BHF 21,3 Ruurlo
eABZgl lijn naar Hengelo GOLS opgebroken
eHST 28,8 Beltrum-Zieuwent
uexdSTR+rdSTRd tramlijn van Zeddam opgebroken
uexdKHSTedBHFuexdKHSTa 33,9 Lichtenvoorde-Groenlo
dedSHI2g+luexdSHI2gr
v-STRuexdSTRl tramlijn naar Groenlo opgebroken
SKRZ-Au N18
eABZg+l lijn van Neede opgebroken
exdSHI3+leSHI3grd
exdSTRBHFd 42,5 Winterswijk West
exdBHFSTRd Winterswijk GOLS
exdSTRBHFd 43,6 Winterswijk
exdSHI3gleSHI3g+rd
edABZqrxABZgrd lijn naar Zevenaar
exABZgr DB 2264 naar Bocholt opgebroken
exBUE 48,7 Kienveenweg
xGRENZE
50,4
52,3
grens Nederland - Duitsland
exBHF 50,1 Burlo
exvSTR+r-STRd DB 2265 van Empel-Rees opgebroken
exvSTR-ABZg+ld DB 9205 van Burgsteinfurt opgebroken
exvÜSTxd
vKBHFxad 42,3 Borken (Westf)
vÜSTrxld
vSHI2ld DB 2265 naar Münster Hbf
HST 37,0 Marbeck-Heiden
BHF 29,8 Rhade
SKRZ-Au 31
BHF 25,3 Deuten
vSTR+l-STRod DB 2273 van Quakenbrück
evKRZoexdABZq+l DB 2002, Büderich - Haltern am See opgebroken
exdSTR+rdSTRxvSTRd DB 15 van Hervest-Dorsten opgebroken
exdSTRvBHFexvSTR- 20,5 Hervest-Dorsten
evÜSTxlevSHI2g+l-d
exdWBRÜCKEdWBRÜCKEdWBRÜCKE Lippe
exdWBRÜCKEdWBRÜCKEdWBRÜCKE Wesel-Datteln-Kanaal
exdSTRvÜST
evÜSTxrvSTR-d
exdDSTvBHF 18,9 Dorsten
ev-SHI2g+rvSTR-d
dSHI2lxrdSHI2g+rd DB 2273 naar Bottrop Nord opgebroken
HST 14,1 Feldhausen
HST 11,2 Gladbeck-Zweckel
v-SHI2grd DB 2251 naar Gladbeck West
vKRZod lijn van Essen-Altenessen naar Wanne Westhafen
vSHI2+ldKRZo DB 2250 van Hamm (Westf)
vLSTRvSTR-d
vBHFvSTR-d Gladbeck West
dABZqrvSTRr-STR DB 2250 naar Oberhausen-Osterfeld Süd
HST 9,4 Gladbeck Ost
ev-SHI2grd
exdBSTdSTRd Zeche Graf Moltke I & II
exv-STRvSTR-exdKBSTa Zeche Hugo II, V & VIII
exv-STRvSTR-exdBST Zeche Hugo I & IV
exv-STRdSKRZ-AodexdSKRZ-Au 2E34
exdKBSTaqexdABZg+rdSTRexv-STR Zeche Graf Moltke III & IV
exv-SHI2revSHI2gl-exdSTR
exvLSTR-dHSTexdDSTexdSTR 5,1 Gelsenkirchen-Buer Süd
exvLSTR-xvÜSTxexdSTR
exvLSTR-mdKRZxmdKRZexdSTR Tram  301 
dKBSTxav-STRexdSTRlexdABZgr Zeche Mathias Stinnes III & IV
vSTR-vSTR-exdBST Zeche Hugo III
dABZqldLSTRqdKRZodSHI2+rxlexdSHI2r DB 2246 van Oberhausen-Osterfeld Süd
dvSTR-DST Hugo
dvSHI2g+l- 3,1 aansluiting Hugo
deABZglexdENDEeq industrieaansluiting opgebroken
mKRZu Tram  302 
WBRÜCKE1 Emscher
hKRZWae Rijn-Hernekanaal
vSTR+r-STRd DB 2153 van aansl Nordstern
DB 2172 van Essen Hbf
vSTRexdKBSTa Zeche Bismarck II
veABZg+r-STRexdSTR DB 2235 van Gelsenkirchen-Schalke opgebroken
vÜSTexdBST Zeche Bismarck I
dSTRxvÜSTl
dSTRvDST 0,0 Gelsenkirchen-Bismarck
dBHFvSHI2g+l- -0,3 Gelsenkirchen Zoo
xvÜSTrd aansluiting Hafen Grimberg opgebroken
vSTR-d DB 2153 naar Bochum Hbf

Geschiedenis bewerken

Eind 19e eeuw kwam de textielindustrie op in de Achterhoek, en dan met name in Winterswijk. De roep om dit gebied aan te sluiten op het spoornet werd steeds groter. In 1872 werd de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij (NWS) opgericht en nog dat jaar, op 27 maart, kreeg het de concessie om de spoorlijn Zutphen - Winterswijk aan te leggen. Er werden projecties gemaakt voor de ligging van de spoorlijn, die van Zutphen via Vorden en Ruurlo naar Winterswijk zou komen te lopen. Een twistpunt was nog een treinstation tussen Ruurlo en Winterswijk. De kortste ligging kende geen grote kern, maar vlakbij waren Groenlo en Lichtenvoorde gelegen. Beide plaatsen probeerden de spoorlijn langs hun plaats te laten leggen. Zo kocht Lichtenvoorde voor 50.000 gulden aan aandelen in de NWS en sprak de wens uit de spoorlijn en station aan de zuidzijde van het dorp te laten leggen. Groenlo zocht juist steun bij de aangrenzende gemeenten Eibergen, Neede en Borculo en kwam met een gezamenlijk alternatief plan waarbij de spoorlijn ook die plaatsen aan zou doen. Uiteindelijk besloot de NWS om het spoor de kortste route te laten nemen en werd het station tussen Groenlo en Lichtenvoorde ingepland, in het dorp Lievelde. Beide plaatsen werden nog middels een tramverbinding aangesloten op het station Lichtenvoorde-Groenlo. Groenlo in 1883 met de tramlijn Groenlo - Lievelde en Lichtenvoorde in 1908 met de tramlijn Lievelde - Zeddam. Eibergen en Neede werden later alsnog aan het spoornet verbonden door de Spoorlijn Winterswijk - Neede.

In 1873 had ondertussen de Bergisch-Märkische Eisenbahn Gesellschaft de concessie gekregen voor de spoorlijn Winterswijk - Gelsenkirchen, die zou aansluiten op de Nederlandse lijn. In 1877 werd begonnen met de aanleg van het Nederlandse gedeelte. Uiteindelijk kwam een paar jaar later het spoor gereed. De lijn werd winstgevend door het vervoer van steenkolen uit het Ruhrgebied naar Nederland. Station Winterswijk werd een belangrijk doorvoerstation van kolen. In 1926 ging de exploitatie van de spoorlijn over naar de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.

Op 24 januari 1970 werd de stoptrein tussen Winterswijk en Zutphen, toen nog verzorgd door de NS, 'overvallen' door indianen te paard. De ludieke actie vormde een protest tegen toenmalige plannen van het kabinet-De Jong tot sluiting van een aantal onrendabele regiolijnen.

Stations en gebouwen bewerken

Hieronder een overzicht van alle Nederlandse stations langs de lijn (cursief: voormalig station):

Station Geopend Huidig gebouw
Zutphen 1865 1952, NS, 2e gebouw, uniek ontwerp van H.G.J. Schelling, bij opening type SS tweede klasse
Nieuwstad 1890 Niet aanwezig, station gesloten in 1918
Warken 1878 Niet aanwezig, station gesloten in de jaren 30
Vorden 1878 1877, NWS, 1e gebouw, type NWS-Vorden
Brandenborch 1878 Niet aanwezig, station gesloten in 1930
Ruurlo 1878 Niet aanwezig, gebouw type NWS-Vorden gesloopt in 1985
Beltrum-Zieuwent 1892 Niet aanwezig, station gesloten in 1933
Lichtenvoorde-Groenlo 1878 Niet aanwezig, gebouw type NWS-Vorden gesloopt in 1989
Winterswijk West 2001 Niet aanwezig
Winterswijk 1879 1879, NWS, 1e gebouw, uniek ontwerp

Treindienst bewerken

De treindienst tussen Zutphen en Winterswijk wordt verzorgd door Arriva, dat daarvoor gebruik maakt van Spurts. Er rijden twee stoptreinen per uur; 's avonds na 22:00 en in het weekend rijdt er één stoptrein en één sneltrein per uur.

Tussen Winterswijk en Borken is er enkele malen per dag een verbinding met een buurtbus via het Duitse grensdorp Oeding.

De treindienst tussen Borken en Gladbeck-Zweckel en verder naar Essen (Regional-Expess 14 "Der Borkener") wordt verzorgd door NordWestBahn. Er rijdt één trein per uur.

De treindienst Dorsten - Gelsenkirchen - Wanne-Eickel - Dortmund (Regionalbahn 43 "Emschertal-Bahn") wordt ook verzorgd door NordWestBahn. Er rijdt maandag tot en met vrijdag en zaterdag overdag één trein per uur, zaterdagavond en zondag één trein per twee uur.

De treindienst tussen Coesfeld en Dorsten (Regionalbahn 44 "Der Coesfelder") wordt eveneens verzorgd door NordWestBahn in een uursdienst. Na 20.00/21.00 uur rijden geen treinen.

Serie Treinsoort Route Bijzonderheden
30400 RE 30 Sneltrein (Arriva) ApeldoornZutphenWinterswijk Rijdt 's avonds van Zutphen naar Apeldoorn en van Apeldoorn naar Winterswijk. Rijdt in het weekend de gehele dag tussen Winterswijk en Apeldoorn. Stopt tussen Zutphen en Winterswijk op alle tussengelegen stations.
30800 RS 31 Stoptrein (Arriva) WinterswijkZutphen
RE 14 Regional-Express (NordWestBahn) Essen HbfBottrop HbfGladbeck WestDorstenHervest-DorstenBorken (Westf) Der Borkener Zondagmorgen 1x per twee uur tussen Dorsten en Borken
RB 43 Regionalbahn (DB Regio NRW) Dortmund HbfDortmund-Lütgendortmund NordCastrop-Rauxel SüdHerneWanne-Eickel HbfGelsenkirchen ZooGladbeck OstDorsten Emschertal-Bahn zaterdagavond en zondagochtend 1x per twee uur
RB 44 Regionalbahn (NordWestBahn) Oberhausen HbfOberhausen-Osterfeld SüdBottrop HbfGladbeck WestDorsten Der Dorstener

Restanten bewerken

De Borkense baan is de bijnaam van het voormalige baanvak tussen Winterswijk en Borken. Dit werd in 1880 geopend, maar al in 1940 werd het personenvervoer gestaakt en in 1979 werd het volledig gesloten. Van dit baanvak zijn nog sommige restanten terug te vinden.

Afbeeldingen bewerken

Zie ook bewerken