Spoorlijn Stadskanaal - Ter Apel Rijksgrens

De Spoorlijn Stadskanaal – Ter Apel Rijksgrens is de op 2 mei 1924 geopende spoorlijn die Stadskanaal met de rijksgrens bij Ter Apel verbond.

Spoorlijn Stadskanaal - Ter Apel Rijksgrens
Totale lengte	22,4 km
Aangelegd door	STAR
Geopend	2 mei 1924
Gesloten Stadskanaal - Ter Apel: 15 mei 1935 Ter Apel - Ter Apel Rijksgrens: 15 mei 1926
Heropend Stadskanaal - Ter Apel: 1941
Gesloten Stadskanaal - Musselkanaal: 1990 Zandberg - Ter Apel: 1972
2e maal heropend Stadskanaal - Musselkanaal: 1994
Huidige status Stadskanaal - Musselkanaal: museumlijn Musselkanaal - Ter Apel Rijksgrens: opgebroken
Geëlektrificeerd	nee
Aantal sporen	1
Baanvaksnelheid	30 km/u
Beveiliging of treinbeïnvloeding	geen
Treindienst door	S·T·A·R
Traject
Legenda lijn van Zuidbroek tramlijn van Zuidbroek opgebroken lijn van Zwolle opgebroken Stadskanaal 0,0 Stadskanaal 1,5 Stadskanaal Oost 3,5 Nieuw Buinen Philips Stadskanaal glasblazerij 6,3 1e Exloërmond 8,9 Musselkanaal-Valthermond havenaansluiting opgebroken Valthermond grens Groningen - Drenthe 10,7 Zandberg grens Drenthe - Groningen 13,0 Ter Apelkanaal-Vetstukkenmond Ter Apelkanaal tramlijn naar Ter Apel EGTM opgebroken tramlijn van Ter Apel OG opgebroken 16,0 Ter Apel tramlijn naar Winschoten opgebroken Ruiten-Aa-kanaal Haren-Ruitenbroekkanaal 21,1 Ter Apel Rijksgrens 22,4 grens Nederland-Duitsland

Geschiedenis

De spoorlijn is aangelegd door de Groningsch-Drentsche Spoorwegmaatschappij Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens (STAR) en was oorspronkelijk bedoeld om te worden verlengd aan de andere kant van de Rijksgrens in het Duitse Emsland. Dit is echter nooit gebeurd. Het baanvak Ter Apel – Ter Apel Rijksgrens werd daarom al twee jaar na de aanleg, op 15 mei 1926, gesloten en is daarmee een van de kortst gebruikte spoorlijnen van Nederland. Negen jaar later, op 15 mei 1935, werd ook het resterende deel gesloten voor alle verkeer.

Op 11 augustus 1941 kwam het goederenvervoer naar Musselkanaal en Ter Apel voor korte tijd weer op gang (tot 19 augustus 1942). Na de oorlog werd op 11 augustus 1946 het goederenverkeer hervat, maar dit bleek niet meer rendabel genoeg: in 1959 werd de STAR opgeheven en de lijn overgenomen door de NS. Op 28 mei 1972 werd het goederenvervoer tussen Musselkanaal en Ter Apel gestaakt en de lijn tussen Zandberg en Ter Apel gesloten. Op 27 mei 1990 werd ook het vervoer tussen Stadskanaal en Musselkanaal gestaakt. Het lijngedeelte Zandberg (km 10.6) tot Ter Apel werd in 1978 opgebroken, Musselkanaal – Zandberg pas later.

In 1992 werd de Stichting Stadskanaal Rail (S·T·A·R) opgericht, met als doel van het resterende spoor tussen Veendam, Stadskanaal en Musselkanaal een museumlijn te maken. Sinds 1994 is de lijn tot Musselkanaal als toeristische museumlijn in gebruik. In 2003 zijn het spoor door ProRail en de grond erlangs door NS Vastgoed overgedragen aan de Stichting Stadskanaal Rail, die daarmee het beheer volledig in eigen hand heeft.

In 2006 en 2007 werd de lijn tot Musselkanaal volledig gesaneerd en gerenoveerd. Het spoor bleef berijdbaar tot aan de brug over de Valthermond in Musselkanaal, zo'n 700 meter voorbij het station. Direct na de brug is de overweg over de Kavelingen opgebroken en 200 meter verder houdt het spoor op (in 2009 is de oude spoorbrug omgebouwd tot een voetgangersbrug).

Begin oktober 2018 maakte de S·T·A·R bekend noodgedwongen te moeten stoppen met rijden tussen Nieuw-Buinen en Musselkanaal, dit omdat de bodem op dit deel van het traject hiervoor te slecht is geworden en er (nog) geen middelen voorhanden zijn om het spoor te renoveren. Er is wel subsidie aangevraagd om voorlopig met railfietsen over dit traject te gaan rijden. De laatste trein naar Musselkanaal reed op 28 oktober 2018.

Stations en gebouwen

• Stadskanaal: 1997, retrogebouw van Museumspoorlijn S·T·A·R op de plaats van het in 1979 gesloopte NOLS-station
• Stadskanaal Oost: geen (haltegebouw gesloopt 1985)
• Nieuw Buinen: geen (gesloopt 1990)
• Eerste Exloërmond: geen (gesloopt rond 1970)
• Musselkanaal: 2003, replica van het in 1985 gesloopte stationsgebouw Musselkanaal-Valthermond
• Zandberg: 1924, STAR, type STAR-klein (haltegebouw)
• Ter Apelkanaal-Vetstukkenmond: geen (gesloopt 1960)
• Ter Apel: geen (gesloopt 1990)
• Ter Apel Rijksgrens: geen (gesloopt 1984)

Zie ook

• Anneke Huyser: Van NOLS tot STAR - Uitgegeven door Stichting Stadskanaal Rail en Uitgeverij De Wijze Kater 2002. ISBN 90-5111-002-2.
• Stichting Stadskanaal Rail
• Lijst van spoorlijnen in Nederland
• Foto's van het spoor bij Station Musselkanaal-Valthermond op het weblog Furor Teutonicus

Afbeeldingen

• 
  Station Ter Apelkanaal-Vetstukkenmond met loc van de NS-serie 3300; 1947
• 
  Station Ter Apel; jaren dertig.
• 
  Station Ter Apel Rijksgrens.
• 
  Gezicht op het emplacement van het station Ter Apel Rijksgrens te Barnflair. Op de achtergrond het stationsgebouw.
• 
  Voormalig douanegebouw Station Ter Apel Rijksgrens.
• 
  Station Ter Apel Rijksgrens, restant brug over het Haren-Ruitenbroekkanaal.
• 
  Een wissel bij Musselkanaal-Valthermond; 2014.
• 
  Halte Musselkanaal van de S·T·A·R; 2015.

Bronnen, noten en/of referenties