De '''secularisatiethese''' of '''secularisatiethesis''' is in het kader van de [[godsdienstsociologie]] aan het begin van de twintigste eeuw ontwikkeld door sociologen als [[Max Weber]], en inmiddels wijd verbreid door onder meer het werk van [[Peter Berger]] in zijn boek "Het hemels baldakijn" uit 1967.<ref>P.L.Berger, The Sacred Canopy, New York 1967/1990 (vertaling van de titel: "Het hemels baldakijn", bij Phalet, 2004a, 2004:37)</ref> De these houdt in dat naarmate een samenleving moderner wordt de betekenis van religie in die samenleving in twee opzichten afneemt:
* '''objectief''' (maatschappelijk), waarbij religieuze instituten door de [[seculier]]e scheiding van de andere sectoren in de samenleving minder invloed krijgt
* '''subjectief''' (individueel), waarbij een verwereldlijking of humanisering van de persoonlijke zingeving en levensbeschouwing religie minder belangrijk maakt.
Aanvankelijk leek religie voor de wetenschap door deze secularisatiethese gedegradeerd te zijn tot een onbelangrijk onderdeel van de moderne samenleving, of werd religie zelfs wel bestempeld als een verdwijnend fenomeen. Huidige ontwikkelingen laten echter zien dat een verfijning naar een lichtere variant van de definitie noodzakelijk is, omdat de transformatie van de samenleving ook andere wegen kan inslaan. Zo wijst ontkerkelijking niet alleen op secularisatie, maar ook op transformatie van de religie zelf. Namelijk, buiten de kerk tiert de religie welig. Bijna twee op de drie Nederlanders noemt zich blijkens een onderzoek van [[SCP]] naar de stand van het christendom buitenkerkelijk.<ref>Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) - Rapport "Godsdienstige veranderingen in Nederland. Verschuivingen in de binding met de kerken en de christelijke traditie"</ref> De conclusie daarvan werd door een van de auteurs, Joep de Hart, samengevat als: "Meer geloof, minder kerk".
Het aangevoerde wetenschappelijk argument hierover is dat religie en kerk niet helemaal met elkaar geïdentificeerd hoeven te worden, zodat ontkerkelijking ook fragmentatie van de religie in de samenleving kan betekenen.<ref>Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) - Rapport: "Geloven in het publieke domein"</ref>
De zogenaamde [[secularisatietheologie]] bouwt op de secularisatiethese voort. In de woorden van [[Dietrich Bonhoeffer]] vertaalt zich dit in de opvatting: "God geeft ons te weten dat we moeten leven zonder God."<ref>"God doet ons weten dat wij moeten leven als diegenen die hun leven inrichten zonder God" (Dietrich Bonhoeffer - Verzet en Overgave blz. 300)</ref> In religieuze hoek wordt hierover echter ook wel de kritiek geuit dat deze zienswijze alleen maar probeert de dodelijke pil van het [[atheïsme]] te vergulden.
