Panini (taalkundige): verschil tussen versies

[[File:Panini 1.jpg|thumb|right|Borstbeeld van Panini]]

'''Panini''' ([[Sanskriet]]: Pāṇini; [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]] {{IPA|pɑːɳɪn̪ɪ}}) was een Sanskriet-geleerde en volgenswordt velenwel gezien als een van de grootste [[taalkunde|taalkundigen]] aller tijden. Over de precieze tijd waarin hij leefde (schattingen lopen uiteen van de 7e tot de 3e eeuw voor Christus), noch over de plaats waar hij woonde bestaat overeenstemming. Zijn enig overgeleverde werk is de ''[[Astadhyayi]]'' (letterlijk: 'Achtacht boeken'), een uitvoerige beschrijving van de [[grammatica]] van het [[Sanskriet]].

De traditie wil dat Panini geboren werd in [[Shalatula]], nabij de rivier de [[Indus (rivier)|Indus]] in het huidige [[Pakistan]], en dat hij rond de jaren 520–460 voor Christusv.Chr. leefde, aan het eind van de [[Vedische periode]]: aan enkele grammaticaregels gaf hij de toevoeging ''chandasi'' ("in de hymnen") mee; een aanwijzing dat de zuivere Vedische taal in zijn tijd nog wel begrepen werd, maar niet meer gesproken. Een andere belangrijke aanwijzing is dat Panini ergens het woord ''[[Yavana|yavan]]'' ('Griek') gebruikt. Tot de veroveringen van [[Alexander de Grote]] in de derde eeuw voor Christusv.Chr. had men in India waarschijnlijk nog nooit een Griek van nabij gezien, maar het woord kan ontleend zijn aan het [[Perzische]] ''yauna'', zodat Panini mogelijk geleefd heeft in de tijd van [[Darius I|Darius de Grote]] (die regeerde van [[521 v.Chr.]] tot [[485 v.Chr.]]) regeerde.

Het is niet bekend of Panini kon lezen en schrijven. Het lijkt moeilijk voor te stellen dat iemand een wetenschappelijk werk met een complexiteit van de ''Astadhyayi'' zou kunnen samenstellen zonder schriftelijke aantekeningen. Het [[Brahmi-schrift]] komtkwam in Oost-Azië op rond de zesdevierde eeuw voorv.Chr. Christus,en dus hetPanini is nietde onmogelijkeerste Indische auteur waarvan bekend is dat Paninihij ditnaar systeem[[schrift]] kendeverwijst.<ref Sommigenname="Bronkhorst2016">{{aut|Johannes Bronkhorst|Bronkhorst}} (2016)</ref>{{rp|171}} Onder meer [[Frits Staal]] en [[Harry Falk]] wijzen erop dat Panini mogelijk met studenten heeft samengewerkt die delen voor hem onthielden[[Memorisering|memoriseerden]].<ref name="Bronkhorst2016" />{{rp|169-170}}

== De ''Astadhyayi'' ==

In veel opzichten was de grammatica die Panini schreef, de ''Astadhyayi'', zijn tijd ver vooruit. In de eerste plaats was zijn grammatica zeer precies en opgebouwd volgens streng logische principes. Pas in de loop van de twintigste eeuw is menonder (bijvoorbeeldmeer onder invloed van de Fins-Amerikaanse specialist [[Paul Kiparsky]]) gaanhet inzicht inziengekomen met hoeveel [[logica (wetenschap)|logisch]] vernuft de ''Astadhyayi feitelijk'' gestructureerd is. In totaal bestaat de grammatica uit 3959 ''sutras[[Soetra|soetra's]]'' (regels). De volgorde waarin die regels zijn gesteld, blijkt van groot belang te zijn voor de precieze werking ervan.

Op deze manier liep Panini aan de ene kant feitelijk vooruit op stromingen in de twintigste-eeuwse taalwetenschap zoals het [[structuralistische taalkunde|structuralisme]], de [[generatieve taalkunde]] en de [[mathematische taalkunde]] die, ieder op hun eigen manier, eveneensook [[wiskunde|mathematische]] formalisering van inzichten in de taalfeiten nastreven. 'Moderne' begrippen als het [[foneem]], het [[morfeem]] en de [[wortel (taal)|wortel]]., Maarmaar ook [[theoretische informatica|theoretisch informatici]] zien in de ''Astadhyayi'' een equivalent van moderner werk; er is uitgerekend dat deze grammatica computationeel gezien de kracht heeft van een [[turingmachine]], en dat de zogenoemde ''[[BNF (metataal)|Backus-Naur form]]'' die wordt gebruikt voor het beschrijven van computertalen grote verwantschap vertoont met de regels van de ''Astadhyayi''.

Panini schreefcomponeerde zijn grammatica vermoedelijk om mensen te onderwijzen hoe de heiligevedische ([[VedischCompositie (literatuur)|composities]]e) geschriften precies moesten worden gelezengereciteerd. Tegelijkertijd besteedtbesteedde hij ook aandacht aan de verschillen die er bestaan tussen deze – in zijn tijd vermoedelijk verouderde – [[variëteit (taalkunde)|variëteit]] en de taal van zijn eigen tijd. Hiermee liep hij vooruit op modern onderzoek naar [[taalverandering]] en taalvariatie.

De belangstelling voor PāṇiniPanini ontstaatontstond in de negentiende en twintigste eeuw. [[Otto von Böhtlingk]] geeftgaf in 1839-1840 de tekst van de ''Astadhyayi'' uit, met filologisch commentaar (''Pāṇini's acht Bücher grammatischer Regelen''), en in 1887 een vertaling in het Duits, ''Pāṇini's Grammatik mit Übersetzung''. Panini's werk gaf hiermee een nieuwe impuls aan een wiskundiger en wetenschappelijker studie van menselijke taal in de westerse wereld.

== BibliografieLiteratuur ==

* {{aut|Otto von Böhtlingk|Böhtlingk, O. von}} (1998): ''Panini's Grammatik'', Buske Helmut Verlag 1998, ISBN 3-87548-198-4