Émile Borel: verschil tussen versies

'''Félix Édouard Justin Émile Borel''' ([[Saint-Affrique]], [[7 januari]] [[1871]] -– [[Parijs]], [[3 februari]] [[1956]]) was een [[Frankrijk|Franse]] [[wiskundige]] en [[politicus]].

Émile Borel werd in 1871 geboren als jongste zoon van de [[protestantisme|protestantse]] dominee, Honoré Borel en zijndiens vrouw,echtgenote Emilie Teissie-Solier. Het echtpaar had eerder al twee dochters gekregen. Émile Borel kreeg zijn eerste onderwijs in de "pastorie" van zijn vader, waar de protestantse kinderen uit de ruime omgeving lager onderwijs genoten. Vanaf zijn twaalfde ging hij naar het [[lyceum]] in [[Montauban]]. In die periode woonde hij in bij een van zijn zusters die met een in Montauban werkzame protestantse dominee was getrouwd. Later ging hij in Parijs in de kost in het [[Collège van Saint-Barbe]], van waaruit hij het prestigieuze [[lycée Louis-le-Grand]] bezocht om zich daar voor te bereiden op de toelatingsexamens voor de '[[Grande école|Grandes écoles']]. Hij raakte daarer goed bevriend met een zoon van [[Gaston Darboux]], bij wiens familie hij vaak over de vloer kwam. Deze voorbereidingen droegen vrucht: bij het landelijk toelatingsexamen van 1889 haalde Émile Borel zowel de eerste plaats voor de [[École polytechnique]] als voor de [[École normale supérieure (Parijs)|École normale supérieure]] (ENS). Onder meer door zijn contacten met Darboux en tegen het advies van familievrienden{{bron}} koos hij voor de meer op onderzoek gerichte [[École polytechnique]]normale supérieure. AardigHij om te vermelden waswon dat hijjaar tevens de eerste prijs in het nationaal concours in de wacht wist te slepen.

In 1893 werd hijBorel benoemd tot docent aan de [[Universiteit Rijsel I|Universiteit van Lille]] benoemd. In de vier jaar dat hij daar werkte publiceerde hij 22 artikelen. In 1895 promoveerde hij op eenhet proefschrift met de titel: "Sur quelques points sur la théorie des functions", dat onmiddellijk de aandacht trok, en dat de aanzet vormt voor zijn ideeën over [[maattheorie]], [[divergente reeksen]], de theorie van de niet-[[analytische voortzetting]] en quasi-analytische functies. In 1897 verliet hij Lille en keerde hij terug naar zijn alma mater, de ENS.

In 1901 trad hij in het huwelijk met de toen zeventienjarige Marguerite Appell, de dochter van zijn collega [[Paul Appell]]. <ref>Zij was schrijfster en schreefpubliceerde onder haarhet pseudoniem Camille Marbo.</ref>

In 1905 was hijBorel voorzitter van de [[Société Mathématique de France]]. Samen met zijn vrouw, Marguerite, ook bekend onder haar schrijverpseudoniem Camille Marbo, richtte hij in 1906 het wetenschappelijke- en literaire tijdschrift ''La Revue du mois'' op. Zijn vrouw ontving in 1913 de [[Prix Femina]].

In 1909 werd hijBorel in Parijs benoemd tot hoogleraar in de functietheorie aan de [[Faculté des sciences de Paris]]. In 1921 volgde hij [[Joseph Boussinesq]] op als hoogleraar kansberekening en hoogleraar wiskundige natuurkunde.

Van 1910 tot 1920 was hij ook adjunct-directeur van zijn alma mater, de [[École normale supérieure (Parijs)|École normale supérieure]]ENS. Deze periode werd tijdens de Eerste Wereldoorlog onderbroken, toen hij als oorlogsvrijwilliger het bevel voerde over een artilleriebatterij.

In de laatste jaren van zijn leven was hijBorel een enthousiast reiziger. Hij bezocht op uitnodiging congressen in Noord- en Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en India. In 1956 maakte hij op de terugreis van een bezoek aan Brazilië op de boot een lelijke val. Hij herstelde hiervan niet en overleed in dat jaar op vijfentachtigjarige leeftijd in [[Parijs]]. Hij is begraven in [[Saint-Affrique]].

Émile Borel vervulde tijdens de tweede helft van zijn leven in de jaren twintig, dertig en veertig van de twintigste eeuw tal van politieke functies. Hij was een vriend en vertrouweling van de natuurkundige, politicus en minister-president [[Paul Painlevé]]. Van 1924 tot 1936 was hij lid van de [[Franse Nationale Vergadering]]. Op verzoek van Painlevé vervulde hij tijdens diens korte [[Président du Conseil|voorzitterschap van de Raad van Ministers]] in de tweede helft van 1925 enige tijd de rol van secretaris-generaal. In 1925 was hij ook enige tijd [[Minister van Marine]]. Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] was hij lid van het [[Résistance|Franse verzet]].

In 1928 richtte Borel met financiële steun van de families [[Rockefeller (familie)|Rockefeller]] en [[Rothschild (familie)|Rothschild]] het wiskundig instituut Henri Poincaré op. Hij leidde dit instituut bijna dertig jaar. Later is hetdit instituut Henri Poincaré opgegaan in het centrum Émile Borel.

Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] werd hij in 1941 gearresteerd en een maand in de [[Fresnes (Val-de-Marne)|gevangenis van Fresnes]] opgesloten. Na zijn vrijlating speelde hij een rol in het [[Résistance|Franse verzet]] tegen de Duitse bezetting.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Émile Borel in 1945 bestuurslid van de orde van het [[Legioen van Eer]]. Het jaar daarna in 1946 werd hij verkozen in het [[Bureau des longitudes]] in 1946. Weer twee jaar later, inIn 1948, werd hij voorzitter van de Commissie Wetenschap van de [[UNESCO]].

Samen met de [[René Baire]] en [[Henri Lebesgue]] was Borel een van de pioniers van de [[maattheorie]] en de toepassing daarvan in de [[kansrekening]]. Het concept van een [[Borelstam|Borelverzameling]] is naar hem vernoemd. In een van zijn werken over waarschijnlijkheidsleer introduceerde hij een amusant [[gedachte-experiment]] dat sinds die tijd in de populaire cultuur bekendstaat als de [[Stelling van de eindeloos typende apen|paradox van de geniale aap]]. Hij publiceerde ook een aantal artikelen over [[speltheorie]].

De== onderstaande wiskundigeWiskundige begrippen zijndie naar Borel zijn vernoemd: ==