Moordpartij in de Ardeatijnse grotten: verschil tussen versies

In de namiddag van 23 maart 1944 pleegden 1217 [[Partizaan|partizanen]] van de ''Gruppi di Aziona Patriottica'' ("''gappisti''") een bijzonder gewaagde aanslag op de nazi's in het centrum van Rome, meer bepaald in de Via Rasella.<ref>Naast de 12 leden van de ''Gruppi di Aziona Patriottica'' die ter plaatse de aanslag uitvoerden, waren er nog 4 of 5 anderen betrokken bij de organisatievoorbereiding ervan.</ref> De datum was zeer symbolisch gekozen: op 23 maart 1919 had Mussolini de fascistische partij opgericht, en op 23 maart 1944 werd de 25ste verjaardag daarvan gevierd in een gebouwministeriegebouw aan de Via Veneto nr. 33. De locatie voor de aanslag was uitgekozen op aangeven van een van de mededaders die in de omgeving van de Via Rasella woonde en had vastgesteld dat Duitse soldaten elke namiddag in oorlogstenue door de smalle Via Rasella marcheerden op hun weg naar hun [[Kwartier (militair)|kwartier]] innabij dehet omgevingministerie van deBinnenlandse Viazaken Nazionaleop de [[Viminaal|Viminale]].

Verkleed als straatveger bracht een verzetsman, de 21-jarige Rosario Bentivegna, schuilnaam Paolo, een bom van 18 kg [[2,4,6-trinitrotolueen|TNT]] ter plaatse die onder vuilnis lag verborgen in een straatsvegerskar. Deze werd opgesteld aan Palazzo Tittoni, aan huisnummer 155 in de Via Rasella. Al dan niet toevallig was het precies in dat palazzo dat Mussolini van 1923 tot 1925 een appartement had betrokken.

Bij deze aanslag raakten 53 SS'ers gewond en kwamen er uiteindelijk 33 om het leven: 26 waren op slag dood; in het ziekenhuis overleden er die avond nog 6, en 1 in de volgende ochtend. Onder de Italiaanse burgers maakte de bom 2 dodelijke slachtoffers en 11 gewonden; 4 burgers werden gedood door Duitse mitrailleurschoten. De aanslagplegers hadden zich op tijd uit de voeten weten te maken en bleven ongedeerd.

De overige soldaten hielden onmiddellijk een [[razzia]] in de wijk, waarbij 250 mensen werden [[Aanhouding|gearresteerd]]: toevallige passanten, en inwoners van de omliggende huizen. Onder bedreiging van geweren werden ze opgesteld langsheen de omheining van [[Gallerie Nazionali d'Arte Antica|Palazzo Barberini]]; nadien werden ze overgebracht naar de gevangenis.<ref>Op het meest noordelijke punt van de omheining van Palazzo Borghese, naast het hotel Anglo Americano, herinnert een gedenkplaat aan deze razzia.</ref> Na ondervraging door de politie van de fascisten werden de meesten vrijgelaten; 10 van hen echter zouden op de lijst van Kappler terechtkomen.

Reeds om 16.30 uur bereikte het bericht van deze aanslag [[Adolf Hitler|Hitler]] in zijn [[hoofdkwartier]] van, de Duitse ''[[WehrmachtWolfsschanze]]''.'' Hij zou een wraakactie gewild hebben "die de wereld zou doen sidderen", en zou zelfs gesproken hebben van 30 of 50 [[Doodstraf|executies]] voor elke gedode [[Schutzstaffel|SS'er]], maar daarvan bestaat geen schriftelijk bewijs. Uiteindelijk beslisten de Duitse bevelhebbers in Italië, [[generaal]] Eberhard von Mackensen en [[Maarschalk|veldmaarschalk]] [[Albert Kesselring]], om voor elke gevallen Duitse soldaat 10 Italianen te laten executeren, te beginnen met gevangenen die al ter dood waren veroordeeld. De SS'er Herbert Kappler, hoofd van de [[Gestapo]] in Rome, moest binnen de 24 uur het nodige aantal slachtoffers aanduiden. Bij het opstellen van de lijsten liet hij zich bijstaan door zijn [[Kapitein (rang)|kapitein]] [[Erich Priebke]].

Dobbrick, [[commandant]] van het bewuste "Bozen"-[[regiment]] en Von Mackensen, [[generaal]] van de SS in Rome weigerden om de executies door hun manschappen te laten uitvoeren. Die taak lieten ze over aan Kappler, [[kolonel]] van de [[Gestapo]] in Rome: samen met zijn 74 manschappen moest hij 320 slachtoffers executeren. Bij het bericht dat er een 33ste SS'er was gestorven in het ziekenhuis, werdbesliste beslistKappler geen 320 maar 330 Italianen te doden.

In de namiddag van 24 maart werden de arrestanten onder leiding van SS-[[Officier|officieren]] [[Erich Priebke]] en [[Karl Hass]] getransporteerd naar de verlaten Ardeatijnse grotten (''Fosse Ardeatine'').<ref>Ten onrechte wordt ''fosse'' in deze context meestal vertaald met "grotten". Het Italiaanse woord ''fossa'' betekent echter: "groef, kuil, put". De ''Fosse Ardeatine'' zijn groeven.</ref> Deze vroegere [[puzzolaan]]<nowiki/>groeven zijn genoemd naar de vlakbij gelegen [[Via Ardeatina]], een baan die leidt naar het 33 km verderop gelegen stadje [[Ardea (gemeente)|Ardea]].<ref>De nazi's kenden deze grotten doordat een verrader hen had verteld dat de verzetslui daar hun voertuigen verborgen.</ref> De keuze viel op deze grotten omdat het stelsel van [[Mijngang|mijngangen]] toeliet de slachtpartij naderhand te verbergen zonder een [[massagraf]] te moeten delven.

Terwijl de [[Standrechtelijke executie|executies]] al aan de gang waren liep de aanvoer van slachtoffers vanuit de gevangenissen nog door. DeKappler stuurde zijn eerste luitenant vanTunnat naar de gevangenis van Regina Coeli in de Via della Lungara werd onder tijdsdruk gezet om de opgedragen 50 gevangenen aanop te leverenhalen die Caruso moest aanleveren. HijCaruso hieldwas zichnog niet aanklaar met de lijst, en Tunnat verzamelde willekeurige gevangenen; onder hen zelfs 10 die toevallig op het binnenplein van de gevangenis stonden, klaar voor hun vrijlating. De lijsten van geselecteerde slachtoffers werden aangepast aan de effectief weggevoerden. Uiteindelijk waren er geen 330 gevangen aangevoerd naar de Ardeatijnse grotten, maar 335. Kappler besefte dat het om een vergissing ging, maar besloot om ook die laatste 5 neer te schieten.

Alle 74 SS'ers van het [[Gestapo]]-politiekantoor van Herbert Kappler moesten deelnemen aan deze massaexecutie. Tijdens het latere [[Rechtszaak|proces]] tegen Kappler kwam naar voren dat sommige [[Officier|officieren]] tijdens de executie gedwongen moesten worden om deel te nemen, en dat een van hen zelfs flauwviel tijdens het tafereel. Omdat het [[Fusillade|vuurpeloton]] bestond uit onervaren officieren gaf Kappler hen [[Brandewijn (drank)|brandy]] te drinken om hun zenuwen te kalmeren. Onder de invloed van de [[Alcoholische drank|alcohol]] werden de executies minder secuur uitgevoerd, waardoor vele slachtoffers een ware lijdensweg ondergingen doordat de dood pas laat intrad, of zelfs pas toen de nazi's de ingang van de grotten hadden opgeblazen om te verhinderen dat de lijken zouden worden ontdekt.

Nog diezelfde dag, om 22.45 uur, delenberichtten de Duitse bevelhebbers meevia telex aan het Italiaanse persbureau dat "misdadige [[Communisme|communisten]], aanhangers van [[Pietro Badoglio|Badoglio]]" daags voordien een bomaanslag hadden gepleegd op een Duitse politie[[Militaire colonne|colonne]], waarbij 32 Duitsers om het leven waren gekomen, dat zij bevel hadden gegeven om voor elke gedode Duitser 10 "misdadige communisten" zouden worden [[Fusillade|gefusilleerd]], en dat dit bevel reeds was uitgevoerd.<ref>In het Italiaans luidt de tekst van het communiqué: «Nel pomeriggio del 23 marzo 1944, elementi criminali hanno eseguito un attentato con lancio di bomba contro una colonna tedesca di Polizia in transito per Via Rasella. In seguito a questa imboscata, 32 uomini della Polizia tedesca sono stati uccisi e parecchi feriti. La vile imboscata fu eseguita da comunisti-badogliani. Sono ancora in atto indagini per chiarire fino a che punto questo criminoso fatto è da attribuirsi ad incitamento anglo-americano. Il Comando tedesco è deciso a stroncare l’attività di questi banditi scellerati. Nessuno dovrà sabotare impunemente la cooperazione italo-tedesca nuovamente affermata. Il Comando tedesco, perciò, ha ordinato che per ogni tedesco ammazzato dieci criminali comunisti saranno fucilati. Quest’ordine è già stato eseguito».</ref>. Het communiqué vermeldde de [[locatie]] niet, en sprak dus maar van 32 gewroken nazi's.

De eersten die de vreselijke slachtpartij ontdekten waren de paters [[Salesianen van Don Bosco|salesianen]] die de nabijgelegen [[Catacomben van Sint-Calixtus|Catacomben van San Callisto]] bewaken: zij hadden de hele namiddag de abnormale drukte gehoord van voorbijrijdende vrachtwagens, en 's avonds twee enorme explosies. Als zij 'sde volgende nachtsochtend gingen onderzoeken wat er zich had afgespeeld, begrepen ze wat daar gebeurd was.

Rome werd door de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerden]] bevrijd op 4 juni 1944, en op 2 juli nadien begon het onderzoek van de grotten. Om de mijngangen vrij te maken moest 2.000 m² puin worden afgevoerd. In de mijngangen ontdekt men de lijken, anderhalve meter hoog opgestapeld. Bovendien stelde men vast dat er geen 320 slachtoffers waren zoals het Duitse communiqué had gemeld, maar wel 335. Elk lichaam afzonderlijk werd onderzocht door [[Patholoog|wetsdokters]] die trachtten het te identificeren op basis van lichamelijke kenmerken en voorwerpen die men in de kledij van de slachtoffers vond. Aan de hand van die resultaten werden de familieleden gecontacteerd. Tegen einde november 1944 had men 325 van de 335 slachtoffers kunnen [[Identificatie (recht)|identificeren]].

*{{Itit}}{{Citeer boek|titel=Roma contemporaneacitta aperta : settembre 1943 - giugno 1944|auteur=VittorioRobert Katz|medeauteurs=Daniele Ballarini, Maria Cristina VidottoReinhart|url=https://www.worldcat.org/oclc/77557078956256383|uitgever=GLFIl editoriSaggiatore Laterzatascabili|plaats=RomaMilano|datum=20062009|pagina's=pp. 247245-251302 en 369-373|ISBN=978-88-420565-81330047-79}}.

*{{It}}{{Citeer boek|titel=Roma occupata, 1943-1944 : itinerari, storie, immaginicontemporanea|auteur=Anthony Majanlahti|medeauteurs=Amedeo OstiVittorio GuerrazziVidotto|url=https://www.worldcat.org/oclc/66990709677557078|uitgever=IlGLF saggiatoreeditori Laterza|plaats=MilanoRoma|datum=20102006|pagina's=pp.141 247-160251|ISBN=978-88-428420-16268133-37}}.

*{{It}}{{Citeer boek|titel=ProeftuinRoma Italiëoccupata, 1943-1944 : hoe het mooiste land van Europa de moderneitinerari, politiekstorie, uitvondimmagini|auteur=PepijnAnthony CorduwenerMajanlahti|medeauteurs=ArthurAmedeo WeststeijnOsti Guerrazzi|url=https://www.worldcat.org/oclc/1024083179669907096|uitgever=PrometheusIl saggiatore|plaats=AmsterdamMilano|datum=20182010|pagina's=pp. 124141-131160|ISBN=978-9088-351428-45011626-63}} .