Fascisme: verschil tussen versies

Voor [[vrijheid van meningsuiting]], privacy en een aantal andere vrijheden is meestal geen plaats. [[Mediacensuur]] en willekeurig optreden van de overheid zijn niet slechts aan de orde van de dag, maar worden gewoon acceptabel gevonden. [[Godsdienst]] was in veel gevallen een uitzondering: veel [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke]] fascisten presenteren zich als vrome gelovigen en beschermers van de christelijke [[normen en waarden]] tegen losbandigheid en communisme. Bovendien is het geloof vaak onderdeel van de [[nationale identiteit]]. Zolang de Kerk zich niet met politiek inliet worden geestelijken en gelovigen met rust gelaten. De Kerk steunde het bewind vaak uit angst voor het goddeloze communisme, en verkrijgt in ruil hiervoor meestal een geprivilligeerdegeprivilegieerde positie. Dit betekende aan de andere kant wel dat er voor een andere religieuze stroming dan de domiantedominante (in Italië de rooms-katholieke kerk) weinig plaats meer was.

Het [[nationaalsocialisme]] (nazisme), oorspronkelijk ontstaan uit volks-nationalistische (völkische) bewegingen in Zuid-Duitsland en Oostenrijk, wordt vaak als een vorm van fascisme gezien.<ref>{{aut|Roger Griffin|Griffin, R.}}; {{aut|Matthew Feldman|Feldman, M.}} (ed.) (2004): ''Fascism. Critical Concepts in Political Science'', Routledge, p. 7-8</ref> Hitler heeft veel van de fascistische economische ideeën en principes overgenomen, maar verschilde op verschillende punten ook sterk van het Italiaanse, originele fascisme. Veelal worden nationaalsocialisme en fascisme derhalve van elkaar onderscheiden vanwege het feit dat nationaalsocialisme zich veel meer richt op etniciteit en [[menselijke ras|rassenstrijd]] dan het originele fascisme. Nationaalsocialisme zou dan gezien kunnen worden als een combinatie van fascisme en [[racisme]], met daarnaast aanvankelijk een sterker premarxiaans socialistisch element. In het Italiaanse fascisme bestond tot het einde van de jaren 1930 overigens geen specifieke afkeer van Joden op raciale gronden. In de beginjaren van het Italiaanse fascisme waren er zelfs enkele Joden, onder wie [[Margherita Sarfatti]], een maîtresse van Mussolini, fascistisch. Dit gold tevens voor de vroege Nederlandse [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]], die aanvankelijk ook een aantal Joodse leden telde, maar uiteindelijk onder invloed van [[Meinoud Rost van Tonningen]] en de NSDAP [[antisemitisme|antisemitisch]] werd. Een ander verschil was dat nationaal-socialismenationaalsocialisme zich sterker tegen de Kerk richtte: waar deze door de fascisten als deel van de nationale identiteit werd gezien en in zekere mate beschermd, vervolgden de nazi´s niet-cooperatievecoöperatieve geestelijken en dwongen ze de kerken tot absolute gehoorzaamheid. Binnen het nationaal-socialismenationaalsocialisme gingen sommigen (bijvoorbeeld Himmler) zelfs nog verder en propageerden een modern heidendom.

De ontstaansgeschiedenis en basis van het communisme en fascisme zijn fundamenteel verschillend geweest. Het communisme had zijn oorsprong in de arbeidersbeweging, een traditie waar het fascisme (ondanks de naam van sommige fascistische partijen) weinig mee te maken had. [[Robert Paxton (historicus)|Robert O. Paxton]] en [[Primo Levi]] hebben er bijvoorbeeld op gewezen dat, hoewel ze beide regimes zonder meer misdadig en weerzinwekkend noemen, de redenen waarom fascisme en stalinisme hun vijanden doodden fundamenteel verschillend zijn. De slachtoffers van het stalinisme werden vermoord als klassevijandenklassenvijanden, een eigenschap die, hoewel in de praktijk vaak willekeurig gebruikt, in principe veranderbaar is. Doelwitten van het fascisme behoorden echter al vanaf hun geboorte tot een verkeerde groep met geen enkele mogelijkheid dat te veranderen. Ook beargumenteert Paxton dat de moordpartijen onder het stalinisme van bovenaf zijn georkestreerd, terwijl het in het fascisme niet ongebruikelijk was dat gewone burgers zodanig werden opgehitst dat ze het recht in eigen hand namen en uit eigen beweging tegenstanders vermoordden.

Sinds eind twintigste eeuw groeit het aantal breder gesteunde politieke partijen die een fascistisch of nationaalsocialistisch gedachtegoed in meer of mindere mate aanhangen, maar zich echter bij voorkeur niet presenteren als (neo)fascistisch. Voorbeelden zijn de Deense [[Dansk Folkeparti|DF]], Oostenrijkse [[FPÖ]], de Franse [[Rassemblement national (Frankrijk)|Rassemblent national]], Nederlandse [[Lijst Pim Fortuyn|LPF]] en Poolse Nationale Partij ([[Partia Narodowa]]). Vanaf 2010 kan in internationale samenhang op basis van cijfermateriaal worden gesproken van een groeiende, dan wel deels onderschatte dreiging van extreemrechts terrorisme.<ref>{{Citeer boek|titel=Extreemrechts terrorisme, een nieuwe golf wereldwijd?|auteur=Balsters, Jules|taal=nl|url=https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/400525/BA%20Geschiedenis%20Eindwerkstuk%20Jules%20Balsters%20%284260139%29%2C%20eindversie%2031-03-2020.pdf|uitgever=Universiteit Utrecht (2020)|datum=31 maart 2020}}</ref>

In de huidige politiek van veel landen worden de woorden fascisme of fascist als beledigingenscheldwoord gebruikt, of als een verwijzingbeschuldiging naardat iemand die zich overheersend gedraagt, soms zelfs gewoon naar conservatief. Dit is een verglijding van het woordgebruik en heeft niets te maken met ideologie en daden van het fascisme.<ref name=":0" /> Ook wordt het gebruikt als verwijzing naar het kapitalisme, zoals in [[communisme|communistische]] staten als de [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] die zich een [[antifascisme|antifascistische]] staat noemde, liever dan antinationaalsocialistisch. De [[Rote Armee Fraktion]] noemde de democratische [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|Bondsrepubliek]] fascistisch. Na de val van het naziregime droegen onderliggende structuren in West-Duitsland nog jarenlang fascistische trekken; ambtelijke diensten, leger, politie, onderwijscorps, rechterlijke macht e.d. werden deels nog door dezelfde mensen bezet als onder Hitler. De staatsstructuur was echter democratisch. Veel [[antifascisme|antifascistische]] organisaties hanteren eveneens een definitie van fascisme die veel breder is dan wat de meeste historici en politicologen onder fascisme verstaan. Een vergelijkbaar gebruik van het woord fascisme is het [[islamofascisme]], dat door sommige commentatoren gebruikt wordt om naar [[islamitisch fundamentalisme]] of [[moslimextremisme]] te verwijzen. De Nederlandse politicus [[Geert Wilders]] noemde de [[Koran]] een fascistisch boek.<ref name="genoeg is genoeg">{{aut|Geert Wilders|Wilders, G.}} (2007) '[http://www.volkskrant.nl/binnenland/genoeg-is-genoeg-verbied-de-koran~a870859/ Genoeg is genoeg: verbied de Koran]', ''De Volkskrant'' 8 augustus 2007, p. 11</ref>