Lijst (schilderkunst): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k rv. geen bron of voorbeeld, te absoluut gesteld, hoort onder "Na de Tweede Wereldoorlog" en twijfel over juistheid |
toevoeging gedeelte Geschiedenis |
||
Regel 5:
De functie van een lijst is het beschermen van het schilderij. Tevens levert het extra stevigheid aan het soms iele [[Spieraam|raamwerk]] van [[Spielat|spielatten]] dat het doek opgespannen houdt. Ook heeft het kader een beeldende functie, aangezien sommige compositorische zaken beter tot hun recht komen als er een lijst omheen zit. Bovendien wordt het over het algemeen als mooi ervaren om een lijst om een schilderij te hebben omdat onafgewerkte zijkanten afgedekt worden, evenals de omslagplooien bij de hoeken van het doek. Ook schilderijen op hout of koper zijn vaak ingelijst. Bij schilderwerken op hout (panelen) werd het paneel vaak tegelijk met de lijst vervaardigd en vervolgens samen beschilderd.
== Geschiedenis ==
Lijsten werden in de loop der eeuwen aangepast aan de mode. Rond de 13e eeuw werden fresco's voorzien van geschilderde banden als een soort omlijsting, en dat zette zich voort bij de eerste op paneel geschilderde voorstellingen waar de vaak iets verhoogde randen als een omlijsting werkte. Gedurende de 14e eeuw ontwikkelde de omlijsting zich tot een architectonisch beeldhouwwerk, op dezelfde wijze bewerkt als het paneel, veelal als altaarstuk. Daardoor was het moeilijk te zien waar het schilderij eindigde en de lijst begon; zo sterk waren deze een onlosmakelijke eenheid. In de 15e eeuw verdwijnt het architectonische karakter ten voordele van gladde vergulde en beschilderde profiellijsten. Naast eenvoudige houten lijsten ontstonden in de 16e eeuw vergulde lijsten die uit hout of gemodelleerd met gips. De dominerende rol van Italië werd in de 17e eeuw verlegd naar Frankrijk. Er ontstaan typische stijlen als Louis XIII lijsten, gekenmerkt door doorlopende ornamenten en Louis XIV, waar de doorlopende ornamenten onderbroken worden door hoeken en middels. In de noordelijke Nederlanden zijn de meest bekende Hollandse lijsten de strakke baklijsten met materialen afkomstig uit de kolonies (ebbenhout en zebra) en de uitbundige Lutma-lijsten gedecoreerd met florale motieven. Andere versieringen verwezen naar de functie van de persoon om het schilderij bijvoorbeeld bij kapiteins van de VOC. Tijdens de 18e eeuw worden de profielen dieper, met alleen hoeken en middens. Deze stijlvorm ontwikkelde zich door in de periode Louis XV tot de zo kenmerkende rococostijl: druk maar elegant, met vloeiende lijnen en opengewerkte ornamenten. In een reactie hierop volgt het neoclassicisme (eind van de 18e eeuw) met strakkere en simpeler profielen, sober versierd met parel- en lintmotieven, soms extra voorzien van guirlandes op boven- en zijkanten. In de 19e eeuw verandert de stijl in Empire.
Het wordt mogelijk om een soort van massaproduktie toe te passen en het vak van lijsten maken krijgt een ander karakter. Avantgardistische kunstenaars van rond 1900 keerden zich tegen het gebruik van zware en pompeuze lijsten. De lijst was een versiering geworden die met het kunstwerk om aandacht streed en de rijke burgerij zag de lijst met het schilderij erin meer als versiering van hun interieur dan als kunstwerk. Na de Tweede Wereldoorlog verwijderde de Amsterdamse museumdirecteur jhr. [[Willem Sandberg]] de lijsten van veel van de in het [[Stedelijk Museum (Amsterdam)|Stedelijk Museum]] tentoongestelde werken en verving ze door uniforme lijsten, die de aandacht niet van de schilderijen af zouden leiden. Pas na de tentoonstelling "Prijst de lijst" in het Amsterdamse [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]] werd er weer meer aandacht aan lijsten besteed. Het inzicht groeide dat een door de kunstenaar uitgezochte lijst niet van een schilderij gescheiden mocht worden. Kunsthistorici kregen ook meer aandacht voor de lijst als kunstwerk of voortbrengsel van kunstnijverheid.
Veel hedendaagse kunst wordt niet meer in lijsten gepresenteerd omdat de esthetische functie van een lijst door veel kunstschilders verworpen wordt en de doeken beter tot hun recht zouden komen zonder lijst. Ook bij doeken met lijst is deze meestal van bescheiden afmetingen vergeleken met de vergulde lijsten uit de barok.
| |||