Tussenvoegsel: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→Toepassing en schrijfwijze: enkele aanpassingen mbt weglating; +hoofdlettergebruik Franse namen, op basis van http://monsu.desiderio.free.fr/atelier/particule.html én online beschikbare bronnen genoemd in fr:Particule (onomastique) |
+des (verbogen lidwoord genitief); Zie ook Adel weg: wordt bovenin al ruimschoots besproken; verwijzing naar lijsten verplaatst; +belangrijk ontbrekend woord intro, er stond het omgekeerde als bedoeld |
||
Regel 1:
Een '''tussenvoegsel''' of '''voorvoegsel''' (beide termen hebben hun voor- en nadelen) is een deel van sommige [[eigennaam|eigennamen]]; meestal hoort het bij de [[familienaam]]. Vaak is het een kort woord zoals ‘van’ of ‘de’. Daarna komt dan het ''grondwoord'' van de naam: het deel dat meer kenmerkend is voor de persoon of familie. Dit onderscheid is niet alleen interessant uit [[Onomastiek|naamkundig]] oogpunt. Namen met voor- of tussenvoegsels kunnen ook een afwijkende schrijf- en sorteerwijze hebben.
== Soorten voor- of tussenvoegsels ==
Hoewel voorvoegsels van familienamen de meeste aandacht krijgen, kunnen ze ook in andersoortige namen voorkomen. Voor een [[bijnaam]] staat vaak een lidwoord, zoals in [[Eddy Merckx (hoofdbetekenis)|de Kannibaal]] en [[Willem Holleeder|de Neus]]. Sommige [[patroniem]]en beginnen ook met een voorvoegsel (''zie onder''). Overigens zijn veel hedendaagse familienamen van oorsprong een bijnaam of een patroniem. [[Pseudoniem]]en zijn vaak gemodelleerd naar echte persoonsnamen, zodat ze ook dezelfde tussenvoegsels kunnen bevatten als hieronder genoemd. [[Toponiem|Plaatsnamen]] kunnen eveneens met een lidwoord beginnen, zoals [[De Panne]] en [[Le Havre (hoofdbetekenis)|Le Havre]], maar dat valt buiten het bestek van dit artikel.
{{Zie ook|Zie ook de lijsten verderop in dit artikel.}}▼
Er zijn veel verschillende voorvoegsels, al zijn er per taal maar enkele die echt veel voorkomen. Enkele bekende soorten zijn:
* Het [[voorzetsel]] ''van'' en overeenkomstige woorden in andere talen, zoals het Duitse ''von'', het Franse ''de'' (of ''d’'') en het Italiaanse ''di''. Achter het voorzetsel komt dan vaak een [[toponiem|geografische naam]] – soms in een afwijkende (oudere) spelling, zoals in de naam [[Van Gogh (geslacht)|Van Gogh]], die verwijst naar de plaats [[Goch]]. Er kan ook een [[zelfstandig naamwoord]] achter staan, zoals in [[Van Dijk]]. Zulke namen drukken vaak de [[herkomstnaam|herkomst]] uit van de familie, dat wil zeggen de plaats waar de eerste voorouder met deze naam woonde (een [[adresnaam]]) of waar deze vandaan kwam. <br>Ook [[adel (hoofdbetekenis)|adellijke]] namen bevatten vaak zo’n voorzetsel. In dat geval kan de naam een adellijk bezit aangeven. Het Duitse [[Von (onderdeel van adelspredicaat)|‘von’]] is meestal een adellijk predicaat, maar er zijn ook niet-adellijke families met dit voorvoegsel. In het Nederlands taalgebied komt ‘van’ zeer veel voor bij families van alle rangen en standen, zodat men achternamen kortweg ‘een ''van''’ ging noemen en als tegenhanger zelfs de naam [[Zondervan]] is bedacht.
Regel 11 ⟶ 12:
* Een samentrekking van voorzetsel en lidwoord, zoals in het Franse ''du'' of ''des'' (=‘van de’) en in het Nederlands ''ver'' (idem, kan ook een verkorting van ‘vrouwe’ zijn).
* Bij mensen van Duitse adel komt ook het dubbele voorvoegsel ''von und zu'' voor.
* Een lidwoord, maar dan in de [[genitief]]: ''des'' – niet te verwarren met het gelijkluidende Franse woord. In de loop van de tijd is het Nederlandse ‘des’ vrijwel altijd<ref>Een uitzondering is de naam ''Deswijzen'', zie de [https://www.cbgfamilienamen.nl/nfb/detail_naam.php?info=component&component=des Nederlandse Familienamenbank].</ref> afgesleten tot een ‘s’ (net als in de uitdrukking ''’s avonds'') of ‘z’ en vastgegroeid aan het deel erna. Dit deel (het grondwoord) staat doorgaans ook in de genitief en zal verwijzen naar de vader van de eerste naamdrager. Het kan een roepnaam zijn, een beroepsnaam, een diernaam of een eigenschap.<ref>Ann Marynissen, ‘Namen’, in Nicoline van der Sijs (red.), ''Dialectatlas van het Nederlands'', Amsterdam : Bert Bakker, 2011, p. 328-333; A. Huizinga, ''Huizinga’s complete lijst van namen : vraagbaak voor de afkomst van de Nederlandse en Vlaamse familienamen'', Baarn : Tirion, 2018 (heruitgave van ''Encyclopedie van namen'', Amsterdam 1955), p. 244-246</ref> Voorbeelden: Smulders (van ‘des Mulders’, oftewel: zoon van de molenaar), Slangen (‘des langen’, oftewel: ‘zoon van de man met de bijnaam De Lange’), Schoevers (''’s Goevaerts'': van [[Govert]]), Sweerts (‘des [[Waard (herberg)|waards]]’), Spaepen (‘des [[Paap (scheldwoord)|papen]]’), Zwagemakers (‘des [[wagenmaker]]s’) en Swijsen of Zwijsen (‘des wijzen’, oftewel ‘van de wijze’). Diernamen, zoals Swolfs (‘des wolfs’) en Saenen (‘des hanen’) zouden ook kunnen verwijzen naar een huis of [[herberg]] met dat dier in de naam. Ook Zwinkels (‘van de man op de hoek’) lijkt een [[adresnaam]].
* Een woord dat een [[patroniem]] aanduidt, zoals het Keltische ''[[Mac (zoon)|Mac]]'' (‘zoon’; ook wel ''Mag'', vaak afgekort tot ''Mc''), ''Ní'' (‘dochter’) en ''Ó'' (‘kleinzoon’, ook wel ''O’'', zoals in O’Kelly); het Anglo-Normandische ''Fitz'' (‘zoon’, verwant aan het Franse ''fils''); het Hebreeuwse ''Ben'' en het Arabische ''Bin'' (‘zoon’) en Ibn (idem, bijvoorbeeld de filosoof [[Avicenna|Ibn Sina]]). Achter dit woord staat dan de naam van de (voor)vader, eventueel in de [[genitief]]. Veel patroniemen zijn in de loop van de tijd tot familienaam geworden. Een omgekeerd geval is het Arabische ''Abu'', dat juist ‘vader’ betekent. Een man die vader wordt, kan Abu gevolgd door de naam van zijn zoon als alternatieve naam krijgen, zoals [[Mahmoud Abbas|Abu Mazen]].
* Ook [[Sint (heilige)|‘Sint’]] (Frans en Engels: ''Saint''; Duits: ''Sankt''; Spaans: ''San'') kan als voorvoegsel voorkomen, niet alleen in persoonsnamen maar ook in geografische namen. Er staat veelal de eigennaam van een heilige achter. Een persoonsnaam met dit voorvoegsel hoeft niet rechtstreeks naar de heilige te verwijzen, het kan ook gaan om herkomst uit een plaats met dezelfde naam.
▲{{Zie ook|Zie ook de lijsten verderop in dit artikel.}}
===Samengestelde namen===
Regel 33 ⟶ 34:
De mate van aaneenschrijven of losschrijven varieert. Bij Belgische en Franse namen worden voorvoegsels vaak aaneengeschreven met de rest van de naam, maar de losgeschreven vormen komen ook voor. In het Nederlands zijn de spaties meestal bewaard gebleven. Een uitzondering is ‘ver’, dat vrijwel altijd aan de rest van de naam vastzit, misschien omdat het niet meer als zodanig herkend werd (bijvoorbeeld ''Vermeer'' (in plaats van ''van der Meer'', of ook wel ''van Meer''), ''Vermeulen'' (in plaats van ''van der Molen'').
Ook het voorvoegsel s- of z- (de afgesleten vorm van het lidwoord ‘des’) vormt één geheel met het grondwoord (zie de voorbeelden hierboven). Er zijn uitzonderingen, zoals de naam ’s Graeuwen. In de naam [[s'Jacob (geslacht)|s’Jacob]] staat er een [[Apostrof (leesteken)|apostrof]] tussen de beide naamsdelen.
Het van oorsprong Keltische voorvoegsel ''Mac'' wordt vaak aaneengeschreven met de rest van de naam, maar niet altijd.
Regel 172 ⟶ 174:
* von dem, von den, von der, von 't
* vor der
== Externe link ==
| |||