Antifonarium (document): verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k |{{Largethumb}}| is redundant, gebruik voortaan |thumb|
Jean-Pierre Remy (overleg | bijdragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Bestand:Antifonario D, con miniature di pacino di buonaguida e bottega e maestro daddesco, 1325-50 ca., da s. agostino 01.jpg|thumb|Antifonarium ca. 1325-1350, van Buonaguida en zijn atelier samen met meester Daddesco.]]
[[Bestand:Petrus Alamire (atelier) Mechels koorboek (ca.1515 perkament) Museum Hof van Busleyden Mechelen 6-07-2018.jpg|thumb|Het [[koorboek van Margaretha van Oostenrijk]] in het [[Museum Hof van Busleyden]]]]
Een '''Antifonarium''' is een koorboek dat gebruikt wordt door het koor bij het zingen van het [[getijdengebed]]. De [[psalm]]en die de basis vormen van het getijdengebed worden omkadert door gezongen [[antifoon|antifonen]] en [[Responsorium|responsoria]], ook de psalmen werden trouwens gezongen. In de meest recente versie van een antifonarium opgesteld onder [[paus Pius IX]] en [[paus Leo XIII]], bevat het boek niet alleen de antifonen, maar alle gezangen die deel uitmaken van het getijdengebed, dus antifonen, psalmen, responsoria en [[hymne]]n en is dus eigenlijk een samenbundeling van hat antifonarium, het psalterium, het hymnarium en het responsorial.
Een '''Antifonarium''' is meestal een [[handschrift (document)|handgeschreven]] [[gregoriaanse muziek|gregoriaans]] [[koorboek]] waarin [[antifoon]]s of beurtzangen zijn opgenomen. Een antifonarium werd gebruikt voor de gezangen tijdens de kerkdiensten.
 
[[Bestand:Antifonario de Carlos V - BNF Vit16-1 f1v (Melchisédech).jpg|thumb|Antifonarium van Karel V.]]
Antifonariums waren vaak [[boekverluchting|verlucht]] met [[initiaal|initialen]] en versierd penwerk. Tekst en muziek werden vastgelegd op bladen van [[vellum]], een soort [[perkament]] van gelooide dierenhuid.
Een antifonarium is geordend in functie van het [[kerkelijk jaar]] en begint dus bij het begin van de [[Advent (periode)|advent]] op de vierde zondag voor kerstmis. In een antifonarium zijn meestal de gezangen voor de zondagen en voor de feestdagen van de heiligen opgenomen, het zijn dus volumineuze werken, ze worden dan ook dikwijls in twee delen gesplitst: een winterdeel en een zomerdeel. Het winterdeel eindigt dan met Pasen of met Pinksteren.
 
Er bestaat ook een “antiphonarium Missarum”, dat de antifonen gebruikt in de misviering en bij uitbreiding, alle veranderlijke en vaste gezangen gezongen door het koor, voor de verschillende tijden en feesten van het liturgische jaar bevat, maar meestal noemt men dat een [[graduale]].
Bekende voorbeelden van antifonariums zijn:
 
== Geschiedenis ==
* het [[Antifonarium (15e eeuw)]]
*[[Bestand:Antifonario ziecorale, ook1299, [[paginadal uitduomo hetdi volterra 05.jpg|thumb|Antifonarium uit de dom van Beaupré[[Volterra]].]]
De antifoon ontstond vrij vroeg. In het laat-vierde-eeuwse reisdagboek ''Itinerarium Egeriae'' van de [[Gallaecia|Gallaecische]] pelgrim [[Egeria (pelgrim)|Egeria]] komt men de eerste verwijzing naar de term ''antifoon'' tegen. Naarmate het aantal antifonen toenam ging men ze noteren in een boek, de tekst samen met de muzieknotatie, en een dergelijk boek noemde men een antifonarium.
 
De eerste voorlopers van de antifonaria ontstonden in de zesde eeuw ten tijde van [[Paus Gregorius I]],<ref name=newa>[https://www.newadvent.org/cathen/01576b.htm Antiphonary] New Advent.</ref> maar de naam antifonarium komt pas in gebruik vanaf de 8e eeuw. Een van de vroegste antifonaria is dat van Bangor dat geschreven werd omstreeks 680 in de abdij van die naam in Ierland.<ref>[https://acollectionofprayers.com/tag/antiphonary-of-bangor/ About Celtic Prayers]</ref>
{{Appendix|2=
 
{{References}}
Het “antifonarium romanum” vond ingang in Europa ten tijde van [[Pepijn de Korte]], die de [[Romeinse ritus|Romeinse liturgie]] in zijn koninkrijk invoerde, waarbij versmelting van de Gallicaanse en de Romeinse liturgie aanleiding was voor het ontstaan van de [[Gregoriaanse muziek|gregoriaanse]] zang. Een van de oudste bewaarde antifonaria (eigenlijk een graduale) is de “Antifonarius ordinatus a sancto Gregorio per circulum anni” dat gemaakt werd in de [[Sint-Pietersabdij (Gent)|Sint-Pietersabdij]] te Gent tussen 750 en 825 tijdens het bewind van [[Karel de Grote]] en nu bewaard wordt in de [[Koninklijke Bibliotheek van België]] als ms. 10127-10144. Het antifonarium is een onderdeel van dit handschrift. Dit handschrift is nog zonder muzieknotatie, de [[neume]]n werden pas vanaf de 9e eeuw gebruikt voor de gregoriaanse gezangen.
* [https://www.erfgoed-kbs.be/collectie/pagina-uit-het-antifonarium-van-beaupre ''Pagina uit het Antifonarium van Beaupré'' op Erfgoed!]
 
* [https://www.erfgoed-kbs.be/collectie/antifonarium Het antifonarium op Erfgoed!]
== Uitvoering ==
}}
[[Bestand:Petrus Alamire (atelier) Mechels koorboek (ca.1515 perkament) Museum Hof van Busleyden Mechelen 6-07-2018.jpg|thumb|Het koorboek van [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] in het [[Museum Hof van Busleyden]]]]De antifonaria die bewaard zijn uit de middeleeuwen zijn uiteraard [[handschrift (document)|handschriften]]. Ze waren vaak [[boekverluchting|verlucht]], een mooi voorbeeld daarvan is het [[Antifonarium Tsgrooten]]. Er zijn ook een hele reeks gedrukte antifonaria. Gilbert Huybens geeft in zijn artikel “Liturgische zangboeken in Belgische bibliotheken. Bibliografie 1571-1904 in E Codicibus Impressisque” een lijst van meer dan 800 bewaarde (gedrukte) exemplaren.<ref>[http://www.muzikaalerfgoed.be/voor-erfgoedliefhebbers/muzikaal-erfgoed-ontdekken/76-publicaties-in-druk/214-inventaris-gedrukte-liturgische-zangboeken-g-huybens Inventaris gedrukte liturgische zangboeken] op Resonant - Centrum Muzikaal Erfgoed.</ref> Onder meer [[Christoffel Plantin]] en [[Colard Mansion]] drukten antifonaria.
 
== Zie ook ==
* [[Antifonarium (Koning Boudewijnstichting)]]
* [[pagina uit het Antifonarium van Beaupré]]
* het [[Antifonarium (15e eeuw)Tsgrooten]]
 
== Web links ==
* [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8426787t Antiphonarium van Karel de Kale]
* [https://lib.ugent.be/nl/catalog/rug01:000781999 Antiphonarium van de Sint-Baafsabdij te Gent]
* [https://lib.ugent.be/viewer/archive.ugent.be%3A082FD364-C35A-11DF-A9D6-99EF78F64438#?c=&m=&s=&cv=&xywh=-4849%2C-416%2C15637%2C8319 Antifonarium Tsgrooten] online raadplegen
* [https://www.loc.gov/collections/tenth-to-sixteenth-century-liturgical-chants/?fa=subject:antiphonaries 10th-16th Century Liturgical Chants], Library of Congress
* [https://www.erfgoed-kbs.be/collectie/pagina-uit-het-antifonarium-van-beaupre ''Paginapagina uit het Antifonariumantifonarium van Beaupré'' op Erfgoed!beaupre]
 
{{Authority control}}
{{Commonscat|Antiphonaries}}
{{Appendix|2=}}
 
[[Categorie:Gregoriaanse muziek]]