|
| portaal2 = Cariben
}}
'''Pedro Pablo Medardo (Dada) de Marchena''' ([[Curaçao]], [[29 juni]] [[1899]] - [[Bonaire]], [[15 mei]] [[1968]]) was een Curaçaos-BonaireaansBonairiaans schrijver, dichter, nationalist en activist. Hij was een van de pioniers van de Caribische intellectuele emancipatie en antikoloniale kritiek.
== Biografie ==
=== Activist en nationalist ===
De Marchena stond in de jaren dertig van de 20ste eeuw in Curaçao bekend als kritisch en revolutionair. Met zijn publicaties in het [[Papiaments]] probeerde hij het volk wakker te schudden voor haarzijn ongeschooldheid, onderdanigheid en lethargie als gevolg van onderdrukking door de toenmalige [[Curaçao en Onderhorigheden|koloniale regering]], de [[Katholieke Kerk in Curaçao|rooms-katholieke kerk]] en de [[Isla (raffinaderij)|Shell-raffinaderij]].<ref name="CU"/>[[Bestand:Muurschildering Hidden hero Medardo de Marchena door Avantia Damberg.jpg|thumb|275x325px|Muurschildering "Hidden Hero" in [[Punda]], geschilderd door [[Avantia Damberg]] ter ere van Medardo de Marchena]] In de [[pamflet]]ten “''Ignorancia o educando un pueblo''” (1929) en “''Muher i nos bida moderno''" (1934) streed hij voor gelijkheid en voor vrouwen-, vaderschaps- en auteursrechten. In 1930 kwam er een weerwoord op het eerste pampletpamflet met het boekje “''Critica riba Ignorancia o educando un pueblo''” van J. Muller.<ref>{{Citeer nieuws|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010280987:mpeg21:a0046|titel=Een boekje van J. Muller|werk=[[Amigoe]]|datum=22 november 1930|bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref> In het vlugschrift “''Dos Cartas Pastorales''” stelde hij aan de kaak het Nederlands koloniaal regiem en de katholieke kerk aan de kaak, in het bijzonder de rooms-katholieke Curaçaosche Volksbond. De Marchena publiceerde ook in het periodiek "De Onpartijdige", een blad van de debatteerclub[[debat]]teerclub Jong CuracaoCuraçao dat in 1932 voor het eerst verscheen.<ref>{{Citeer nieuws|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010281063:mpeg21:a0033|titel=De Onpartijdige|werk=[[Amigoe]]|datum=10 september 1932|bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref> Van dit periodiek was hij medewerker en enige tijd ook mederedacteur.<ref name="CU">{{Citeer web|url=https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/meer-aandacht-voor-medardo-de-marchena/|auteur=Broek, Aart|titel=Meer aandacht voor Medardo de Marchena|datum= |bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref> Originele exemplaren van zijn pamfletten zijn bewaard gebleven in de [[Mongui Maduro bibliotheek]] in Curaçao.
=== Internering ===
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd De Marchena vanwege zijn geschriften en denkbeelden aangemerkt als [[Communisme|communist]] en een ”gevaar voor de rust en veiligheid in het gebiedsdeel“. Hij werd verbannen naar Bonaire en verbleef van 1940 tot 1945 in het [[interneringskamp]] Playa Pariba, dat in eerste instantie bedoeld was voor Duitse onderdanen. In het kamp dichtte hij liedjes in het Papiaments op zilverpapier uit sigarettendoosjes. Tot de klassiekers onder de Antilliaanse liederen behoort zijn omstreeks 1944 geschreven oorlogslied “Esta Dushi”, beter bekend als “Bula Waya” (De omheining over).<ref name="bulawaya">{{Citeer web|url=http://www.wo2-muziek.nl/nl/Muziek/87.html?g=Amusement|titel=Bula Waya (Over de omheining)|werk=De Tweede Wereldoorlog in Muziek|datum=|bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref><ref>{{Citeer web|url=http://2396425716.srv042152.webreus.net/wordpresssite/wp-content/uploads/2015/01/Aart-G.-Broek-Medardo-de-Marchena-Amigoe-10.01.2015.pdf|titel=De Marchena:Zwetser en praatjesmaker|auteur=[[Aart Broek|Broek, Aart]]|werk=[[Amigoe]]|datum=10 januari 2015|bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref> Hij schreef de tekst op de bestaande melodie van "Hisa Bela" en verhaalt over zijn verlangen het kamp te verlaten en over het vrouwelijk schoon buiten de prikkeldraad omheiningprikkeldraadomheining.<ref>Misterionan Boneriano, Extra Boneriano, 17 oktober 2020</ref> Enkele jaren later maakte de bekende [[Puerto Rico|Portoricaanse]] zanger Daniel Santos (1916-1992) dit lied beroemd in het gehele Caribisch gebied.
Na zijn vrijlating bleef De Marchena in Bonaire wonen, waar hij een BonaireaanseBonairiaanse trouwde. Hij ging werken in de visexporthandel en waswerkte hierna tot zijn pensionering bij de overheid werkzaam als magazijnmeester. Na een korte ziekbed overleed hij op de leeftijd van 68 jaar.<ref>{{Citeer nieuws|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643750:mpeg21:a0022|titel=P. de Marchena overleden|werk=[[Amigoe]]||datum=18 mei 1968|bezochtdatum=19 oktober 2020}}</ref>
== Publicaties ==
|-
|Para tras di waya<br />Ai m’a mir’un mosa<br />Su kara ta bunita, su kurpa ta kolebra<br />E waya ta taha mi<br />E waya ta stroba mi<br />Pronto lo bo mira ta kon ta bula waya<br />Ken a bisa mi (e ta bon) bula waya<br />Ken a bisa mi bula waya<br />Ken a stroba mi bula waya<br />Esta dushi, bula waya<br />Sumpiña a hinka mi, bula waya<br />Esta bon, bula waya<br />Esta dushi, bula waya<br />E kuchi kuchi, bula waya<br />Esta bon, bula waya<br />Ken a manda mi, bula waya<br />E tata a stroba mi , bula waya<br />E mama a mira mi , bula waya<br />Sumpiña a hinka mi, bula waya<br />Esta bon, bula waya<br />Esta bon, bula waya<br />Ken a bisa mi, bula waya<br />Ken a stroba mi, bula waya<br />E mama a mira mi, bula waya<br />E tata a taha mi, bula waya<br />Sumpiña a hinka mi, bula waya<br />E mama a mira mi, bula waya<br />Esta bon, bula waya<br />E boy a weta mi, bula waya<br />Ai, esta dushi, ta ken a manda mi bula waya<br />Sumpiña a hinka mi, bula waya<br />E mama a bisa mi, bula waya</i>
|Terwijl ik aan de andere kant van een ijzeren hek stond,<br />Ai, heb ik een jonge vrouw gezien.<br />Haar gezicht is mooi, haar lichaam ziet eruit als een slang.<br />Het ijzeren hek houdt mij tegen.<br />Het ijzeren hek belemmert mij.<br />Spoedig zalzul je zien, hoe je over een ijzeren hek moet springen.<br />Wie heeft mij gezegd (die is goed ) om over het hek te springen?<br />Wie heeft mij gezegd om over het hek te springen?<br />Wie heeft mij gehinderd, om over het hek te springen?<br />Wat verrukkelijk om over het hek te springen<br />Doorns hebben mij geprikt, toen ik over het hek ben gesprongen!<br />Wat is het goed om over het hek te springen!<br />Wat is zij lief, spring over het hek!<br />Hej,He lekker ding, spring over het hek!<br />Zo is het goed, spring over het hek!<br />Wie heeft mij er toeertoe gebracht om over het hek te springen?<br />Haar vader heeft mij verhinderd om over het hek te springen!<br />Haar moeder heeft gezien hoe ik over het hek hebben gesprongen!<br />Doorns hebben mij geprikt, toen ik over het hek ben gesprongen!<br />Wat is het goed, dat ik over het hek gesprongen ben!<br />Wat is het goed, dat ik over het hek gesprongen ben!<br />Wie heeft mij gezegd om over het hek te springen?<br />Wie heeft mij gehinderd om over het hek te springen?<br />Haar moeder heeft gezien hoe ik over het hek ben gesprongen!<br />Haar vader heeft mij verboden om over het hek te springen!<br />Doorns hebben mij geprikt, toen ik over het hek ben gesprongen!<br />Haar moeder heeft gezien hoe ik over het hek ben gesprongen!<br />Wat is het goed om over het hek te springen!<br />De jongen heeft gezien hoe ik over het hek ben gesprongen<br />Ai, wat is ze mooi, wie heeft mij gestuurd om over het hek te springen?<br />Doorns hebben mij geprikt, toen ik over het hek ben gesprongen!<br />Haar moeder heeft mij gezegd, spring over het hek</i>
|}
|
