'''Oradea''' ({{IPA|oˈrade̯a}}, [[Hongaars]]: ''Nagyvárad'', [[Duits]]: ''Großwardein'') is een stad in het westen van [[Roemenië]], op 12 km van de grens met [[Hongarije]], behorend tot de streek [[Crisana|Crişana]] (en in ruime zin tot [[Transsylvanië]]). Ze telde in 2011 183.123 inwoners waaronder 46.433 Hongaren (census 2011). De stad ligt aan een rivier, de Snelle CrisCriș (Roemeens: ''Crişul Repede'') en is de hoofdstad van het district (''judeţ'') [[District Bihor (Transsylvanië)|Bihor]]. Het is een economisch, sociaal en cultureel centrum met industrie (machinebouw, chemie), een universiteit en toerisme (op korte afstand liggen de geneeskrachtige bronnen van [[Băile Felix]]). In de stad leeft een [[Hongaarse minderheid in Roemenië|Hongaarse minderheid]].
== Naam ==
Regel 54:
Oradea kent, ondanks het verval van de laatste decennia, verschillende bezienswaardigheden. Twee perioden domineren het stadsbeeld: de [[barokke architectuur|barok]] en het [[fin de siècle]]. De achttiende-eeuwse kathedraal, de grootste rooms-katholieke kerk in Roemenië en het bisschoppelijk paleis uit 1750-1779 ernaast zijn toonbeelden van de laat-barok. Het bisschoppelijk paleis is gebouwd door de architect [[Franz Hillebrandt]] en herbergt tegenwoordig het regionale museum met aandacht voor geschiedenis, kunst, etnografie en natuurkunde. Het gebouw is het belangrijkste laat-barokke gebouw in Roemenië. De belangrijkste barokmonumenten bevinden zich echter even buiten het centrum, zodat de gebouwen van de [[sezession]] Oradea meer karakteriseren dan die van de barok.
Twee pleinen aan de beide zijden van de rivier de Snelle CrisCriş (''Crişul Repede'') domineren het stadscentrum: het Eenheidsplein (''Piaţa Unirii'') en het Ferdinandplein (''Piaţa Ferdinand''). Het Eenheidsplein - het jongste plein - droeg ooit de naam van de stichter van de stad en zijn standbeeld. Het beeld is vervangen door de Roemeense [[woiwode|vojvoda]] [[Mihai de Dappere]]). Op het plein staat de achttiende-eeuwse Maankerk. Ze is zo genoemd omdat de gevel de kwartieren van de [[maan]] toont. Opvallender gebouwen aan dit plein zijn het neoklassieke stadhuis (1904) en het imposante sezession Sezession-gebouw '"de Zwarte Adelaar'" (''Vulturul Negrul''), een hotel en winkelpassage uit 1908 ([[architect]]en: [[Marcell Komor]] en [[Dezső Jakab]]). Op de andere oever ligt het Ferdinandplein, waar zich beroemde koffiehuizen bevonden met een bloeiend cultureel leven. De Hongaarse dichter [[Endre Ady]] werkte er als journalist. Verder is er het Staatstheater, een eclectische bouw naar Boedapests voorbeeld (1900) en begint de winkelstraat (''Calea Republicii'') met diverse monumentale sezessionspandenSezessionspanden.
De synagoge van Oradea (1890, Moorse stijl) is nog in gebruik en staat aan de rivier.
Regel 61:
== Fin de siècle ==
Het [[Finfin de siècle]] was een bloeitijd voor Oradea en dat is nog te zien in de aanwezigheid van gebouwen in [[Sezession|Sezessionstijl]]. Van circa 1850 tot de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde de stad zich stormachtig. Oorspronkelijk had Oradea alleen een [[ethanol|alcoholindustrie]]. Daar werden nu verschillende andere aan toegevoegd. In 1895 kreeg de stad waterleiding, in 1903 een elektriciteitsnet. Op Boedapest na gebruikte zeven jaar lang geen stad in Hongarije zoveel stroom. Qua bevolkingsdichtheid kwam de stad op de tweede plaats en vanaf 1906 kreeg de stad een tramnet dat zich uitbreidde in de provincie. In 1910 was Oradea qua inwonertal de zevende stad van Hongarije en waren er drie belangrijkere steden: ([[Boedapest]], [[Bratislava]] en [[Zagreb]]).
