Gebruiker:Meglosko/klad: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 4:
Hoewel reflecties rond techniek en technologie in de hele [[geschiedenis van de westerse filosofie]] terug te vinden zijn, werd de term techniekfilosofie pas voor het eerst gebruikt in de 19e eeuw door [[Ernst Kapp]]. Grotendeels door de [[geschiedenis van de technologie|technologische ontwikkelingen in de 20e eeuw]] hebben vele [[hedendaagse filosofie|hedendaagse filosofen]] zich bezig gehouden met technologie, zoals [[Martin Heidegger]], [[Jacques Ellul]], [[Gilbert Simondon]], [[Bernard Stiegler]] en [[Don Ihde]].
== Naam en afbakening ==
In het Nederlands worden de termen techniekfilosofie en filosofie van de technologie beide gebruikt. In het Engels gebruikt men vooral ''philosophy of technology''. In het Duits en het Frans wordt echter vaak een verschil gemaakt tussen techniek en technologie, zeker in oudere teksten. Techniek (''la technique, die Technik'') verwijst dat naar concrete activiteiten of objecten, terwijl technologie (''la technologie, ''die Technologie'') verwijst naar de studie van deze technieken. Juist zoals biologie verwijst naar de studie (''-logos'') van het leven (''bios''), zo verwijst technologie naar de studie van de techniek.
Techniekfilosofie kan verder naar verschillende filosofische projecten verwijzen, maar de volgende drie zijn de meest voorkomende:
# Techniekfilosofie als de systematische analyse van de aard van technologie als een aspect en product van de menselijke cultuur.
# Techniekfilosofie als de systematische reflectie op de gevolgen van technologie voor het mensleijke leven
# Techniekfilosofie als het systematisch onderzoek naar de praktijken van [[ingenieur]]skunde en het [[uitvinding|uitvinden]], [[ontwerp]]en en het maken van technische artefacten.
== Geschiedenis ==
Regel 17 ⟶ 26:
Omwille van nieuwe technologische ontwikkelingen, en de [[Industriële Revolutie]], kwam techniek en technologie meer onder de aandacht van filosofen. Zo reflecteert [[Immanuel Kant]] in zijn ''[[Kritik der Urteilskraft]]'' (1790) op het onderscheid tussen een [[organisme]] en een machine, en komt techniek ook aan bod bij filosofen zoals [[G. W. F. Hegel]] en [[Karl Marx]], met name als een onderdeel in hun reflecties op de ontwikkeling van de maatschappij en de geschiedenis.
Een bekende uitspraak die nog vaak door latere techniekfilosofen zal worden aangehaald is "''Man is a tool-making animal''" ("De mens is een gereedschap-makend dier") van [[Benjamin Franklin]]. Het zal later vooral invloedrijk zijn in de beschrijving van de mens als een [[homo faber]]. Aan het begin van de 19e eeuw introduceerde de Schotse chemicus [[Andrew Ure]] ook de term 'filosofie van de fabricage' (''philosophy of manufactures'') in zijn gelijknamig boek ''The Philosophy of Manufactures'' (1835) dat filosofische thema's rond techniek besprak.<ref>Carl Mitcham. (1994). ''Thinking Through Technology'', p. 20.</ref>
[[Bestand:Ernst Kapp.jpg|thumb|right|De term 'techniekfilosofie' werd voor het eerste gebruikt door [[Ernst Kapp]] in diens ''Grundlinien einer Philosophie der Technik'' (1877).]]
=== 20e eeuw ===
Regel 49 ⟶ 58:
Daarnaast blijft in Duitsland ook de [[kritische theorie]] vertegenwoordigd, en houdt ze zich nog steeds bezig met een evaluatie van de rol van technologie in de huidige maatschappij. Een invloedrijk voorbeeld daarvan is [[Jürgen Habermas]], die in "Technik und Wissenschaft als 'Ideologie'" (1968) en latere werken ingaat op hoe de instrumentele rede de [[leefwereld]] bedreigd, die echter volgens Habermas getypeerd wordt door een andere rationaliteit, dat hij later communicatieve rationaliteit noemt: het redelijk debat (naar analogie met Arendts notie van handelen). Habermas waarschuwt voor wat hij de kolonisatie van de leefwereld door het systeem noemt.
Een invloedrijk essay van die tijd is ook "Technology as Applied Science" (1966) van de Argentijnse filosoof [[Mario Bunge]].<ref name = "Bunge">Mario Bunge (1966). Technology as Applied Science. ''Technology and Culture, 7''(3), 329-347.</ref>
=== Recente ontwikkelingen ===
Regel 58 ⟶ 67:
Binnen de Franse filosofie zal de relatie tussen techniek en wetenschap centraler komen te staan, deels onder invloed van ontwikkelingen in de [[wetenschapssociologie]] en [[science studies]]. Auteurs zoals [[Gilbert Hottois]], [[Jean-François Lyotard]] en [[Bruno Latour]] zullen de term '[[technowetenschap]]' populariseren om deze nieuwe vorm van kennisproductie te typeren, waar het verschil tussen technologie en wetenschap vervaagt. Latour is ook vertegenwoordiger van de [[actor-netwerktheorie]], samen met [[Madeleine Akrich]] en [[Michel Callon]], die hun theorie ook gaan gebruiken om de sociale vormgeving van technische systemen te vatten (deels geïnspireerd door [[Michel Serres]]). Dit zal op zijn beurt invloed hebben op andere filosofen, zoals [[Donna Haraway]] en [[Isabelle Stengers]]. Haraway is ook bekend omwille van haar "Cyborg Manifesto" (1985) waarin ze pleit voor de onhoudbaarheid van klassieke tegenstellingen tussen mens en dier, mens en machine.
In de Anglo-Amerikaanse filosofie is technologie
Een invloedrijk werk dat techniekfilosofie verder populariseerde kwam van de hand van de Nederlandse filosoof [[Hans Achterhuis]]. Na eerdere werken zoals ''De maat van de techniek'' (1992) en ''Natuur tussen mythe en techniek'' (1995) was vooral ''Van stoommachine tot cyborg'' (1997) invloedrijk. Het werk werd internationaal invloedrijk door de Engelse vertaling ''American Philosophy of Technology: The Empirical Turn'' (2001). Het boek is een inleiding op een nieuwe reeks Amerikaanse techniekfilosofen, zoals [[Albert Borgmann]], [[Hubert Dreyfus]], [[Andrew Feenberg]], [[Langdon Winner]], naast de reeds vermelde Haraway en Ihde.
Regel 69 ⟶ 78:
In België is techniekfilosofie minder invloedrijk, hoewel het werk van [[Gilbert Hottois]] en andere [[bioethiek|bioethici]] internationaal wel bekend is. In Vlaanderen is een bekende techniekfilosofe [[Katleen Gabriels]]. Aan het [[Hoger Instituut voor Wijsbegeerte]] aan de [[KU Leuven]] is er sinds 2018 ook een ''Working Group on Philosophy of Technology'' (WGPT).
Andere hedendaagse invloedrijke techniekfilosofen [[Davis Baird]], [[Bernadette Bensaude-Vincent]], [[Mark Coeckelbergh]], [[Manuel DeLanda]], [[Luciano Floridi]], [[Xavier Guchet]], [[Yuk Hui]], [[Carl Mitcham]], [[Alfred Nordmann]], [[Joseph C. Pitt]], [[Eugene Thacker]] en [[Shoshana Zuboff]].
== Bekende thema's ==
Techniekfilosofie kent juist als de meeste andere filosofische disciplines geen vastomlijnde definitie noch een afbakend aantal vragen. Volgens [[Alfred Nordmann]] is dit echter bij techniekfilosofie extremer het geval: "Niet alleen gaat het om een werkdomein zonder traditie, het is in de eerste plaats een domein zonder leidende vragen. Uiteindelijk komt de techniekfilosofie erop neer de hele filosofie die vanaf het begin opnieuw wordt gedaan - enkel ditmaal met een oog voor technologie."<ref>Alfred Nordmann. (2008). ''Technikphilosophie: Zur Einführung.'' Hamburg: Junius, p. 10</ref> Wat men bij techniekfilosofie wel kan onderscheiden zijn een aantal belangrijke debatten en wederkerende thema's.
Techniekfilosofie heeft verder duidelijke overlap met [[politieke filosofie]], [[ethiek]], [[metafysica]] en [[wetenschapsfilosofie]].
=== Wat is techniek? ===
Een van de centrale vragen binnen de techniekfilosofie is 'Wat is [[techniek]]?' of 'Wat is de essentie van techniek?'. Een manier om op deze vraag antwoord te geven is via het opstellen van een definitie, bijvoorbeeld door te stellen dat techniek verwijst naar alle artifacten die door de mens gemaakt zijn. Een probleem is echter dan dat deze definitie nogal breed is, en [[literatuur]], [[cultuur]] of zelfs [[wetenschappelijke theorie]]ën ook onder deze definitie vallen, aangezien ze ook door de mens gemaakt worden.
Vaak speelt ook het verschil tussen techniek en [[technologie]] mee, en wordt technologie gedefinieerd als 'de wetenschap van de techniek', en dus als deeltak van de [[epistemologie]] gezien. Ook hier blijft onenigheid over wat voor soort kennis het dan gaat, hetzij specifieke kennis over het ontwerp- en productieproces van technische artefacten, hetzij abstracte kennis over natuurfenomenen en -wetten die ingezet kunnen worden om menselijke problemen op te lossen. Die laatste visie wordt bijvoorbeeld verdedigt door [[Mario Bunge]], die technologie definieert als '[[toegepaste wetenschap]]'. Technologie is dan het subdomein van wetenschap dat zich bezighoudt met toepassingen.<<ref name = "Bunge"/>
De definitie van technologie gegeven door de [[United Nations Conference on Trade and Development]] (UNCTAD) bevat niet enkel specifieke kennis, maar ook alle machines, productiesystemen en menselijke vaardigheden gebruikt in arbeid. Op basis daarvan stelt Richard Li-Hua een vierdelige definitie op: technologie bevat (a) de specifieke technieken om bepaalde producten te maken; (b) de specifieke kennis om dat product te maken; (c) de productieorganisatie om dit te verwezenlijken; en (d) het eindproduct zelf.<ref>Li-Hua, R. (2009): “Definitions of technology”, in: J.K.B. Olsen, S.A. Pedersen & V.F. Hendricks (red.). ''A Companion to the Philosophy of Technology.'' Chichester: Wiley-Blackwell, pp. 18-22.</ref>
=== Technologisch determinisme ===
<!---
[[Technological determinism]] is the idea that "features of technology [determine] its use and the role of a progressive society was to adapt to [and benefit from] technological change."<ref>{{cite book|last1=Green|first1=Lelia|title=Technoculture|date=2001|publisher=Allen & Unwin|location=Crows Nest, Australia|page=2}}</ref> The alternative perspective would be social determinism which looks upon society being at fault for the "development and deployment"<ref>{{cite book|last1=Green|first1=Lelia|title=Technoculture|date=2001|publisher=Allen & Unwin|location=Crows Nest, Australia|page=3}}</ref> of technologies. [[Lelia Green]] used recent gun massacres such as the [[Port Arthur massacre (Australia)|Port Arthur Massacre]] and the [[Dunblane Massacre]] to selectively show technological determinism and [[social determinism]]. According to Green, a technology can be thought of as a neutral entity only when the sociocultural context and issues circulating the specific technology are removed. It will be then visible to us that there lies a relationship of social groups and power provided through the possession of technologies. ---->▼
<!--- pas in 20e eeuw, laat, optimisme over techniek. Rond mei 68, als response op vervreemdingsdenkers (deels)
Typical ethical issues that are discussed in engineering ethics are professional obligations of engineers as exemplified in, for example, codes of ethics of engineers, the role of engineers versus managers, competence, honesty, whistle-blowing, concern for safety and conflicts of interest (Davis 1998, 2005; Martin & Schinzinger 2005; Harris, Pritchard, & Rabins 2008).
Recently, a number of authors have pleaded for broadening the traditional scope of engineering ethics (e.g., Herkert 2001;, van de Poel & Royakkers 2011). This call for a broader approach derives from two concerns. One concern is that the traditional micro-ethical approach in engineering ethics tends to take the contexts in which engineers have to work for given, while major ethical issues pertain to how this context is ‘organized’. Another concern is that the traditional micro-ethical focus tends to neglect issues relating to the impact of technology on society or issues relating to decisions about technology. Broadening the scope of engineering ethics would then, among others, imply more attention for such issues as sustainability and social justice.
▲[[Technological determinism]] is the idea that "features of technology [determine] its use and the role of a progressive society was to adapt to [and benefit from] technological change."<ref>{{cite book|last1=Green|first1=Lelia|title=Technoculture|date=2001|publisher=Allen & Unwin|location=Crows Nest, Australia|page=2}}</ref> The alternative perspective would be social determinism which looks upon society being at fault for the "development and deployment"<ref>{{cite book|last1=Green|first1=Lelia|title=Technoculture|date=2001|publisher=Allen & Unwin|location=Crows Nest, Australia|page=3}}</ref> of technologies. [[Lelia Green]] used recent gun massacres such as the [[Port Arthur massacre (Australia)|Port Arthur Massacre]] and the [[Dunblane Massacre]] to selectively show technological determinism and [[social determinism]]. According to Green, a technology can be thought of as a neutral entity only when the sociocultural context and issues circulating the specific technology are removed. It will be then visible to us that there lies a relationship of social groups and power provided through the possession of technologies.
---->▼
▲----->
=== Neutraliteitsthese ===
<!---- One important general theme in the ethics of technology is the question whether technology is value-laden. Some authors have maintained that technology is value-neutral, in the sense that technology is just a neutral means to an end, and accordingly can be put to good or bad use (e.g., Pitt 2000). This view might have some plausibility in as far as technology is considered to be just a bare physical structure. Most philosophers of technology, however, agree that technological development is a goal-oriented process and that technological artifacts by definition have certain functions, so that they can be used for certain goals but not, or far more difficulty or less effectively, for other goals. This conceptual connection between technological artifacts, functions and goals makes it hard to maintain that technology is value-neutral. Even if this point is granted, the value-ladenness of technology can be construed in a host of different ways. Some authors have maintained that technology can have moral agency. This claim suggests that technologies can autonomously and freely ‘act’ in a moral sense and can be held morally responsible for their actions.
The debate whether technologies can have moral agency started off in computer ethics (Bechtel 1985; Snapper 1985; Dennett 1997; Floridi & Sanders 2004) but has since broadened. Typically, the authors who claim that technologies (can) have moral agency often redefine the notion of agency or its connection to human will and freedom (e.g., Latour 1993; Floridi & Sanders 2004, Verbeek 2011). A disadvantage of this strategy is that it tends to blur the morally relevant distinctions between people and technological artifacts. More generally, the claim that technologies have moral agency sometimes seems to have become shorthand for claiming that technology is morally relevant. This, however, overlooks the fact technologies can be value-laden in other ways than by having moral agency (see, e.g., Johnson 2006; Radder 2009; Illies & Meijers 2009; Peterson & Spahn 2011). One might, for example, claim that technology enables (or even invites) and constrains (or even inhibits) certain human actions and the attainment of certain human goals and therefore is to some extent value-laden, without claiming moral agency for technological artifacts. A good overview of the debate can be found in Kroes and Verbeek 2014.
<!--- ▼
The debate about moral agency and technology is now particularly salient with respect to the design of intelligent artificial agents. James Moor (2006) has distinguished between four ways in which artificial agents may be or become moral agents:
Ethical impact agents are robots and computer systems that ethically impact their environment; this is probably true of all artificial agents.
Implicit ethical agents are artificial agents that have been programmed to act according to certain values.
Explicit ethical agents are machines that can represent ethical categories and that can ‘reason’ (in machine language) about these.
Full ethical agents in addition also possess some characteristics we often consider crucial for human agency, like consciousness, free will and intentionality.
It might perhaps never be possible to technologically design full ethical agents, and if it were to become possible it might be questionable whether it is morally desirable to do so (Bostrom & Yudkowsky 2014). As Wallach and Allen (2009) have pointed out, the main problem might not be to design artificial agents that can function autonomously and that can adapt themselves in interaction with the environment, but rather to build enough, and the right kind of, ethical sensitivity into such machines. ---->
=== Toegepaste techniekfilosofie ===
he last decades have witnessed an increase in ethical inquiries into specific technologies. This may now be the largest of the three strands discussed, especially given the rapid growth in technology-specific ethical inquiries in the last two decades. One of the most visible new fields is probably computer ethics (e.g., Moor 1985; Floridi 2010; Johnson 2009; Weckert 2007; van den Hoven & Weckert 2008), with more recently a focus on robotics, artificial intelligence, machine ethics, and the ethics of algorithms (Lin, Abney, & Jenkins 2017; Nucci & Santoni de Sio 2016; Mittelstadt et al. 2016; Bostrom & Yudkowsky 2014; Wallach & Allen 2009). But biotechnology has spurred dedicated ethical investigations as well (e.g., Sherlock & Morrey 2002; P. Thompson 2007). More traditional fields like architecture and urban planning have also attracted specific ethical attention (Fox 2000). More recently, nanotechnology and so-called converging technologies have led to the establishment of what is called nanoethics (Allhoff et al. 2007). Other examples are the ethics of nuclear deterrence (Finnis et al. 1988), nuclear energy (Taebi & Roeser 2015) and geoengineering (C. Preston 2016).
▲Determinisme van technologie
▲technologie en vervreemding
▲Toegepaste techniekfilosofie (AI, biotech, klimaat/geoengineering ...)
Obviously the establishment of such new fields of ethical reflection is a response to social and technological developments. Still, the question can be asked whether the social demand is best met by establishing new fields of applied ethics. This issue is in fact regularly discussed as new fields emerge. Several authors have for example argued that there is no need for nanoethics because nanotechnology does not raise any really new ethical issues (e.g., McGinn 2010). The alleged absence of newness here is supported by the claim that the ethical issues raised by nanotechnology are a variation on, and sometimes an intensification of, existing ethical issues, but hardly really new, and by the claim that these issues can be dealt with the existing theories and concepts from moral philosophy. For an earlier, similar discussion concerning the supposed new character of ethical issues in computer engineering, see Tavani 2002.
The new fields of ethical reflection are often characterized as applied ethics, that is, as applications of theories, normative standards, concepts and methods developed in moral philosophy. For each of these elements, however, application is usually not straightforward but requires a further specification or revision. This is the case because general moral standards, concepts and methods are often not specific enough to be applicable in any direct sense to specific moral problems. ‘Application’ therefore often leads to new insights which might well result in the reformulation or at least refinement of existing normative standards, concepts and methods. In some cases, ethical issues in a specific field might require new standards, concepts or methods. Beauchamp and Childress for example have proposed a number of general ethical principles for biomedical ethics (Beauchamp & Childress 2001). These principles are more specific than general normative standards, but still so general and abstract that they apply to different issues in biomedical ethics. In computer ethics, existing moral concepts relating to for example privacy and ownership has been redefined and adapted to deal with issues which are typical for the computer age (Johnson 2003). New fields of ethical application might also require new methods for, for example, discerning ethical issues that take into account relevant empirical facts about these fields, like the fact that technological research and development usually takes place in networks of people rather than by individuals (Zwart et al. 2006). Another more general issue that applies to many new technologies is how to deal with the uncertainties about (potential) social and ethical impacts that typically surround new emerging technologies. Brey’s (2012) proposal for an anticipatory ethics may be seen as a reply to this challenge. The issue of anticipation is also one of the central concerns in the more recent interdisciplinary field of responsible innovation (e.g., Owen et al. 2013).
Although different fields of ethical reflection on specific technologies might well raise their own philosophical and ethical issues, it can be questioned whether this justifies the development of separate subfields or even subdisciplines. One obvious argument might be that in order to say something ethically meaningful about new technologies, one needs specialized and detailed knowledge of a specific technology. Moreover such subfields allow interaction with relevant non-philosophical experts in for example law, psychology, economy, science and technology studies (STS) or technology assessment (TA). On the other side, it could also be argued that a lot can be learned from interaction and discussion between ethicists specializing in different technologies, and a fruitful interaction with the two other strands discussed above (cultural and political approaches and engineering ethics). Currently, such interaction in many cases seems absent, although there are of course exceptions.--->
{{Appendix|2=
;Literatuur
* [[Carl Mitcham]]. (1994). ''Thinking Through Technology: The Path Between Engineering and Philosophy, Chicago & London: University of Chicago Press.
*[[Hans Achterhuis]] (1997). ''Van stoommachine tot cyborg, denken over techniek in de nieuwe wereld''
*[[Andrew Feenberg]] (1999). ''Questioning Technology''. Routledge Press. ISBN 978-0415197540▼
*[[Peter-Paul
▲*[[Andrew Feenberg]] (1999) ''Questioning Technology''. Routledge Press. ISBN 978-0415197540
*Robert C. Scharff & Val Dusek (red.). (2003). ''Philosophy of Technology: The Technological Condition. An Anthology''. Blackwell Publishing. ISBN 978-0-631-22219-4
* David M. Kaplan
*
*
;Voetnoten
▲*[[Peter-Paul Verbee|Verbeek, P.-P.]] (2000). ''De daadkracht der dingen, over techniek, filosofie en vormgeving''. Boom, Amsterdam. ISBN 978-90-5352-630-9
{{References}}
}}
==
* {{en}} [http://plato.stanford.edu/entries/technology/
* {{en}} [https://iep.utm.edu/technolo/
<nowiki>
| |||