Syllabisch schrift: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Gemaakt door het vertalen van de pagina "Syllabary" |
||
Regel 1:
Een '''syllabisch schrift''' (ook: '''syllabenschrift''' en '''lettergrepenschrift)''' is een schrift bestaande uit een verzameling [[Grafeem|geschreven symbolen]] die de [[Lettergreep|lettergrepen]] of (vaker) [[Mora (taalkunde)|mora's]] vertegenwoordigen waaruit [[Woord|woorden]] bestaan.
Een teken in een syllabisch schrift, een syllabogram genoemd, vertegenwoordigt doorgaans een (optioneel) [[Medeklinker|medeklinkergeluid]] (een eenvoudig [[Aanzet (taal)|aanzet]]) gevolgd door een [[Klinker (klank)|klinker]] ([[Lettergreep|nucleus]]) (dat wil zeggen een CV- of V-lettergreep) maar andere fonografische beschrijvingen, zoals CVC, CV - toon en C (normaal gesproken nasaal aan het einde van lettergrepen), worden ook aangetroffen in syllabische schriften.
== Soorten ==
Een lettergrepenschrift is ''volledig'' wanneer het alle lettergrepen in de desbetreffende spreektaal dekt, zonder complexe [[Orthografie|orthografische/grafemische]] regels, zoals impliciete coda's (C1V > C1VC2), stille klinkers (C1V1+C2V2) of echo klinkers (C1V1+C2V1) > /C1V1C2/. Dit komt losjes overeen met ''ondiepe'' ortografie in alfabetische schriften.
''Echte'' syllabogrammen zijn die die alle delen van een lettergreep omvatten, dwz initiële aanzet, mediale nucleus en uiteindelijke coda, maar aangezien aanzet en coda optioneel zijn in ten minste sommige talen, zijn er ''midden'' (nucleus), ''begin'' (aanzet-kern), ''einde'' (nucleus-coda) en ''volledige'' (aanzet-nucleus-coda) echte syllabogrammen. De meeste syllabische schriften bevatten slechts één of twee soorten syllabogrammen en vormen andere lettergrepen door middel van spellingregels.
Syllabogrammen, en daardoor ook syllabische schriften, zijn ''puur'', ''analytisch'' of ''arbitrair'' als ze geen grafische gelijkenissen delen die overeenstemmen met fonetische gelijkenissen, bijv. het symbool voor ''ka'' lijkt op geen enkele voorspelbare wijze op het symbool voor ''ki'', noch op het symbool voor ''a''. Anders zijn syllabogrammen ''synthetisch'' als ze variëren op aanzet, rijm, nucleus ''of'' coda, of ''systematisch'' als ze op alles variëren. Sommige geleerden, bijv. Daniels,<ref>Peter Daniels, 1996. "The Study of Writing Systems", p. 4. In: Daniels & Bright, ''The World's Writing Systems''.</ref> behouden de algemene term voor analytische syllabische schriften en bedenken zo nodig andere termen ([[abugida]], [[abjad]]) waar nodig.
== Talen die syllabische schriften gebruiken ==
[[Bestand:Katakana_origine.svg|miniatuur| Syllabische schriften beginnen vaak als vereenvoudigde logogrammen, zoals hier wordt getoond met het Japanse [[Katakana|katakana-]]<nowiki/>schrijfsysteem. Links staat de moderne letter, met rechts het originele [[Chinees schrift|Chinese karakter]]. ]]
[[Bestand:Cherokee_stop_sign.png|rechts|miniatuur|238x238px| [[Meertaligheid|Meertalig]] stopteken dat het [[Klassiek Latijns alfabet|Latijnse alfabet]] en het Cherokee-syllabisch schrift gebruikt, [[Tahlequah|Tahlequah, Oklahoma]] ]]
Talen die een syllabisch schrift gebruiken, zijn het [[Japans]], [[Cherokee (taal)|Cherokee]], [[Vai (taal)|Vai]], de [[Yi (volk)|Yi-talen]] van Oost-Azië, de in het Engels gebaseerde [[Creoolse talen|Creoolse taal]] [[Ndyuka (taal)|Ndyuka]], [[Yuebeituhua|Shaozhou Tuhua]] en de oude taal [[Myceens|Myceens Grieks]] ([[Lineair B]]). Bovendien wordt door sommigen ook aangenomen dat het ongekraakte Kretenzische [[Lineair A|Lineaire A]] een syllabisch schrift is, hoewel dit niet is bewezen.
Het [[Chinees schrift|Chinese schrift]], het [[spijkerschrift]] dat voor [[Soemerisch]], [[Akkadisch]] en andere talen werd gebruikt, en het voormalige Maya-schrift zijn grotendeels syllabisch van aard, hoewel ze zijn gebaseerd op logogrammen. Ze worden daarom soms ''logosyllabisch genoemd''.
De hedendaagse Japanse taal gebruikt twee syllabische schriften die samen [[Kana (Japans)|kana]] worden genaamd (naast de niet-syllabische systemen [[kanji]] en [[romaji]]), namelijk [[hiragana]] en [[katakana]], die rond 700 zijn ontwikkeld. Omdat het Japans voornamelijk CV (medeklinker + klinker) lettergrepen gebruikt, is een syllabisch schrift zeer geschikt om de taal te schrijven. Zoals in veel syllabische schriften, worden [[klinkerstapeling]]<nowiki/>en en eindmedeklinkers geschreven met afzonderlijke tekens, zodat zowel ''atta'' als ''kaita'' worden geschreven met drie kana: あった ( ''at-ta'' ) en かいた ( ''ka-i-ta'' ). Het wordt daarom ook wel een ''[[Mora (taalkunde)|moraisch]]'' schrijfsysteem genoemd.
Talen die vandaag de dag syllabarische schriften gebruiken, hebben doorgaans een eenvoudige [[fonotaxis]], met een overwicht aan monomoraische (CV) lettergrepen. Het moderne Yi-schrift wordt bijvoorbeeld gebruikt om talen te schrijven die geen [[Diftong|tweeklanken]] of lettergreepcoda's bevatten; ongebruikelijk onder lettergrepen, is er een apart teken voor elke medeklinker-klinker-tooncombinatie (CVT) in de taal (behalve één toon die wordt aangegeven met een diakritisch teken).
Er zijn maar weinig syllabische schriften die tekens hebben voor lettergrepen die niet monomoraisch zijn, en schriften die die ooit hadden zijn in de loop van de tijd vereenvoudigd om die complexiteit te elimineren. Zo had het Vai-syllabisch schrift oorspronkelijk afzonderlijke tekens voor lettergrepen die eindigden in een coda ''(doŋ),'' een lange klinker ''(soo)'' of een tweeklank ''(bai),'' hoewel het niet genoeg tekens had om alle CV-combinaties te onderscheiden (sommige verschillen werden genegeerd). Het moderne schrift is uitgebreid om alle mora's te omvatten, maar tegelijkertijd verkleind om alle andere lettergrepen uit te sluiten. Bimoraische lettergrepen worden nu met twee letters geschreven, zoals in het Japans: tweeklanken worden geschreven met behulp van V- of ''h''V-tekens, en de nasale coda wordt geschreven met het teken voor ''ŋ'', die in Vai een eigen lettergreep kan vormen.
In [[Lineair B]], dat werd gebruikt om [[Myceens|Myceens Grieks]] te transcriberen, een taal met complexe lettergrepen, werden complexe medeklinkeraanzetten ofwel geschreven met twee tekens of vereenvoudigd tot één, terwijl coda's over het algemeen werden genegeerd, bijvoorbeeld ''ko-no-so'' voor {{Lang|grc|Κνωσός}} ''[[Knossos|Knōsos]]'', ''pe-ma'' voor {{Lang|grc|σπέρμα}} ''sperma.''
Het Cherokee-syllabisch schrift gebruikt over het algemeen dummy klinkers voor coda-medeklinkers, maar heeft ook een apart teken voor /s/, dat zowel als coda als in een initiële /sC/ [[medeklinkercluster]] kan worden gebruikt.
== Verschil met abugida's ==
De talen van [[India]] en [[Zuidoost-Azië]], evenals de Ethiopische Semitische talen, hebben een type [[alfabet]] dat ''[[abugida]]'' of ''alfa-syllabisch schrift wordt genoemd''. In deze schriften worden, in tegenstelling tot pure syllabische schriften, lettergrepen die met dezelfde medeklinker beginnen, over het algemeen uitgedrukt met [[Grafeem|grafemen]] die op een regelmatige manier zijn gebaseerd op gemeenschappelijke grafische elementen. Gewoonlijk bestaat elk teken dat een lettergreep vertegenwoordigt uit verschillende elementen die de individuele klanken van die lettergreep aanduiden.
In de 19e eeuw werden deze systemen ''syllabics genoemd'', een term die in naam van de Canadese Aboriginal syllabics (ook een abugida) is blijven bestaan.
In een echt syllabisch schrift kan er een grafische gelijkenis zijn tussen tekens die een gemeenschappelijke medeklinker of klinker delen, maar het is niet systematisch of helemaal niet regelmatig. De karakters voor 'ke', 'ka' en 'ko' in Japans [[hiragana]] hebben bijvoorbeeld geen overeenkomst om hun gemeenschappelijke "k" -geluid aan te geven (dit zijn: け, か en こ). Vergelijk dit met [[Devanagari]], een abugida, waar de karakters voor 'ke', 'ka' en 'ko' respectievelijk के, का en को zijn, waarbij क hun gemeenschappelijke "k" -geluid aangeeft.
== Vergelijking met het Latijnse alfabet ==
Het [[Nederlands]], samen met vele andere Indo-Europese talen zoals Duits en Russisch, maakt complexe lettergreepstructuren mogelijk, waardoor het lastig wordt om Nederlandse woorden met een syllabisch schrift te schrijven. Een "puur " syllabisch schrift op basis van het Nederlands zou een aparte teken nodig hebben voor elk mogelijke lettergreep. Men zou dus aparte symbolen nodig hebben voor "doek", "dik", "dak", "dek", "duik", "deuk", etc. Omdat het Nederlands ruim 10.000 verschillende mogelijkheden voor individuele lettergrepen heeft,<ref>{{Citeer web|url=http://semarch.linguistics.fas.nyu.edu/barker/Syllables/index.txt|titel=How many syllables does English have?|auteur=Chris Barker|werk=New York University|archiefurl=https://web.archive.org/web/20160822211027/http://semarch.linguistics.fas.nyu.edu/barker/Syllables/index.txt|archiefdatum=2016-08-22}}</ref> zou een syllabisch schrift slecht geschikt zijn om het Nederlands te vertegenwoordigen. Dergelijke pure syllabische schriften zijn echter zeldzaam. Een oplossing voor dit probleem, dat vaak voorkomt in verschillende syllabische schriften over de hele wereld (waaronder Engelse leenwoorden in het Japans), is het schrijven van een echoklinker, alsof de [[Lettergreep|lettergreepcoda]] een tweede lettergreep is: ''zu-ku'' voor "doek", enz. Een andere veel voorkomende benadering is om de coda gewoon te negeren, zodat "doek" als ''doe'' zou worden geschreven. Dit zou natuurlijk niet goed werken voor het Nederlands, maar zo werd het gedaan in het Myceens Grieks wanneer de wortel van een woord twee of drie lettergrepen lang was en de lettergreepcoda een zwakke medeklinker was zoals ''n'' of ''s'' (bijvoorbeeld: χρυσός ''chrysos'' geschreven als ''ku-ru-so'').
<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">[ ''[[Help:Referentie gewenst|<span title="This claim needs references to reliable sources. (July 2020)">nodig citaat</span>]]'' ]</sup>
== Zie ook ==
== Referenties ==
{{References}}
[[Categorie:Schriftsysteem]]
| |||