Onager (wapen): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k van van |
kGeen bewerkingssamenvatting Labels: Visuele tekstverwerker Bewerking via mobiel Bewerking via mobiele website Geavanceerde mobiele bewerking |
||
Regel 3:
== Geschiedenis ==
De eenarmige torsiekatapult was in de [[3e eeuw v.Chr.]] al bekend,<ref>{{aut|[[Philon van Byzantium]]}}, ''Mechanike syntaxis - Poliorcetica'' 3.10</ref> maar deze Griekse ''[[monankon]]'' werd pas in de [[1e eeuw]] in enig detail beschreven.<ref>{{aut|[[Apollodorus van Damascus]]}}, ''Poliorcetica'' VIII 5</ref> De duidelijkste beschrijving van de ''onager'' is te vinden in de ''Res gestae'' van de [[4e eeuw|4e-eeuwse]] Romeinse historicus [[Ammianus Marcellinus]].<ref name=Ammianus>{{aut|[[Ammianus Marcellinus|Ammianus]]}}, ''Res Gestae'', XXIII 4.4-6</ref> Sommige onderzoekers menen dat de onager pas in de 3e of 4e eeuw verscheen,<ref name="Marsden">{{en}}{{aut|Eric William Marsden}}, ''Greek and Roman artillery: historical development'' (Oxford 1969) pp. 80, 191. ISBN 978-0-19-814268-3</ref><ref>{{en}}{{aut|Matthew Bennett}}, ''The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare'' (Londen 1998) p. 236. ISBN 978-1-57958-116-9</ref> maar dat is vrijwel zeker onjuist.<ref>{{de}}{{aut|Erwin Schramm}}, ''Die antiken Geschütze der Saalburg: Bemerkungen zu ihrer Rekonstruktion'' (Berlijn 1918) p. 19</ref><ref name=Campbell>{{en}}{{aut|Duncan B. Campbell}}, ''Ancient Catapults - Some Hypotheses Reexamined'', in ''Hesperia'' 80 (Athene 2011) p. 691.</ref>
Tot in de late [[Romeinse Republiek|republiek]] was de rol van [[artillerie]] in het [[Romeins leger]] beperkt. Pas ten tijde van [[Julius Caesar]] begon artillerie een belangrijke plaats in het leger in te nemen. Caesar zette tijdens het [[beleg van Alesia]] in 52 v.Chr. [[katapult]]en in<ref name="Kern">{{en}}{{aut|Paul Bentley Kern}}, ''Ancient Siege Warfare'' (Bloomington 1999) p. 299, 311 ISBN 978-0253335463</ref> en in de tijd van [[Imperator Caesar Augustus|Augustus]] was veldartillerie volledig in het Romeins leger geïntegreerd. In [[de Joodse oorlog]] zette [[Vespasianus]] tijdens het beleg van Jotapata in het jaar 67 160 steenwerpende onagers en pijlwerpende [[ballista]]'s in. Onder dit artilleriegeweld werden de Joodse verdedigers niet alleen van de [[Stadsmuur|stadsmuren]] verdreven maar ook van de gronden achter de muren.<ref name=Kern />
Volgens de Romeinse schrijver [[Publius Flavius Vegetius Renatus|Vegetius]] had elke [[cohort]] in een [[legioen]] een onager.<ref name=Diodoros>{{aut|[[Publius Flavius Vegetius Renatus|Vegetius]]}}, ''De re militari'' II 25 [http://www.digitalattic.org/home/war/vegetius/index.php#b216 Engelse vertaling]</ref> Een compleet legioen zou dan tien onagers hebben. Onagers werden klaar voor gebruik op door [[Os (rund)|ossen]] getrokken [[wagen]]s vervoerd.<ref name=Diodoros /> [[Ammianus Marcellinus|Ammianus]] schrijft dat naast de schutter, die de slingerarm losslaat, acht man nodig waren om de onager aan te spannen, vier aan elke zijde.<ref name=Ammianus />
Regel 17:
De torsieveer in de onager bestaan uit windingen van [[Pees (samengevlochten draden)|pezen]]. De houten werparm wordt door de peeswindingen gestoken en als de arm dan naar onderen wordt getrokken brengt het [[Moment (mechanica)|torsiemoment]] van de getordeerde pezen de katapultarm op spanning. De pezenbundels bestonden meestal uit [[Pees (anatomie)|dierenpezen]], maar ook het gebruik van [[darm]]en of paarden- en [[Haar (zoogdier)|vrouwenharen]] kwam voor.<ref>{{aut|[[Vitruvius (architect)|Vitruvius]]}}, ''[[De architectura]]'' X 11.2 [http://www.gutenberg.org/files/20239/20239-h/29239-h.htm#Page_305 Engelse vertaling bij Gutenberg.org]</ref><ref>{{en}}{{aut|Ivy A. Corfis}}, {{aut|Michael Wolfe}}, ''The Medieval City Under Siege'' (Woodbridge 1999) p. 141. ISBN 9780851157566</ref> Met torsieveren uit dierenpezen werd het beste resultaat gehaald en dit was dan ook de eerste keuze, maar het bewerken van pezen tot pezentouw is niet eenvoudig, waardoor ook andere materialen werden gebruikt. De uiteindelijke torsieveer werd in olie gedrenkt om te voorkomen dat deze uitdroogde of rafelde. Door deze behandeling bleven de pezen bovendien bij elkaar en werden ze vochtbestendig.
De grootste Romeinse onagers waren 6,5 bij 2,5 meter, met een slingerarm van bijna 4 meter lang. Deze zware katapulten hadden een torsieveer met een [[diameter]] van 60 cm en konden een steen van 25 kilogram meer dan 350 meter wegslingeren.<ref name="Payne">{{en}}{{aut|Ralph Payne-Gallwey}}, ''Projectile Throwing Engines of the Ancients'' (Londen 1907) p. 13. ISBN 978-0874711448</ref> Een kleinere onager met een torsieveer van 20 cm woog [[Ton (massa)|2 ton]] en kon een steen van 4 kilogram tot 450 meter wegslingeren.
De onager bestaat uit een groot horizontaal [[Eiken (hout)|eiken-]] of [[azijnhout]]en<ref name=Ammianus /> raamwerk dat op de grond wordt gezet, met aan de voorkant mogelijk een verticaal raamwerk van solide hout met een stootkussen met fijn haksel erin om de arm op te vangen. Vrijwel alle hedendaagse reconstructies zijn gebaseerd op de beschrijvingen van Ralph Payne-Gallwey of Erwin Schramm en hebben dit verticale stootblok. Een dergelijk blok zorgt er echter voor dat de slingerarm een grote klap krijgt, waardoor deze zelfs kan breken. Volgens Ammianus lag dit stootkussen voor de onager op een berg [[graszode]]n of een stapel [[Baksteen|bakstenen]].<ref name=Ammianus /> Dit lijkt logischer omdat de slingerarm dan verder naar voren kan slaan en met minder kracht tegen het stootkussen slaat. De Franse generaal [[Jean-Baptiste Verchère de Reffye|Verchère de Reffye]] droeg deze vorm van de onager, met een los stootblok voor de katapult, al in de 19e eeuw aan.<ref name=Campbell /> Een dergelijke constructie maakt de katapult bovendien lichter, waardoor deze makkelijker te verplaatsen is.<ref>{{en}}{{aut|Duncan B. Campbell}}, ''Besieged, Siege Warfare in the Ancient World'' (Oxford 2006) p. 205. ISBN 978-1-84603-019-2</ref>
Regel 28:
Het [[Latijn]]se woord ''onager'' is afgeleid van het [[Oudgrieks]]e ὄναγρος, ''ónagros'' "wilde ezel", een [[Samenstelling (taalkunde)|samenstelling]] van de woorden ὄνος, ''ónos'' "ezel" en ἄγριος, ''ágrios'' "wild".
Vroegere benamingen voor de ''onager'' zijn ''tormentum'' en ''scorpio''.<ref name=Ammianus /> ''Tormentum'' komt van ''
De onager wordt ook wel lithobolos (Grieks: λιθοβόλος) of petrobolos (πετροβόλος) genoemd, maar dat is een algemene term voor steenwerpende katapulten; hiermee kan ook een [[oxybeles]], [[palintone]], [[ballista]] of [[slingerarm]]katapult worden aangeduid. De in de [[middeleeuwen]] veel gebruikte [[lepelblijde]] wordt soms ook onager genoemd, maar feitelijk is dit niet correct. De lepelblijde is een [[Boog (wapen)|boogwapen]] dat behoort tot het [[spangeschut]]. De lepelblijde maakt bovendien gebruik van een lepelvormige houder om projectielen weg te schieten in plaats van de slinger die de onager meestal heeft. Een andere foutieve benaming voor de onager is [[mangonel]] of het verouderde [[Middelnederlands]]e mangeneel; deze voorloper van de [[trebuchet]] behoort tot de slingerarmkatapulten.
<gallery
Bestand:Roman Onager.jpg|In [[Hermann Diels]]' ''Antike Technik V: Die antike Artillerie''.
Bestand:Katapult, Nordisk familjebok.png|In het ''[[Nordisk familjebok]]''.
Bestand:Kriegsmaschinen Onager.jpg|In ''Meyers Blitz-Lexikon''.
</gallery>
| |||