Breda: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kGeen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
{{Zie dp}}
{{Infobox plaats in Nederland
| soort = Stad
| naam = Breda
| provincie = {{NL-vlag|Noord-Brabant}}
| gemeente = {{NL-vlag|Breda}}
| bestandsnaam vlag = Flag of Breda.svg
| vlagartikel = Vlag van Breda
| bestandsnaam wapen = Breda wapen.svg
| wapenartikel = Wapen van Breda
| inwoners = 184.069
| datum inwoners = 1-1-2019
| woonplaatscode = 3622
| oppervlakte = 128,7
| netnummer = 076
| postcode =
| website = [http://www.breda.nl/ www.breda.nl]
| lat_deg = 51
| lat_min = 35
| lat_sec = 15
| lon_deg = 4
| lon_min = 46
| lon_sec = 30
}}
{{Link portaal|Breda}}
Regel 28:
== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Breda}}
[[Bestand:Breda 1350 met muren en wallen.jpg|thumbminiatuur|Breda 1350 bevestigd met muren en wallen]]
[[Bestand:Velázquez - de Breda o Las Lanzas (Museo del Prado, 1634-35).jpg|thumbminiatuur|[[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]] De overgave van Breda (Las Lanzas), 1634/35, Olieverf op doek, Museo del Prado, Madrid]]
[[Bestand:Blaeu 1652 - Breda.jpg|thumbminiatuur|Breda in 1653 volgens Willem en [[Joan Blaeu]]]]
Belangrijke jaartallen in de geschiedenis van Breda zijn:
 
* [[1125]]: Eerste vermelding van de naam Breda in een oorkonde die een schenking aan de abdij van Affligem betreft en waar Arnulfus (Arnulf) en Ingelbertus (Engelbrecht) '''van Breda''' als getuigen optreden.<ref>P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, p.94; E. de Marneffe, Cartulaire de l'abbaye d'Affligem, p.71, no. 40 (1125): "Ascelinus de Bruxella, et filius suus Henricus. Arnulfus et Ingelbertus de Breda."</ref>
* [[1252]]: Breda koopt van de heer Hendrik IV van Schoten [[Privileges van 1252|privileges]]. Deze handeling wordt door velen nog steeds gezien als het verkrijgen van stadsrechten. Breda heeft echter nooit een stadsrecht gekregen, het ontwikkelde zich geleidelijk tot een stad. Dat kwam veel voor.
* 1267: Op 22 maart schenkt Hendrik V van Schoten, heer van Breda, aan de begijnen de grond waarop zij zich gevestigd hebben in allodiaal bezit en verleent hen toestemming daarop een kerk te bouwen en een begraafplaats aan te leggen (Begijnhof Breda).
* 1327 de heer van Breda verkoopt zijn land met de stad aan de hertog van Brabant.
* 1350 de hertog van Brabant geeft de stad, de burcht en het land van Breda in leen aan Jan II van Polanen, een Hollandse edelman.
* [[1350]] - [[1378]] [[Jan I van Polanen]], Heer van Breda
* [[1378]] - [[1394]] [[Jan II van Polanen]], Heer van Breda
* [[1403]]: [[Baronie van Breda]]
* [[1504]] - [[1538]] [[Hendrik III van Nassau-Breda]] van Nassau, Heer van Breda
* [[1534]] - grote [[Stadsbrand van Breda|stadsbrand]] in Breda
* [[1544]] - [[1567]] [[Willem van Oranje|Willem I van Oranje]]
* [[1567]] - [[1576]] Breda geconfisqueerd door de koning van Spanje
* [[1576]] - [[1581]] Willem van Oranje, deze werd in 1581 vogelvrij verklaard, waarop Breda door de Spanjaarden werd veroverd door [[Claudius van Berlaymont]] (de ''[[furie van Houtepen]]'')
* [[1581]] - [[1590]] Spaanse bezetting
* [[1590]]: Breda heroverd op de Spanjaarden door de list met het [[Turfschip van Breda]]
* [[1624]]/[[1625]]: [[Beleg van Breda (1624-1625)|Beleg van Breda]] door [[Ambrogio Spinola|Spinola]]
* [[1637]]: Breda ten derden male heroverd door de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] onder leiding van [[Frederik Hendrik van Oranje]]
* [[1646]]: Opening van de [[Illustere school en Collegium Auriacum te Breda|Illustere school en Collegium Auriacum (Breda)]]
* [[1667]]: De [[Vrede van Breda]], het in Breda gesloten verdrag ter beëindiging van de [[Tweede Engels-Nederlandse Oorlog]]
* 1809: Lodewijk Napoleon, de eerste koning van Holland, bezoekt Breda, tijdens zijn inspectiereis die door de departementen Brabant en Zeeland wordt gehouden.
* [[1813]]: De Franse bezetting van Breda vlucht als Kozakken in de buurt verschijnen. De stad wordt bezet door Russische en Pruisische troepen. Een Frans leger onder leiding van [[François Roguet]] en [[Charles Lefebvre-Desnouettes]] komt terug om de stad weer te veroveren maar wordt teruggeslagen tijdens het [[Beleg van Breda (1813)|Beleg van Breda]], mede met hulp van Nederlandse troepen (onder andere [[Regiment Limburgse Jagers|Regiment van Phaff]]) en de burgerbevolking. In de tweede helft van de 19e eeuw begint voor Breda een bloeiperiode van de [[handel (economie)|handel]] en de [[nijverheid]].
* [[1940]] 12 mei: Breda ingenomen door nazi-Duitsers; bevolking wordt geëvacueerd maar keert voor het grootste deel binnen enkele weken terug
* [[1940]] 17 mei: 51 gevluchten komen om bij bombardement in [[Sint-Niklaas]]
* [[1942]] 8 augustus: Joden moeten zich van de bezetters registreren, de [[deportatie]]s beginnen en zijn in december voltooid
* [[1944]] 13 oktober, Duivelsbruglaan 42, bombardement door [[Hawker Typhoon|Typhoons]] van de [[Royal Air Force|RAF]], balans 25 doden
* [[1944]] 29 oktober: bevrijding van de stad door Poolse soldaten onder generaal [[Stanisław Maczek]], in hele oorlog ruim 500 Bredase burgers gestorven
 
=== Stadsontwikkeling ===
[[Bestand:Plattegrond Breda 1743.jpg|thumbminiatuur|Breda 1743, gegraveerd door B.F. Immink]]
[[Bestand:1869 Breda stad.gif|thumbminiatuur|Breda 1869<ref>bron: [http://www.atlas1868.nl/nb/index.html GEMEENTE - ATLAS VAN NEDERLAND GETEKEND DOOR J. KUYPER] atlas1868.nl</ref>]]
Tot 1535 was Breda een ommuurde stad. Buiten de muren ontstonden een aantal nederzettingen aan de uitvalswegen, namelijk ''Boscheind'', ''Ginnekeneind'' en ''Haagdijk''. Toen de stadsmuren werden vervangen door een omwalling, hetgeen tussen 1531 en 1543 geschiedde, werden genoemde nederzettingen aan de binnenstad toegevoegd. De tussenliggende ruimten werden in de loop van de 18e eeuw door militaire activiteiten ingenomen. Stadsbranden in 1490 en 1534 noopten tot de bouw van stenen in plaats van houten huizen. De welvaart in de stad nam ondertussen toe door de lakenhandel, de overslagfunctie van de stad, en de aanwezigheid van het hof van de Nassaus. Na de [[Tachtigjarige Oorlog]] bleef slechts de functie van vestings- en garnizoensstad over. De functie van vestingstad maakte dat de oppervlakte van Breda beperkt bleef, daar de stad door de vestingwallen was ingesloten. Het omringende platteland behoorde tot gemeenten als [[Ginneken]], [[Princenhage]] en [[Teteringen]].
 
Regel 75:
 
===Tweede Wereldoorlog===
[[Bestand:Amerikaanse piloot dankt helpers in Den Haag Weeknummer 49-12 - Open Beelden - 25390.ogv|thumbminiatuur|Amerikaanse piloot dankt helpers uit Breda, [[Polygoonjournaal]] 1949]]
[[Bestand:The Polish Army in the North-west Europe Campaign, 1944-1945 KY44011.jpg|thumbminiatuur|[[1e Pantserdivisie (Polen)]], Breda, [[1944]]]]
Kort na de Duitse inval - op de vroege ochtend van [[10 mei]] [[1940]] - vond een massale evacuatie uit Breda plaats. Breda dreigde tussen de fronten van de oprukkende nazi-[[Duitsers]] en [[Fransen]] terecht te komen. De omstreeks 50.000 inwoners kregen op deze [[Pinksteren|Eerste Pinksterdag]] van [[12 mei]] [[1940]] het bevel de stad te evacueren. De Bredanaars spreken zelf van ‘De Vlucht’.<br />De evacuatie vond plaats op gezag van [[Burgemeester]] Van Slobbe al of niet op last of bevel van de [[Fransen]].
 
In het begin van de oorlog kwam er nog een Franse troepenmacht uit België naar Breda, maar bereikte de stad niet. De nazi-Duitse bezetters maakten gebruik van het grote aantal militaire bouwwerken in de stad om onder meer militairen van de snel uitbreidende [[Fliegerhorst]] [[Gilze en Rijen|Gilze-Rijen]] te huisvesten, onder hen enkele tientallen '[[Wehrmachthelferin|Luftwaffehelferinnen]]', ook wel bekend als 'Blitzmädel', die werkten bij de verbindingsdiensten.
[[Bestand:Breda, de Poolse kapel foto5 2014-12-28 11.42.jpg|thumbminiatuur|leftlinks|Breda, de Poolse kapel]]
Verzetsmensen in Breda speelden een belangrijke rol bij de hulp aan geallieerde vliegers om weer in geallieerd gebied terug te komen.
 
Regel 98:
 
===Centrumplaats===
De stad was een belangrijke [[Garnizoen|garnizoens-]] en [[vestingstad]], en speelt nog steeds een zichtbare rol binnen de [[Nederlandse krijgsmacht]] door de aanwezigheid van de [[Koninklijke Militaire Academie]] en het hoofdkwartier van de [[Koninklijke Luchtmacht]]. Zij is sedert [[1853]] de zetel van het gelijknamige [[Bisdom Breda|bisdom]]. De aanwezigheid eerst van de Heren van Breda, maar later ook van de [[Kamer van koophandel]], de [[Rechtbank]] en het [[Bisdom Breda|Bisdom]] hebben ervoor gezorgd dat Breda zowel traditioneel als heden ten dage het politieke, administratieve en [[Bisdom Breda|religieus-bestuurlijke]] hart van [[West-Brabant]] vormt. De stad bezit vanouds ook veel handel en industrie. Zij ligt aan een knooppunt van water-, spoor- en autowegen.
 
Breda is de laatste decennia (ongeveer vanaf 1970) ook meer specifiek een onderwijsstad en [[student]]enstad geworden. In 2012 telde de stad 27.000 studenten in het [[middelbaar beroepsonderwijs|middelbaar]] en [[hoger beroepsonderwijs]], zijnde het totaal aantal ingeschrevenen bij [[Avans Hogeschool]], [[Breda University of Applied Sciences|BUas]] (voorheen NHTV), de [[Nederlandse Defensie Academie]] (NLDA, voorheen KMA) en de Bredase mbo-opleidingen van het [[ROC West-Brabant]] en [[De Rooi Pannen]] (afdelingen MBO Horeca en MBO Toerisme/Recreatie). Er zijn ook veel instellingen voor [[voortgezet onderwijs]] gevestigd. De stad is door INOP ([[Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie]]) en het bestuur van de Nationale OnderwijsWeek gekozen als Onderwijsstad van het Jaar 2012 en 2013.
 
===Oranjestad===
[[Bestand:Breda, het Baroniemonument RM519034 foto7 2014-12-28 15.07.jpg|het Baroniemonument|thumb|right|200pxminiatuur]]
Door de historische band met het [[huis Nassau]] (tot 1795 waren de burgers van Breda onderdanen van de [[heer van Breda]], die vanaf 1403 tevens [[Lijst van heersers van Nassau|graaf van Nassau]] en, vanaf 1538, de [[prins van Oranje-Nassau]] was) is Breda een [[Unie van Oranjesteden|Oranjestad]], waaraan het mogelijk mede een van haar bijnamen, ''[[Geschiedenis van Breda#Het Haagje van het Zuiden|Haagje van het Zuiden]]'', dankt. Breda heeft een belangrijke historische stadskern, die zich over de eeuwen heeft gevormd rond het [[kasteel van Breda]], de zetel van de heren van Breda.
 
Regel 138:
== Bezienswaardigheden ==
{{Zie ook|Zie ook: [[Lijst van rijksmonumenten in Breda (plaats)|Lijst van rijksmonumenten in Breda]]}}
[[Bestand:Breda kasteel.jpg|thumbminiatuur|[[Kasteel van Breda]]]]
[[Bestand:P1000876Haven.JPG|thumbminiatuur|[[Haven (Breda)|Haven]]]]
[[Bestand:P1000908copyGrote Markt Breda.jpg|thumbminiatuur|[[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]]]]
[[Bestand:Breda - Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk 2.jpg|thumbminiatuur|[[Grote Kerk (Breda)|Grote Kerk]]]]
[[Bestand:P1000886Havermarkt.JPG|thumbminiatuur|[[Havermarkt (Breda)|Havermarkt]]]]
[[Bestand:P1010601copy1Markdal.jpg|thumbminiatuur|[[Markdal]]]]
[[Bestand:Bredabegijnhof.jpg|thumbminiatuur|Het [[Begijnhof (Breda)|Begijnhof]]]]
[[Bestand:Breda, splitsing Vismarkstraat-Schoolstraat foto3 2014-12-28 10.19.jpg|Splitsing Vismarkstraat-Schoolstraat|thumbminiatuur]]
 
Een deel van Breda is een [[Rijksbeschermd gezicht Breda|beschermd stadsgezicht]] met [[Rijksbeschermd gezicht Breda (uitbreiding)|uitbreiding]] en een [[Rijksbeschermd gezicht Ginneken|stadsgezicht in Ginneken]]. De meeste bezienswaardigheden bevinden zich in de [[Binnenstad (Breda)|binnenstad van Breda]], met uitzondering van het [[kasteel Bouvigne]]. De bezienswaardige kerken en kloosters zijn reeds in de rubriek Religie genoemd.
Regel 159:
 
=== Kazernes ===
Breda heeft eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld als vestingstad en bleef ook na de slechting van de vestingwallen, in de jaren [[1869]]-[[1877]], een garnizoensstad waar grote kazernecomplexen verrezen en ook de [[Koninklijke Militaire Academie]] gevestigd werd.
 
De volgende kazernes kunnen worden genoemd (zie ook: [[Kazernes van Breda]]):
*De [[Kloosterkazerne]], aan Kloosterplein 20, was een Infanteriekazerne die in [[1814]] werd gevestigd in de gebouwen van het voormalige Norbertinessenklooster [[Sint-Catharinadal]]. Diverse vleugels werden in de loop van de 19e eeuw bijgebouwd, maar in [[1993]] vertrokken de militairen. Een deel van het complex werd een casino. Op het terrein werd in [[1995]] het moderne [[Chassé theater]] geopend.
*De [[Chassékazerne]], aan de Chassésingel 40, bevindt zich op een terrein dat al sinds de 17e eeuw een militaire bestemming had. In [[1765]] kwamen de zogeheten ''[[Lange Stallen]]'' aan de Keizerstraat gereed, waar 264 cavaleriepaarden konden worden ondergebracht. In [[1896]]-[[1899]] vonden eveneens belangrijke uitbreidingen plaats in historiserende stijl: neogotiek en neorenaissance. De militairen verlieten het complex in [[1993]] waarna het een culturele bestemming kreeg.
*De ''Seeligkazerne'', aan de Fellenoordstraat 93, heeft als oudste deel het ''Klein Arsenaal'' uit [[1640]], vernieuwd in [[1836]]. Het ''Groot Arsenaal'' stamt uit [[1771]] en werd ontworpen door J.C.W. Herlin. Verdere uitbreidingen dateren van [[1890]] en [[1928]]. Begin 2015 is begonnen dit complex om te bouwen tot een school voor middelbaar beroepsonderwijs.<ref>{{Citeer web|url=https://aanbestedingskalender.nl/aankondigingen/detail/493839-herontwikkeling-seeligkazerne-breda-uitvoeringswerkzaamheden|titel=Herontwikkeling Seeligkazerne Breda - uitvoeringswerkzaamheden|bezochtdatum=2016-05-09|werk=aanbestedingskalender.nl}}</ref>
*De ''Trip van Zoudtlandkazerne'', aan de De La Reijweg. Ze is in [[1912]] vernoemd naar [[Albert Dominicus Trip van Zoudtlandt]]. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was hier het 2e regiment Huzaren gevestigd. Hier was na de bevrijding onder meer de ''Luchtmacht Officiers- en Kaderschool'' (LOKS) gevestigd, welke in [[1967]] naar de [[Vliegbasis Gilze-Rijen]] vertrok. In [[1997]] werd in een deel van de kazerne het ''Generaal Maczek Museum'' ingericht, dat de geschiedenis belicht van de in [[1942]] opgerichte Poolse divisie welke Breda in [[1944]] heeft bevrijd.
*De ''Marechausseekazerne'', aan de Dr. Batenburglaan 180, uit omstreeks 1930.
 
=== Overige militaire objecten en kastelen ===
* het [[Kasteel van Breda]] met de [[Koninklijke Militaire Academie]] (KMA) (Opgericht [[1828]]) bij [[Park Valkenberg]]
* het [[Spanjaardsgat]]
* het [[kasteel Bouvigne]]
Regel 175:
 
=== Burgerlijke architectuur ===
* Het oude [[Oude stadhuis (Breda)|stadhuis van Breda]], aan de Grote Markt, met voorgevel uit [[1768]]
* Het [[Laurensziekenhuis]], uit [[1913]], aan de Ulvenhoutselaan te [[Ginneken]]
* De [[Koepelgevangenis (Breda)|koepelgevangenis]], kwam gereed in [[1886]]
* De Oude [[Haven (Breda)|Haven]], gedempt in [[1966]] en weer in functie sinds [[2007]].
* Het [[Gerechtsgebouw Breda|Gerechtsgebouw]], uit [[1886]], aan de Kloosterlaan, in neorenaissancestijl.
* [[Huis Ocrum]], aan de Sint-Janstraat, oorspronkelijk een herenhuis, later een katholiek weeshuis. Het gebouw is in gebruik als culturele instelling.
* Het [[Koningin Wilhelmina Paviljoen]], aan het [[Kasteelplein]] 10, uit [[1867]], in eclectische stijl.
* [[Stadsschouwburg Concordia]], een monumentaal gebouw in eclectische stijl uit [[1881]], aan het Van Coothplein. Theater tot [[1994]]. Het gebouw wordt bewoond.
* Het [[Oude Postkantoor (Breda)|Oude Postkantoor]], een gebouw uit [[1881]] aan de hoek van Haven en Vismarktstraat. Sinds 2008 is het in gebruik als restaurant.
* Het [[Burgerweeshuis (Breda)|Burgerweeshuis]] was gevestigd aan het Kloosterplein in een voormalig Augustinessenklooster. De voorgevel stamt uit [[1888]].
* De [[Vleeshal (Breda)|Vleeshal]] werd in [[1617]] gevestigd in een herenhuis aan de Grote Markt 19. De voorgevel stamt uit [[1772]]. Het gebouw is in gebruik als een grand café.
* Het voormalige [[Oudemannenhuis (Breda)|Oudemannenhuis]] aan de Boschstraat, oorspronkelijk een Gasthuis, Oudemannenhuis sinds [[1634]], de laatrenaissance voorgevel uit [[1643]].
* Het ''Stadsteerhuis'' aan de [[Reigerstraat]] 4-6 werd gebouwd in [[1502]]. Architect was [[Cornelis Joos]]. Oorspronkelijk was het een ontvangsthuis voor belangrijke gasten en sinds [[1537]] een particuliere herberg. De achtergevel is vrijwel ongewijzigd. De voorgevel werd in de 18e eeuw sterk gewijzigd. Er is een houten spiltrap en de kelder heeft twee haakse tongewelven.
* De ''Hoofdwacht'' aan de Halstraat 1 is een gebouw uit [[1766]]. Het gebouw kwam tot stand doordat men de Sint-Janskapel, die tot dan toe als hoofdwacht diende, ingrijpend heeft verbouwd.
* Het voormalig ''Tuchthuis'' aan de Halstraat 27 behoorde bij de Hoofdwacht en kwam gereed in [[1779]]. Architect was A. Canters. De gevangenis werd in [[1886]] ontruimd, toen de Koepelgevangenis gereed kwam. Daarna fungeerde het gebouw als militair wapen- en kledingmagazijn.
* De [[Vishal (Breda)|Vishal]] (ook: ''Vismarkt'') bevindt zich aan de [[Haven (Breda)|Haven]]. Het is een open hal uit het eind van de 18e eeuw met hardstenen [[Toscaanse orde|Toscaanse zuilen]].
 
Regel 195:
De [[Hofhuizen]] zijn een type grote huizen waarin de hofhouding van de Nassaus resideerde. Ook betekent het een wooncomplex dat rond een binnenplaats was gebouwd met een poort die op de straat uitkwam. De Hofhuizen zijn karakteristiek voor Breda.
 
De overige woonhuizen zijn meestal van na de middeleeuwen, daar de stadsbranden van [[1490]] en [[1534]] de meeste huizen, op de kelders na, hebben verwoest. Het oudste huis is ''De Iseren Leeu'' aan de Visserstraat 10, uit [[1490]]. Het bezit in het achterdeel nog restanten van het laat-15e-eeuws houtskelet. Later kreeg de kelder tongewelven. De eclectische voorgevel is uit [[1884]]. Ook de huizen ''Warenborgh'' en ''Huis van Montes'' (Visserstraat 16-18) werden in 1490 gebouwd, en wel door de deken van het kapittel, Karolus Oudaert. De kapconstructie is nog uit die tijd, terwijl één der vertrekken 16e-eeuwse muurschilderingen bevat. Verdere huizen met oude bouwresten zijn ''De Dry Mooren'' aan Visserstraat 31, en Tolbrugstraat 15.
 
Na 1534 werden er subsidies voor bakstenen en dakpannen verstrekt en werden de huizen in steen herbouwd. Hoewel de meeste van deze huizen in de 19e eeuw van een nieuwe voorgevel werden voorzien, zijn nog resten van deze huizen te vinden in de vorm van kelders en balklagen, zoals Vismarktstraat 18-18a. Ook huis ''Het Kleyn Beerken'' aan de Sint-Jansstraat 20 is kort na 1534 gebouwd boven een 15e-eeuwse kelder. Omstreeks [[1550]] werd het achterhuis gebouwd. Het pand heeft nu een 18e-eeuwse [[lijstgevel]] en werd in [[1996]] gerestaureerd. Ook huis ''De Dry Keerssen stamt uit de 16e eeuw. Van deze voormalige mouterij bleef de oostelijke [[trapgevel]] gespaard bij de verbouwing van [[1860]]. Het huis ''Den Oraengienboom'', met [[trapgevel]], aan Grote Markt 59 stamt uit [[1585]]. In [[1932]] werd de gevel gerestaureerd.
[[Bestand:Breda, de Poort van Breda aan de Sophiastraat foto8 2014-12-28 14.56.jpg|De Poort van Breda|thumbminiatuur|180px|leftlinks]]
In [[1603]] was er opnieuw een grote brand, nu in het Haageind. De herbouwde gevels waren in renaissancestijl. Uit [[1605]] stamt het huis ''De Sevensterre'' aan Haagdijk 74-76, met een trapgevel. Hiernaast ligt ''Den Wildeman'' aan Haagdijk 78, uit [[1613]]. Dan is er ''De Cleynen Wildeman'' aan Haagdijk 82, uit [[1605]]. Aan de Haagdijk 11 ligt ''De Roy scheir'' uit het begin van de 17de eeuw, en ''Het Zwarte Lam'' vindt men aan Haagdijk 22. Deze huizen hebben trapgevels, evenals het huis ''Prins Maurits'' aan Grote Markt 61, dat van omstreeks [[1612]] dateert.
 
Later in de 17e eeuw werden de gevels soberder en strakker vormgegeven. Voorbeelden zijn ''Huis de Vogelstruys'' aan de Havermarkt 21 uit [[1665]], met een bovenlicht uit [[1780]], dat vanaf [[1697]] nog een [[refugehuis]] voor de zusters van het klooster [[Sint-Catharinadal]] is geweest. Andere voorbeelden zijn het pand Reigerstraat 32 en de trapgevel uit [[1708]] van huis ''Den Vergulden ABC'' aan Grote Markt 56, alsmede de lijstgevel aan Grote Markt 10.
 
Uit de 18e eeuw dateren tal van gevels. Het betrof hierbij vooral verbouwingen van bestaande huizen. Ook werden bestaande, smalle, panden wel samengevoegd tot een monumentaal huis. Voorbeelden hiervan zijn de ''Witte Wijngaerd'' aan de Veemarktstraat 66-66a uit [[1719]]-[[1720]] en ''De Vergulde Craen'' aan Veemarktstraat 23, het linkerdeel in [[1728]] werd gebouwd. De ingang van deze huizen is in [[Lodewijk XIV-stijl]].
 
Ook de [[Lodewijk XVI-stijl]] is goed vertegenwoordigd, met huizen als ''Den Anker'' aan Haven 4, in [[1789]] gebouwd als brouwershuis, Haven 14 uit [[1790]], Haven 9, Huis ''De Olyton'' aan Boschstraat 35 uit [[1791]], ''In den Bonten Osch'' aan Ginnekenstraat 88, uit [[1790]], en Haven 20. Huizen in [[Empirestijl]] zijn Veemarktstraat 44 uit [[1803]], Nieuwstraat 13, Prinsenkade 9 en Ridderstraat 23.
 
Tal van kenmerkende woningen uit de 19e en 20e eeuw zijn eveneens aanwezig, alsmede een aantal monumentale 19e-eeuwse villa's.
 
=== Breda in de sneeuw ===
<gallery>
Bestand:Breda, de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk RM10305 foto8 2014-12-28 10.30.jpg|De Grote of Onze Lieve Vrouwekerk
Regel 218:
Bestand:Breda, het Chassé theater foto2 2014-12-28 11.58.jpg|Het Chassé-theater
Bestand:Breda, Holland Casino foto2 2014-12-28 12.06.jpg|Het Holland Casino
Bestand:Breda, voormalig bedrijfspand Piet de Gruyter aan de Prinsenkade 1 foto5 2014-12-28 12.28.jpg|Het voormalig bedrijfspand Piet de Gruyter
Bestand:Breda, Museum of the Image RM10106 foto8 2014-12-28 14.13.jpg|Het Museum of the Image
</gallery>
 
== Natuur en landschap ==
[[Bestand:Wilhelminapark.jpg|thumbminiatuur|Het [[Wilhelminapark (Breda)|Wilhelminapark]]]]
De stad Breda is omgeven door woonwijken en bedrijventerreinen. Kenmerkend voor de stad is de samenvloeiing van de [[Aa of Weerijs]] en de [[Mark (Dintel)|Mark]]. De rivier gaat als Mark verder. Hier liggen enkele havens aan en daar voorbij mondt ook het [[Markkanaal]] in de Mark uit. De rivieren voeden ook de singels om Breda.
 
Regel 236:
== Kunst en cultuur ==
=== Musea ===
[[Bestand:P1000921Graphic Design Museum.JPG|thumbminiatuur|[[Stedelijk Museum Breda]]]]
[[Bestand:P1030740 copyGeneraal Maczek Museum.jpg|thumbminiatuur|[[Generaal Maczek Museum]]]]
In Breda zijn verschillende musea:
* [[Stedelijk Museum Breda]]
Regel 254:
=== Beeldende kunst ===
Elk jaar worden [[Kunstenaarsinitiatief#Open atelierroute|Open Ateliers]] Breda (OAB) georganiseerd waaraan ruim veertig kunstenaars deelnemen. Ook zijn er de jaarlijks terugkerende festivals zoals de [[cultuurnacht Breda]], het [[Graphic Matters]] festival en [[BredaPhoto|Breda Photo]].
[[Bestand:Breda, sculptuur bij de Vinkenbergseweg foto4 2015-05-30.jpg|Sculptuur bij de Vinkenbergseweg|thumb|right|200pxminiatuur]]
Enkele kunstinstellingen zijn:
* [[Aardappel Imperium]]
Regel 269:
 
In de stad zijn diverse kunstwerken te zien; zie de [[lijst van beelden in Breda]].
[[Bestand:Breda, het Chassé theater foto2 2014-12-28 11.58.jpg|Breda, het Chassé theater|thumb|right|230pxminiatuur]]
 
=== Film en theater ===
Regel 317:
 
=== Sport ===
[[Bestand:2013 Logo NAC Breda.JPG|thumbminiatuur|Logo van [[NAC Breda]]]]
De plaatselijke voetbalclub [[NAC Breda]] komt uit in de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]] en speelt zijn wedstrijden in het [[Rat Verlegh Stadion]]. De club won eenmaal het landskampioenschap en de KNVB Beker. Ook [[CVV Velocitas|Velocitas]] heeft het bekertoernooi een keer gewonnen, maar de club werd in 1932 opgeheven. NAC heeft een trouwe aanhang die wekelijks op vrijdag of zaterdag het 'avondje NAC' komen bezoeken. Alleen risicowedstrijden worden meestal op zondag gespeeld. Op amateurniveau speelt onder meer [[VV Baronie]]. Deze club is meermaals kampioen geworden van de zondagamateurs en twee keer algeheel amateurkampioen. De voormalige amateurclub [[Velocitas Breda|Velocitas]] won de KNVB-Beker in 1900.
 
Regel 355:
Breda is veranderd in vooral een dienstverlenende stad. Een groeiend aantal bedrijven kiezen ervoor om hun hoofdkantoor voor de Benelux in Breda onder te brengen. Enkele van deze ondernemingen zijn [[General Electric]], [[ExxonMobil]], [[Texaco]], [[Scania]], [[Toshiba]], [[Alfa Laval]], [[Krohne Oil]] en [[AMGen]]. Daarnaast is de foodindustrie sterk vertegenwoordigd met bedrijven als [[Hero (bedrijf)|Hero]], [[Perfetti Van Melle]] en [[Royal Cosun]]. Nieuwe initiatieven zijn onder andere de [[Binnenstad (Breda)|Triple O Campus]] en het stationsgebied. In de gemeente Breda zijn 30 bedrijventerreinen, waaronder De Krogten, Achter Emer, Emerlaken, Steenakker, Doornbos-Oost, Moleneind, Hoogeind, Heilaar, Posthoorn en Moskes. Het hoogste kantoorgebouw in Breda is de 72 meter hoge [[Luchtmachttoren (Breda)|Luchtmachttoren]] langs de A16 in Breda Noord-West, waar de leiding van de [[Koninklijke Luchtmacht]] is gehuisvest.
 
[[Bestand:0950newEindstraat.jpg|thumbminiatuur|Eindstraat]]
 
=== Winkels en markten ===
Regel 378:
 
== Verkeer en vervoer ==
[[Bestand:Afrit Prinsenbeek.jpg|thumbminiatuur|Invalsweg aan de A16 bij [[Prinsenbeek]]]]
[[Bestand:Breda station 7 september 2014 04.JPG|thumbminiatuur|[[Station Breda]]]]
 
=== Wegverkeer ===
Regel 388:
 
==== Trein ====
Breda heeft twee [[Spoorwegstation|treinstations]], namelijk [[station Breda]] in het centrum en [[station Breda-Prinsenbeek]] in de Haagse Beemden. Station Breda is in [[2006]] uitgebreid met een extra [[eilandperron]]. Hiermee ontstond ruimte voor de aansluiting op de [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]], waardoor Breda een snelle verbinding heeft gekregen met [[Amsterdam]] en [[Brussel (stad)|Brussel]]. Sinds de verbindingsbogen naar de HSL in zuidelijke richting gebruikt worden vanuit de stad is Breda op het internationale netwerk aangesloten.
 
Tussen 2000 en 2010 is hard gewerkt aan de [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] en de verbreding van de A16 rond Breda. De bereikbaarheid van Breda is hierdoor sterk verbeterd. Met de [[intercity direct]] is Breda sinds 2011 via de hogesnelheidslijn verbonden met [[Rotterdam]], [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] en [[Amsterdam]] in het noorden. Vanaf april 2018 is daar de directe verbinding met [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en [[Brussel (stad)|Brussel]] bij gekomen. Tot de definitieve treinen beschikbaar zijn en ingezet zullen worden gebeurt dit met een maximumsnelheid van 160&nbsp;km/h. Na 2020 zal dit 200&nbsp;km/h worden.
Regel 404:
 
== Onderwijs ==
[[Bestand:P1010488Avans Breda.JPG|thumbminiatuur|[[Avans Hogeschool|Avans Hogeschool Breda]]]]
In Breda zijn veel soorten scholen, zowel voor [[Basisonderwijs in Nederland|basisonderwijs]], [[voortgezet onderwijs]], [[speciaal onderwijs]], [[middelbaar beroepsonderwijs]], [[hoger beroepsonderwijs]] en [[Universiteit|wetenschappelijk onderwijs]].
 
Regel 445:
== Overige voorzieningen ==
=== Gezondheidszorg ===
[[Bestand:Amphia ziekenhuis P1060078.JPG|thumbminiatuur|Amphia Breda Molengracht]]
Het [[Amphia Ziekenhuis]] is een streekziekenhuis voor West-Brabant. Het heeft in Breda op dit moment nog twee vestigingen, op de locaties Molengracht en Langedijk; een derde staat in [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]]. In Breda zijn de locaties Molengracht en Langedijk. In 2020 worden beide vestigingen gecombineerd in de totale (vernieuw)bouw van de locatie Molengracht. Ten zuiden van de stad is de inrichting Sensis (voorheen [[Sint-Catharinadal|De Blauwe Kamer]]), een woon- en behandelcentrum voor visueel-verstandelijk gehandicapten.