Koninklijke Sphinx: verschil tussen versies

 

== Geschiedenis ==

=== 1834-1870: stichting door Petrus Regout ===

[[Bestand:2018 Maastricht, Sphinx Passage 04 (cropped).jpg|thumb|[[Petrus Laurentius Regout|Petrus Regout]] en zijn vrouw Aldegonda Hoeberechts afgebeeld op een tegeltableau in de [[Eiffelgebouw#Sphinx Passage|Sphinx Passage]]]]

Toen in 1870 zijn vijf zonen ([[Petrus Alexander Hubertus Regout|Petrus II]], [[Hubert Edouard Thomas Regout|Edouard]], [[Eugène Bernard Hubert Regout|Eugène]], [[Hubert Gérard Louis Regout|Louis]] en [[Gustave Jean Hubert Regout|Gustave]]) mede-directeur werden, werd de naam van het bedrijf veranderd in ''Kristal-, Glas- en Aardewerkfabrieken Petrus Regout [[Vennootschap onder firma|v.o.f.]]''.<ref name="autogenerated3" /> In 1878 overleed Petrus ("Pie") Regout. Het bedrijf, dat toen ca. 2500 werknemers in dienst had en een oppervlakte van 9,8 hectare besloeg, werd door zijn zonen voortgezet onder de naam ''[[Commanditaire vennootschap|C.V.]] Kristal-, Glas- en Aardewerkfabrieken Petrus Regout & Co.'' In 1872 en 1876 wist de firma grote stukken grond aan de Maagdendries en langs de huidige [[Frontensingel]] te verwerven, deels voormalige vestinggronden, die na het opheffen van de vestingstatus (1867) waren vrijgekomen. Het fabrieksterrein werd gerationaliseerd en diverse fabriekjes en ovens uit de begintijd werden afgebroken. De gebouwen die ervoor in de plaats kwamen (Brikkenbouw, Mouleurs, Poortgebouw en Gipsfabriek) zijn grotendeels bewaard gebleven.<ref>Kruisinga/Langeweg/Minis/Mes (2000), p. 48.</ref>

 

 

[[Bestand:Gebundelde verhoren parlementaire enquête firma P Regout (1887) - collectie CC.jpg|thumb|Gebundelde verhoren [[Parlementaire enquête naar de toestand in fabrieken en werkplaatsen|parlementaire enquête (1887)]]]]

==== Kinderarbeid bij Regout/De Sphinx ====

 

 

Toen de Arbeidsenquête werd gehouden, was Regout al tien jaar dood en al langer niet meer betrokken geweest bij het beleid van zijn bedrijf. Dat hij een tegenstander van kinderarbeid was bleek, toen hij reeds in januari 1870, ruim voor de invoering in 1874 van het door de Tweede Kamer volledig uitgeklede Kinderwetje van Van Houten, verbood kinderen onder de twaalf jaar aan te nemen. De [[Le Courrier de la Meuse|Courrier de la Meuse]] meldde in januari 1870: "De heer Regout te Maastricht (heeft) het besluit genomen om geen kinderen meer in zijne fabriek op te nemen die hunne eerste Heilige Communie nog niet gedaan hebben."<ref> Overgenomen bericht in het dagblad 'Mercurius', 29 januari 1870.</ref> Toentertijd deed men de Eerste Communie op twaalfjarige leeftijd en werden kinderen van twaalf jaar en ouder als volwassen beschouwd. Omdat in Maastricht geen van de andere grote werkgevers - met name de Société Céramique en de papierfabriek van Lhoëst - iets voelde voor deze beperking zolang de twaalfjarige leeftijd niet verplicht werd gesteld door de overheid, heeft Regout dit initiatief na zes maanden vanwege de oneerlijke concurrentie moeten prijs geven. Het [[Kinderwetje van Van Houten]] uit 1874 bracht inderdaad die verplichte 12-jarige leeftijd, al was de controle op de handhaving ervan zwak. Pas de streng gecontroleerde uitvoering van de [[Leerplichtwet]] (1900), met verplicht onderwijs tot twaalf jaar, bracht hier verandering in.<ref>In 1928 werd de leerplicht uitgebreid tot dertien jaar, in 1941 tot 14 jaar.</ref> Leerplicht betekende overigens niet dat kinderen helemaal niet meer werkten. Pas de Arbeidswet van 1919 bevatte een verbod op elke vorm van arbeid in fabrieken door kinderen onder de 14 jaar, tenzij als vakantiebaantje en zonder nachtdienst. <ref>[https://www.parlement.com/id/vh8lnhrp1x0g/kabinet_ruijs_de_beerenbrouck_i_1918] tekst online.</ref>.<ref>[https://mestreechtersteerke.nl/pag-sphinx-16.htm 'Sphinx'] op ''mestreechtersteerke.nl''.</ref>

=== 1899-1954: De Sphinx ===

[[Bestand:Kristalfabriek magazijn van fijn glaswerk, Bestanddeelnr 256-3973 (cropped).jpg|thumb|De toonzaal voor glas en kristal uit 1905. In een nis het gipsen standbeeld van de stichter, "Pie" Regout]]

 

De [[Eerste Wereldoorlog]] had desastreuze gevolgen voor de afzetmogelijkheden en het personeelsbestand bedroeg in 1918 nog maar 20% van wat het in 1914 was geweest.<ref name="gesch">[https://www.sphinx.nl/geschiedenis/#gref 'Geschiedenis'] op ''sphinx.nl''.</ref> Na het afstoten van de glasfabricage begon een nieuwe periode van rationalisering, waarbij het accent verschoof naar de massaproductie van sanitair. Van 1929 tot 1941 kwamen de grote sanitairfabrieken Eiffel I, II en III tot stand. De ronde en vierkante ovens maakten plaats voor tunnelovens. In 1924 telde de skyline van de fabriek nog negentien ovens; in 1970 waren dat er nog vijf.<ref>Kruisinga/Langeweg/Minis/Mes (2000), p. 69.</ref> Van 1934 tot 1954 stond [[Adolphe Eugène Hubert Joseph Regout|Adolphe Regout]] aan het hoofd van het bedrijf. Hij leidde Sphinx door de moeilijke periode van [[Crisis van de jaren 30|jaren 30-crisis]] en [[Tweede Wereldoorlog]], toen velen hun baan kwijt raakten.<ref name="autogenerated2">{{aut|Saskia ter Kuile}}, 'Regout/De Sphinx', in: {{aut|Ellinoor Bergvelt}} (red.; 1985): ''Industrie en vormgeving in Nederland 1850-1950'', p. 169. [[Stedelijk Museum Amsterdam]]. {{ISBN|9050060013}}.</ref>

 

In 2009 maakte Sanitec bekend dat de productieactiviteiten van Sphinx in Maastricht zouden worden overgebracht naar Zweden, omdat de Maastrichtse fabriek te klein zou zijn. De ruim honderd overgebleven werknemers (in 2007 nog 400) verloren hun baan.<ref>[http://www.volkskrant.nl/economie/article1259089.ece/Maastricht_rouwt_om_vertrek_van_Sphinx 'Maastricht rouwt om vertrek van Sphinx'], ''[[de Volkskrant]]'', 15 juli 2009.</ref> In Maastricht is sindsdien alleen nog een showroom van B.V. De Sphinx Maastricht. Sanitec werd op zijn beurt in 2015 overgenomen door het Zwitserse [[Geberit]], thans marktleider in Europa op het gebied van badkamerproducten.<ref>[https://www.reuters.com/article/geberit-ma-sanitec-idUSFWN0VD00U20150203 'Geberit says has acquired 99.27 pct of Sanitec shares'], op website [[Reuters]], 3 februari 2015</ref> Binnen deze [[multinational]] is Sphinx slechts een van de vele merknamen en na 2020 zal het merk volgens plan helemaal verdwijnen.<ref>[https://www.rtvmaastricht.nl/nieuws/144161147/Merknaam%20Sphinx%20verdwijnt 'Merknaam Sphinx verdwijnt'] op ''rtvmaastricht.nl'', 26 februari 2019.</ref> Volgens voormalig Sphinx-directeur Ed Evers, die het bedrijf in zijn laatste fase meemaakte, waren "hoogmoed en hebzucht" de oorzaak van de teloorgang van het 175 jaar oude Sphinx.<ref name="nrc2009" /> In 2014 publiceerde Hans Kanters, ook een voormalig directeur, het boek ''Gedane zaken'', waarin hij kritisch terugkijkt op zijn jaren bij de keramiekfabrikant. Volgens Kanters probeerde de directie te veel de aandeelhouders tevreden te houden, onder andere door onrendabele overnames in [[Wallonië]] en [[Duitse Democratische Republiek|Oost-Duitsland]], en hadden managers te weinig aandacht voor klantenbinding en productontwikkeling.<ref>{{aut|Paul van der Steen}}, 'Sphinx-drama doet nog steeds pijn'. In: ''Zuiderlucht'', 12 december 2014 ([https://www.zuiderlucht.eu/sphinx-drama-doet-nog-steeds-pijn/ online tekst]).</ref>

 

== Erfgoed ==

</gallery>

 

 

Wel bewaard bleven diverse huizen en landgoederen in en rondom Maastricht, die Petrus Regout voor zichzelf en zijn kinderen liet (ver)bouwen. Voorbeelden zijn de voormalige [[Refugie van Hocht]] aan de Boschstraat 45, die hij in 1861 aankocht en intern liet verbouwen, het buitenhuis [[Kasteel Vaeshartelt|kasteel Vaeshartelt]] en de villa's Klein Vaeshartelt, [[Mariënwaard#La Petite Suisse|La Petite Suisse]] en [[Villa Canne|Canne]]. Andere huizen die resteren, maar eerst na het overlijden van de stamvader (1878) zijn aangekocht, gebouwd, of via huwelijken verworven, zijn [[Villa Kruisdonk]], [[kasteel Meerssenhoven]], [[kasteel Hoogenweerth]] en [[kasteel Bethlehem]].<ref>Van den Boogard/Minis (2001), pp. 97, 104-105, 139, 141, 143-145.</ref>

[[Bestand:Spninx badkamerproducten (ca 1900), Infocentrum Belvédère (Sphinx Toonzaal), Maastricht.jpg|thumb|Badkamerset, ca. 1900]]

[[Bestand:Edmond bellefroid per NV koninklijke sphinx, servito da tè thea, 1925-35 ca.jpg|thumb|Theeservies van [[Edmond Bellefroid]], ca. 1930]]

 

Het zou nog tot 1917 duren voor De Sphinx herkenbare producten ging produceren. Op 1 januari van dat jaar werd [[Johan Lint]] als eerste gediplomeerde ontwerper en chef-modelleur in dienst genomen. Zijn belangrijkste ontwerp is het servies ''Clary'' uit 1917. In 1924 volgde [[Willem Rozendaal]] hem op als ontwerper. Hij ontwierp verschillende gedenkborden en serviezen, waaronder het servies ''Serail'' (1925), dat uitgevoerd is in het zogenaamde gietproces, waarmee De Sphinx omstreeks 1900 was begonnen te experimenteren.

* {{aut|Kuile, Saskia ter}} (1985): 'Regout/De Sphinx', in: {{aut|Ellinoor Bergvelt}} (red.): ''Industrie en vormgeving in Nederland 1850-1950''. [[Stedelijk Museum Amsterdam]]. {{ISBN|9050060013}}

* {{aut|Martin, M.}} (2000): ''Opkomst van de moderne stad. Ruimtelijke veranderingen in Maastricht 1660-1905''. Waanders Uitgevers, Zwolle. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist. {{ISBN|90-400-9323-7}}

* {{aut|Starmans, J., en M. Daru-Schoemann}} (1990): ''Industrieel erfgoed in Limburg''. Eisma, Leeuwarden/Maastricht. {{ISBN|90-70052-83-0}}

* {{aut|Ubachs, P.J.H., en I.M.H. Evers}} (2005): ''Historische Encyclopedie Maastricht''. Walburg Pers, Zutphen. {{ISBN|90-5730-399-X}}

;Referenties

{{References|2=2}}