Goelag: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Leopard (overleg | bijdragen)
k cosmetisch
Leopard (overleg | bijdragen)
k cosmetisch
Regel 7:
De Goelag werd opgericht in [[1930]] om de vele al bestaande kampen en gevangenissen in de hele Sovjet-Unie ([[USSR]]), die in Rusland bekendstonden onder de naam [[katorga]], te beheren. Al in 1918 opende het [[communisme|communistische]] bewind onder leiding van [[Vladimir Lenin|Lenin]] de eerste kampen. Tot 1929 was er echter geen sprake van een volledig georganiseerde structuur. Het kamp op de [[Solovetski-eilanden]] was tot dan toe het enige echte georganiseerde kamp. Op 27 juni 1929 nam het [[politburo]] de [[oekaze]] ''"over het gebruik van arbeid van veroordeelde criminelen"'' aan, waarmee in feite de basis werd gelegd voor de Goelag. In het besluit werd bevolen dat een netwerk van kampen zou moeten worden opgericht in afgelegen gedeelten van het land om deze te bevolken en natuurlijke hulpbronnen te ontwikkelen door gebruik te maken van [[dwangarbeid]]. Dit kampensysteem werd aanvankelijk door de Sovjetleiders voorzien als een netwerk van kleine kampen met maximaal 50.000 gevangenen. Door de "[[dekoelakisatie]]" en gedwongen [[collectivisatie]] veranderden deze plannen, doordat toen binnen luttele maanden duizenden kleine boeren uit straf werden verbannen. Op 1 januari 1930 zaten daarnaast al 180.000 mensen gevangen, wat dus veel meer was dan vooraf was berekend. Al deze gevangenen moesten een plek krijgen in de werkzaamheden. Daarop werden in hoog tempo een aantal projecten opgezet, zoals het graven van het [[Witte Zeekanaal]], [[Moskoukanaal]], de stichting van de [[Dalstroj]] voor de goudexploitatie van de Kolymavallei en de aanleg van de [[Baikal-Amoerspoorweg]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://media.hoover.org/documents/0817939423_43.pdf|title=The Economy of the OGPU, NKVD, and MVD of the USSR, 1930–1953: The Scale, Structure, and Trends of Development|author=Oleg Khlevnyuk|accessdate=13 mei 2007}}</ref>
 
Vooral onder het bewind van [[Jozef Stalin]] zijn veel mensen naar de kampen gestuurd; volgens officiële partijstatistieken die in 1993 werden vrijgegeven door de Russische overheid zouden in 1939, dus vlak na de periode van de Grote Zuiveringen 2.022.976 mensen gevangen hebben gezeten. Een wetsartikel tegen staatvijandige activiteiten, het beruchte Artikel 58, maakte het mogelijk om letterlijk iedereen op te sluiten, onder de noemer ''Vijanden van het Volk''. Hierbij waren politieke tegenstanders (zogenaamde contrarevolutionairen ofwel ''kontras'' resp. ''kontriks'') en [[geestelijke]]n, maar ook bijvoorbeeld zogenaamde klassevijandenklassenvijanden (bijvoorbeeld mensen met een adellijke afkomst), [[filatelist]]en (wegens verdachte belangstelling voor het buitenland), gehandicapten (wegens anti-Sovjet-propagandaSovjetpropaganda) en later ook mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog dwangarbeid in [[Duitsland]] hadden verricht (wegens hulp aan de vijand). Bepaalde volkeren die de politiek van Russificatierussificatie in de weg stonden moesten het extra ontgelden, zoals de Baltische volkeren en West-Oekraïners. Na de [[Poolse campagne]] werden honderdduizenden Polen uit het door de Sovjet-Unie bezette oosten van Polen naar de goelag gestuurd. Een van hen, [[Gustaw Herling-Grudziński]], schreef het eerste boek (''A World Apart'', 1951) over de goelag dat in het westen gepubliceerd werd. Meer dan een miljoen goelaggevangenen werd "vrijgelaten" om in het Rode Leger te dienen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer dan de helft van alle goelagdoden uit de periode 1934-1953 viel tijdens de oorlogsjaren.
 
Terwijl de kampen in de Sovjet-Unie een belangrijke schakel in de [[economie]] vormden, onder andere vanwege het winnen van delfstoffen, het graven van kanalen en het bouwen van steden, waren de omstandigheden in de werkkampen bijzonder slecht. De gevangenen kregen onvoldoende voedsel, slechte kleding, werden mishandeld en moesten vaak werken tot ze dood neervielen.
Regel 14:
In 1937, het hoogtepunt van de ''[[Grote Zuiveringen]]'', kwam er een eind aan alle propaganda over de glorie van de heropvoeding van de crimineel en alle overige lippendiensten aan dit ideaal (zoals ooit gepropageerd door [[Maxim Gorki|Gorki]] en de zijnen).
 
Er werd een ongehoorde regimeverzwaring in de Goelags doorgevoerd: de status van de kampen waar veel politieke gevangenen verbleven, veranderde; de term ''vijand des volks'' werd nu een officiële term in de Goelagcorrespondentie en de propaganda beschreef deze figuren als ''Vijanden van de Revolutie'', iets wat nog lager stond dan tweebenige beesten, als ''ongedierte'' en als ''onkruid dat gewied moest worden''.
 
Ook de familie (vrouwen en kinderen) van ''Politiekenpolitieken'' kon nu veroordeeld worden als ''Lid van de familie van een Vijand van de Revolutie'' en in de goelag verdwijnen. De ''Politiekenpolitieken'' werden verwijderd van hun werkplek en kregen vanaf nu alleen het allerzwaarste ongeschoolde handwerk te doen in de wouden en in de mijnen. De broodrantsoenen werden meer dan gehalveerd. De omstandigheden verslechterden mede omdat de instroom van ''Zekszeks'' (gevangenen) snel steeg onder invloed van de golf van arrestaties als resultaat van de ''Grote Zuiveringen''. In de nieuwe politieke sfeer werd opsluiting van vijanden niet meer als een toereikende maatregel beschouwd en werd eliminatie beter gevonden. Op 25 augustus 1937 vaardigde [[Nikolaj Jezjov|Jezjov]] schriftelijk een bevel uit aan de [[NKVD]] om alle streng beveiligde politieke gevangenen te executeren nadat hij op 30 juli 1937 reeds een order met executiequota voor diverse categorieën goelaggevangenen had gegeven.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Hoofdst. 6 pag. 108, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref>. ''Speciale commissies'' NKVD'ers en later zogenaamde ''Trojka''`s (bijvoorbeeld bestaande uit een hoge NKVD-er, een partijbons en een hoge bestuursbeambte) voerden dit bevel in de goelagkampen uit respectievelijk zagen toe op de uitvoering ervan.
''Speciale commissies'' NKVD'ers en later zogenaamde ''Trojka''`s (bijvoorbeeld bestaande uit een hoge NKVD-er, een partijbons en een hoge bestuursbeambte) voerden dit bevel in de goelagkampen uit resp. zagen toe op de uitvoering ervan.
 
De productiviteit nam door deze regimeverzwaring sterk af: de opbrengst van de NKVD-kampen nam van 3,5 miljard roebel in 1936 af tot 2 miljard roebel in 1937 en de industriële opbrengsten (Dalstroj etc.) namen af van 1,1 miljard tot 945 miljoen roebel.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Hoofdst. 6 pag. 110-111, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref>. Oorzaken waren de toegenomen chaos en wanorde, het gebrek aan organisatie evenals het toenemend aantal zieke en stervende gevangenen. Zo erkende de Raad van Volkscommissarissen in 1939 dat ten minste 60% van de kampgevangenen aan [[pellagra]] of andere ondervoedingsziekten (zoals [[scheurbuik]], [[beri-beri]]) leed.
Regel 24 ⟶ 23:
 
=== Economie van de Goelags ===
Het inzetten van dwangarbeid in afgelegen regio`'s was bedoeld om economische 'surplussen' op te leveren, bedoeld in de [[marxistisch]]e zin van '[[meerwaarde (Marx)|meerwaarde]]' door voor de onvrije werkenden alleen het allernoodzakelijkste uit te geven (fors onder de normale arbeiderslonen) om daarmee producten te produceren met een aanzienlijke economische waarde. Dwangarbeid werd verondersteld meer mobiel inzetbaar te zijn dan ingehuurde arbeid omdat de dwangarbeiders snel in grote aantallen van het ene project naar het andere verplaatst konden worden. Dwangarbeid werd ook verondersteld als mobiele hulpbron economische overschotten te geven zonder verlies van arbeidsproductiviteit zoals wel het geval was bij normale ingehuurde arbeidskrachten. Strikte leiding en toezicht, zo werd gedacht en gehoopt, zou dwangarbeid net zo productief maken als vrije arbeid.
<ref>[http://www.hooverpress.org/productdetails.cfm?PC=1026 Paul R. Gregory en Valery Lazarev, ''The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag''], Hoofdstuk 1: ''An Introduction to the Economics of the Gulag'', Uitg. Hooverpress (2003), ISBN 978-0-8179-3942-7</ref>
 
Een andere belangrijke reden voor de Goelags was, zoals uitgedrukt in een intern Goelag documentGoelagdocument, "''de kolonisatie en industriële exploitatie van verafgelegen gebieden van de staat''", namelijk daar waar normale arbeiders niet wilden wonen en werken vanwege de afgelegen ligging, het ontbreken van normale voorzieningen en het barre klimaat.
 
De Goelagkampen waren aanvankelijk economisch bepaald niet winstgevend. Pas halverwege de jaren twintig werd door [[Naftali Frenkel]], een gevangene op de [[Solovetski-eilanden]] die van onder af opklom tot kampcommandant van Solovetski, een manier gevonden om een gevangenenkamp te veranderen in een ogenschijnlijk winstgevende economische factor. Dit bereikte hij door de gevangenen eten te geven overeenkomstig de hoeveelheid werk die ze verzet hadden. Dit systeem is vervolgens door [[Jozef Stalin]] en [[Kaganovich]] in alle kampen in de gehele Sovjet-Unie doorgevoerd wat vervolgens geleid heeft tot miljoenen ongelukkigen die onder de zwaarste omstandigheden (honger, koude, slechte huisvesting, kleding en schoeisel) vreselijk zwaar werk verrichtten waarbij velen omkwamen. Het systeem van Frenkel was heel eenvoudig. Allereerst werden alle extraatjes en franjes stopgezet. De arbeiders (gevangenen) werden verdeeld in 3 groepen, overeenkomstig hun fysieke vermogens: degenen die zwaar werk konden doen, degenen die licht werken konden doen, en de invaliden. Elke groep kreeg andersoortig werk en vaste normen waaraan voldaan diende te worden (anders werd het rantsoen gehalveerd). Overeenkomstig de werklast werden ze gevoed met behoorlijk grote verschillen in rantsoen: de laagste groep kreeg ongeveer de helft van de hoogste. In de praktijk sorteerde dit systeem de gevangenen heel snel in degenen die zouden overleven en die zouden omkomen. Dit proces werd versneld doordat de werknormen vaak heel hoog lagen, zeker voor stadsmensen die nooit zwaar werk als bomen kappen, rotsen uithouwen, ermee sjouwen en slepen, etc.et cetera hadden verricht.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Hoofdst. 2 pag. 57 t/m 63, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref>
 
In werkelijkheid heeft het dwangarbeiderssysteem van de Goelag nooit winst opgeleverd. Gevangenisarbeid is altijd veel minder productief dan vrije arbeid – een les die de Sovjets pas na de dood van Stalin hebben begrepen.
 
=== Transporten ===
De transporten van Zekszeks (gevangenen) werden op kleine schaal uitgevoerd in speciale boevenwagons (de zogenaamde [[Stolypin]]wagons, vaak gekoppeld aan verder normale treinstellen) waar de Zekszeks opeengepropt rechtop moesten staan. Op grote schaal gebeurde transport in meestal onverwarmde veewagons. Tijdens deze verplaatsingen, die soms weken duurden, kregen de gevangenen weinig voedsel en vooral weinig water wat bij aankomst soms tot grote verliezen bleek te leiden. Soms moest ook nog deels over zee gevaren worden (zoals naar [[Kolyma (regio)|Kolyma]]) met vrachtschepen waar de zeks dan onder in onverwarmde ruimen werden geborgen om vervolgens weken door zeeën vol ijsschotsen te varen zonder ventilatie en voldoende sanitaire voorzieningen en op een uiterst karig rantsoen. Zo kwamen van de transporten in het eerste jaar van [[Dalstroj]] directeur [[Eduard Berzin|Berzin]] er de van de 16.000 gevangenen die naar [[Magadan]] (doorgangsplaats van de Kolymagoelag) reisden er slechts 9928 levend aan (verlies van 38%) de overigen kwamen op doorreis naar het noorden, slecht gekleed, slecht beschermd, slecht gevoed, in zware winterstormen terecht waardoor nogmaals slechts de helft het jaar erop nog in leven bleek.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Hoofdst. 5 pag. 96, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref>.
 
=== Aantal slachtoffers ===
Volgens beschikbare statistieken, en bevestigd door Russische veiligheidsfunctionarissen, zijn in de periode 1929-1953 ongeveer 18 miljoen sovjetburgersSovjetburgers door de kampen gegaan ([[Nikita Chroesjtsjov]] noemde 17 miljoen, deze heeft dit destijds laten tellen om de misdaden van Stalin aan de kaak te kunnen stellen). Dit getal rekende daar buitenlanders en krijgsgevangenen niet bij. Hieraan moeten nog de gevallen van 'dwangarbeid zonder opsluiting' (speciale ballingen) zoals [[Koelak (boeren)|koelak]]ken, Polen, Balten, Wolga-Duitsers en andere etnische minderheden aan toegevoegd worden. Het totaal aantal dwangarbeiders die door het Goelagsysteem gegaan zijn, komt daarmee op 28,7 miljoen.
 
Een historicus die op grond van de beschikbare archieven een telling heeft uitgevoerd van de aantallen doden in de stalinistische periode van 1929-1953 in de kampen en ballingsoorden (vlak voordat een gevangene leek te gaan sterven, werd deze na 1938 vaak ontslagen om de kampstatistiek qua sterfte niet te belasten), kwam totaal op 2.749.163 doden. Hierin zijn niet begrepen de verliezen bij transport, de massa-executies van 'politieken' in bepaalde periodes in en buiten de kampen, de sterfte in de gevangenissen tijdens verhoor en verblijf, de executies ten gevolge van de 'rechtspraak' en executies vanwege pseudoredenen (zoals de door Stalins regelmatig uitgevaardigde executiequota), et cetera. Een aantal van 786.098 politieke executies tussen 1934 en 1953 is geteld op basis van de huidige archieven.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Aanhangsel: Hoevelen?, pag. 491-498, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref> De aantallen in de jaren twintig, na 1953 tot in de jaren tachtig zijn onbekend.
 
Het aantal gevangenen in de Goelagkampen en -kolonies bedroeg, volgens de documenten van de NKVD tussen 1930 en 1953 zoals geteld op 1 januari van ieder jaar, als volgt<ref>Zemskov, ''Archipelag goelag'', pag.6-7; Getty, Rtterspoon en Zemskov, Apendices A en B, pag. 1048-1049</ref> (deze gegevens stemmen overeen met andere gegevens uit de Sovjet-bureaucratieSovjetbureaucratie en de meeste geleerden die zich in de kamp-archievenkamparchieven hebben verdiept, zijn het over deze op bevel van Chroetsjov samengestelde telling wel eens):
 
{| class="wikitable"
Regel 73 ⟶ 72:
| 1941 || 1.929.729 || 1953 || 2.468.525
|}
Bovenstaande tellingen voor iedere individueel jaar zijn deels misleidend omdat ze het opmerkelijk grote verloop in het Goelagkampsysteem maskeren, ze zijn ook exclusief krijgsgevangenen (waarvan er op een gegeven moment zo'n 4 miljoen waren) en zuiveringskampen. Gevangenen die onderweg waren, in gevangenissen (in de steden) zaten, nog in de justitiële pijplijn zaten, worden niet meegeteld. Maar ook alle uit de kampen naar verbanningsoorden afgevoerde gevangenen of die na vrijlating verplicht moesten blijven werken in de werkinrichtingen (zoals mijnen, houtkampen etc.) ter plaatse en diegenen die (meest) onvrijwillig tot kampbewaker of kamp-administrateurkampadministrateur werden gepromoveerd blijven buiten beeld, alsmede alle geëxecuteerde en gestorven gevangenen en diegenen die in de oorlogsjaren afgevoerd werden naar strafbataljons of naar andere eenheden van het [[Rode Leger (Sovjet-Unie)|Rode Leger]] gezonden werden.
 
=== Na Stalin ===
Regel 105 ⟶ 104:
 
== Zie ook ==
* ''[[De Goelag Archipel]]'', het baanbrekende werk van Aleksandr SolzhenitsynSolzjenitsyn over de Goelagkampen
* [[Katorga]] (dwangarbeiderskampen in Siberië tijdens het Russische Rijk)
* [[Ik herinner die haven van Vanino]], lied over de haven van [[Vanino]] (overstappunt voor gevangenen naar Magadan)
Regel 112 ⟶ 111:
* [[Laogai]] (het Chinese equivalent van de Goelag)
 
== Externe linklinks ==
* [http://museum.gulagmemories.eu/en/home/homepage/ Virtueel Goelag Museum] (in Engels, Frans, Pools en Russisch)
* {{de}} [[Memorial (organisatie)|Memorial]] [http://www.gulag.memorial.de/ Kaart met Goelagkampen met links naar elk kamp]