10.244
bewerkingen
k
cosmetisch
(→De Stalinistische periode: geen schijnbare tegenstrijdigheid) |
k (cosmetisch) |
||
|
== Geschiedenis ==
=== De
De Goelag werd opgericht in [[1930]] om de vele al bestaande kampen en gevangenissen in de hele Sovjet-Unie ([[USSR]]), die in Rusland bekendstonden onder de naam [[katorga]], te beheren. Al in 1918 opende het [[communisme|communistische]] bewind onder leiding van [[Vladimir Lenin|Lenin]] de eerste kampen. Tot 1929 was er echter geen sprake van een volledig georganiseerde structuur. Het kamp op de [[Solovetski-eilanden]] was tot dan toe het enige echte georganiseerde kamp. Op 27 juni 1929 nam het [[politburo]] de [[oekaze]] ''"over het gebruik van arbeid van veroordeelde criminelen"'' aan, waarmee in feite de basis werd gelegd voor de Goelag. In het besluit werd bevolen dat een netwerk van kampen zou moeten worden opgericht in afgelegen gedeelten van het land om deze te bevolken en natuurlijke hulpbronnen te ontwikkelen door gebruik te maken van [[dwangarbeid]]. Dit kampensysteem werd aanvankelijk door de Sovjetleiders voorzien als een netwerk van kleine kampen met maximaal 50.000 gevangenen. Door de "[[dekoelakisatie]]" en gedwongen [[collectivisatie]] veranderden deze plannen, doordat toen binnen luttele maanden duizenden kleine boeren uit straf werden verbannen. Op 1 januari 1930 zaten daarnaast al 180.000 mensen gevangen, wat dus veel meer was dan vooraf was berekend. Al deze gevangenen moesten een plek krijgen in de werkzaamheden. Daarop werden in hoog tempo een aantal projecten opgezet, zoals het graven van het [[Witte Zeekanaal]], [[Moskoukanaal]], de stichting van de [[Dalstroj]] voor de goudexploitatie van de Kolymavallei en de aanleg van de [[Baikal-Amoerspoorweg]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://media.hoover.org/documents/0817939423_43.pdf|title=The Economy of the OGPU, NKVD, and MVD of the USSR, 1930–1953: The Scale, Structure, and Trends of Development|author=Oleg Khlevnyuk|accessdate=13 mei 2007}}</ref>
In 1937, het hoogtepunt van de ''[[Grote Zuiveringen]]'', kwam er een eind aan alle propaganda over de glorie van de heropvoeding van de crimineel en alle overige lippendiensten aan dit ideaal (zoals ooit gepropageerd door [[Maxim Gorki|Gorki]] en de zijnen).
Er werd een ongehoorde regimeverzwaring in de Goelags doorgevoerd: de status van de kampen waar veel politieke gevangenen verbleven veranderde; de term ''vijand des volks'' werd nu een officiële term in de
Ook de familie (vrouwen en kinderen) van ''Politieken'' kon nu veroordeeld worden als ''Lid van de familie van een Vijand van de Revolutie'' en in de goelag verdwijnen. De ''Politieken'' werden verwijderd van hun werkplek en kregen vanaf nu alleen het allerzwaarste ongeschoolde handwerk te doen in de wouden en in de mijnen. De broodrantsoenen werden meer dan gehalveerd. De omstandigheden verslechterden mede omdat de instroom van ''Zeks'' (gevangenen) snel steeg onder invloed van de golf van arrestaties als resultaat van de ''Grote Zuiveringen''. In de nieuwe politieke sfeer werd opsluiting van vijanden niet meer als een toereikende maatregel beschouwd en werd eliminatie beter gevonden. Op 25 augustus 1937 vaardigde [[Nikolaj Jezjov|Jezjov]] schriftelijk een bevel uit aan de [[NKVD]] om alle streng beveiligde politieke gevangenen te executeren nadat hij op 30 juli 1937 reeds een order met executiequota voor diverse categorieën
''Speciale commissies'' NKVD'ers en later zogenaamde ''Trojka''`s (bijvoorbeeld bestaande uit een hoge NKVD-er, een partijbons en een hoge bestuursbeambte) voerden dit bevel in de
De productiviteit nam door deze regimeverzwaring sterk af: de opbrengst van de NKVD-kampen nam van 3,5 miljard roebel in 1936 af tot 2 miljard roebel in 1937 en de industriële opbrengsten (Dalstroj etc.) namen af van 1,1 miljard tot 945 miljoen roebel.<ref>[[Anne Applebaum]], ''Goelag : een geschiedenis'', Hoofdst. 6 pag. 110-111, Uitg. Ambo Amsterdam (2003), ISBN 90-263-1814-6</ref>. Oorzaken waren de toegenomen chaos en wanorde, het gebrek aan organisatie evenals het toenemend aantal zieke en stervende gevangenen. Zo erkende de Raad van Volkscommissarissen in 1939 dat ten minste 60% van de kampgevangenen aan [[pellagra]] of andere ondervoedingsziekten (zoals [[scheurbuik]], [[beri-beri]]) leed.
Nadat Jezjov van zijn post
=== Economie van de Goelags ===
Een andere belangrijke reden voor de Goelags was, zoals uitgedrukt in een intern Goelag document, "''de kolonisatie en industriële exploitatie van verafgelegen gebieden van de staat''", namelijk daar waar normale arbeiders niet wilden wonen en werken vanwege de afgelegen ligging, het ontbreken van normale voorzieningen en het barre klimaat.
De
In werkelijkheid heeft het dwangarbeiderssysteem van de Goelag nooit winst opgeleverd. Gevangenisarbeid is altijd veel minder productief dan vrije arbeid
=== Transporten ===
De transporten van Zeks (gevangenen) werden op kleine schaal uitgevoerd in speciale boevenwagons (de zogenaamde [[Stolypin]]wagons, vaak gekoppeld aan verder normale treinstellen) waar de Zeks opeengepropt rechtop moesten staan. Op grote schaal gebeurde transport in meestal onverwarmde veewagons. Tijdens deze verplaatsingen, die soms weken duurden, kregen de gevangenen weinig voedsel en vooral weinig water wat bij aankomst soms tot grote verliezen bleek te leiden. Soms moest ook nog deels over zee gevaren worden (zoals naar [[Kolyma (regio)|Kolyma]]) met vrachtschepen waar de zeks dan onder in onverwarmde ruimen werden geborgen om vervolgens weken door zeeën vol ijsschotsen te varen zonder ventilatie en voldoende sanitaire voorzieningen en op een uiterst karig rantsoen. Zo kwamen van de transporten in het eerste jaar van [[Dalstroj]] directeur [[Eduard Berzin|Berzin]] er de van de 16.000 gevangenen die naar [[Magadan]] (doorgangsplaats van de
=== Aantal slachtoffers ===
Volgens beschikbare statistieken, en bevestigd door Russische veiligheidsfunctionarissen, zijn in de periode 1929-1953 ongeveer 18 miljoen sovjetburgers door de kampen gegaan ([[Nikita Chroesjtsjov]] noemde 17 miljoen, deze heeft dit destijds laten tellen om de misdaden van Stalin aan de kaak te kunnen stellen). Dit getal rekende daar buitenlanders en krijgsgevangenen niet bij. Hieraan moeten nog de gevallen van 'dwangarbeid zonder opsluiting' (speciale ballingen) zoals [[Koelak (boeren)|koelak]]ken, Polen, Balten, Wolga-Duitsers en andere etnische minderheden aan toegevoegd worden. Het totaal aantal dwangarbeiders die door het
Een historicus die op grond van de beschikbare archieven een telling heeft uitgevoerd van de aantallen doden in de
Het aantal gevangenen in de
{| class="wikitable"
| 1941 || 1.929.729 || 1953 || 2.468.525
|}
Bovenstaande tellingen voor iedere individueel jaar zijn deels misleidend omdat ze het opmerkelijk grote verloop in het
=== Na Stalin ===
Na de dood van Stalin in 1953 kwam meer dan de helft van de Goelaggevangenen vrij. Gevangenen die tot 5 jaar gevangenschap of korter waren veroordeeld kregen in 1953 [[collectieve gratie|amnestie]]; in de praktijk betekende dit dat vooral de gewone criminelen werden vrijgelaten. In 1954 werden ook grote aantallen politieke gevangenen vrijgelaten, al werden deze vaak gedwongen zich nog enkele jaren in de nabijheid van het kamp te vestigen. De Goelag werd officieel ontbonden in [[1960]]; het beheer over de kampen werd toen een taak van de [[KGB (Sovjet-Unie)|KGB]].
[[Bestand:Ru200008020027.jpg|thumb|250px|Wachttoren van een goelagkamp op ongeveer een uur vliegen van [[Toeroechansk]] ten oosten van de [[Jenisej]]. Onderdeel van "Projekt 503" van Stalin om [[
== Huidige situatie ==
Ook nu wonen nog mensen in sommige kampen. De enorme afgelegenheid van veel kampen, zoals de kampen rond [[Vorkoeta (stad)|Vorkoeta]] en in de regio [[Kolyma (regio)|Kolyma]]
Veel ex-gevangenen kampen nog steeds met
De Russische organisatie [[Memorial (organisatie)|Memorial]] heeft het als taak gezien om de gebeurtenissen van de Goelag vast te leggen om de herinnering eraan levend te houden.
Een bekende gevangene van de Goelag was [[Aleksandr Solzjenitsyn]], die het na zijn gevangenschap als zijn taak beschouwde om de herinnering aan de slachtoffers van het [[communisme]] in stand te houden. Zijn bekendste werk is het drieluik ''[[De Goelag Archipel]]'', dat in eigen land uiteraard niet gepubliceerd werd, maar dat in het westen in [[1973]] verscheen.
Toen Solzjenitsyn zijn "Goelag Archipel" schreef, had hij het over een [[geografie|geografisch]] eilandenrijk van werkkampen in de moerassen van [[Siberië]]. De beschrijving was ook [[metafoor|metaforisch]] bedoeld: de archipel als eilanden van werkkampen omringd door de zee van een normale samenleving. Nog steeds worden de buitengewesten van Siberië beschouwd als eilanden, en spreekt men in die streken over het Europese deel van Rusland als over 'het continent'. De werkkampen lagen wijd verspreid op de meest afgelegen plaatsen als een "eilandenrijk" in onbegaanbare moerassen. Vaak waren ze slechts te bereiken via de [[Zee van Ochotsk]] in het uiterste oosten, en elders via
== Literatuur ==
* [[Stéphane Courtois|Courtois, S.]] (red.) (1997), ''Le Livre noir du communisme. Crimes, terreur, répression'', Paris: Robert Laffont, 1997. 923 p. (ISBN 2-221-08204-4 (ISBN 978-2-221-08204-1), ISBN 978-2-266-08611-0 en ISBN 978-2-221-08861-6), vertaald in vele talen, waaronder ook in het Nederlands: ''[[Zwartboek van het communisme|Zwartboek van het communisme: misdaden, terreur, onderdrukking]]'', Amsterdam [etc.]: De Arbeiderspers, 1998. 1083 p., ill. ISBN 90-295-5838-5
* Ertz, S. (2006), ''Zwangsarbeit im stalinistischen Lagersystem: Eine Untersuchung der Methoden, Strategien und Ziele ihrer Ausnutzung am Beispiel Norilsk, 1935-1953''. Duncker & Humblot, 2006, 273 pag.
* Gerard Jacobs, ''[http://www.reisverhalengerardjacobs.nl/boeken/goudkoorts.html Goudkoorts]'', Contact, 1993 ISBN 90-254-0357-3 (in 1994 werd op basis hiervan in samenwerking met Jacobs door [[Theo Uittenbogaard]] de documentaire ''Goud
* Kizny, T. (2004), ''Gulag: Life and Death Inside the Soviet Concentration Camps 1917-1990''. Firefly Books Ltd., 496 pag.
* Michel Krielaars, ''Overleven kan alleen door grenzen te overschrijden'' in [[NRC Handelsblad]], CS, 21 april 2006.
== Zie ook ==
* ''[[De Goelag Archipel]]'', het baanbrekende werk van Aleksandr Solzhenitsyn over de
* [[Katorga]] (dwangarbeiderskampen in Siberië tijdens het Russische Rijk)
* [[Ik herinner die haven van Vanino]], lied over de haven van [[Vanino]] (overstappunt voor gevangenen naar Magadan)
| |||