Intrede van Leopold I in België: verschil tussen versies

| head1_1 = Periode | item1_1 = 17 juli 1831 tot 21 juli 1831

| head1_2 = Locatie | item1_2 = De Panne, Brussel

Na een moeizame koningskeuze verkoos het Congres op 4 juni 1831 prins Leopold tot [[Lijst van koningen der Belgen|Koning der Belgen]].<ref>{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA263&lpg=PA263&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 263.</ref> Bij de stemming waren 196 Congresleden aanwezig. Onder hen stemden 152 Congresleden voor prins Leopold, 14 voor regent [[Erasme Louis Surlet de Chokier]] en 10 zonder meer tegen prins Leopold. Tevens waren er 19 onthoudingen en één ongeldige stem. Vier Congresleden waren afwezig.<ref group="noot">De afwezige leden van het [[Nationaal Congres (België)|Nationaal Congres]] waren burggraaf [[Philippe de Bousies]], [[Jean Ghisbert de Leeuw]], [[Laurent Dethier]] en graaf [[François de Robiano]].</ref> Vervolgens proclameerde Congresvoorzitter [[Etienne de Gerlache]] prins Leopold tot Koning der Belgen, evenwel onder voorwaarde dat hij de [[Belgische Grondwet]] zou aanvaarden en voor het Congres de grondwettelijke eed zou afleggen.<ref>{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA269&lpg=PA269&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 269-271.</ref>

Prins Leopold verbleef op het moment van zijn verkiezing op [[Claremont House]], zijn landgoed in het [[Verenigd Koninkrijk]]. Hij werd in de ochtend van 6 juni op de hoogte gebracht van zijn verkiezing tot staatshoofd van het jonge [[België]]. Hierop vertrok hij onmiddellijk naar het nabije [[Londen]]. Op 7 juni ontmoette hij er opnieuw een Belgische delegatie. [[Etienne de Gerlache]], de voorzitter van het Nationaal Congres, overhandigde hem een brief van regent [[Erasme Louis Surlet de Chokier]] met de stand van zaken.<ref>{{aut|Bronne, C.}}, ''Leopold I en zijn tijd'', Antwerpen, Scriptoria, 1971, p. 54, {{ISBN |9002118414}}.</ref>

[[Bestand:Kaart Intrede van koning Leopold I in België 1831.jpg|{{largethumb}}thumb|Kaart van de intrede van koning Leopold I in België in 1831.]]

De volgende dag, op 17 juli 1831, zette Leopold de reis verder per [[koets]], begeleid door ruiterij. Men reed via [[Duinkerke]] en [[Grevelingen (stad)|Gravelines]] richting Belgische grens.<ref name="Bronne58" /> De reis voltrok zich over het strand. Dat was immers de kortste en de gemakkelijkste weg.<ref name="Het Nieuwsblad14/07/2006">''[https://www.nieuwsblad.be/cnt/g7cv2r5k Leopold I kwam België binnen via strand]'', Het Nieuwsblad, 14 juli 2006.</ref>

Omstreeks 11 uur stak Leopold de grens over en arriveerde hij in het plaatsje [[Adinkerke]].<ref group=noot>[[De Panne]] was toen slechts een gehucht van de gemeente [[Adinkerke]].</ref> Hij ontving er bloemen van de tienjarige Pauline, die was verkleed als [[Nimf (mythisch wezen)|nimf]]. Ze was de dochter van [[Louis-Auguste Ollevier]], kolonel van de Veurnse [[Burgerwacht (België)|burgerwacht]]. Naast de bloemen gaf ze ook nog een schild met het opschrift "''A Léopold, la Belgique reconnaissante''".<ref group=vertaling>"Het erkentelijke België aan Leopold."</ref><ref name="Het Nieuwsblad20/08/2005">''[https://www.nieuwsblad.be/cnt/g0ah6mjd De echte landing van Leopold I]'', Het Nieuwsblad, 20 augstus 2005.</ref> Hij werd er ontvangen door voorzitter van de [[Ministerraad]] en minister van Binnenlandse Zaken [[Etienne de Sauvage]], minister van Buitenlandse Zaken en lid van het [[Voorlopig Bewind (België)|Voorlopig Bewind]] [[Joseph Lebeau]], die hem in april nog had voorgedragen als kandidaat voor de troon, minister van Oorlog graaf [[Constant d'Hane de Steenhuyse]], opperbevelhebber van de [[Burgerwacht (België)|Burgerwacht]] en lid van het [[Voorlopig Bewind (België)|Voorlopig Bewind]] baron [[Emmanuel van der Linden d'Hooghvorst]] en burgemeester en herbergier Ryckeboer van Adinkerke.<ref>''[http://toerisme.depanne.be/product/898/leopold-i-monument Leopold I-monument]'', website van Toerisme De Panne.</ref> Er was ook een eenheid van de burgerwacht aanwezig.<ref name="Bronne58" /> Leopold werd er ontvangen in herberg ''De Pelikaan''.<ref name="Claessens81" />

Na de ontvangst in De Panne reisde het gezelschap door naar [[Veurne]].<ref group=noot>Hierbij werden Leopold en de hoogwaardigheidsbekleders geëscorteerd door 60 paarden.</ref> Bij zijn aankomst kreeg hij symbolisch de sleutels van de stad aangeboden uit handen van burgemeester Langzweert. Hierbij worden enkele toespraken gegeven. Op de Veurnse Grote Markt werd Leopold ontvangen door een juichende menigte.<ref name="Claessens81" /> Vervolgens kreeg hij een lunch aangeboden van Louis Ollevier, de kolonel van de lokale burgerwacht en vader van de tienjarige Pauline, in aanwezigheid van de lokale [[priester]]. Het menu bestond uit [[Kreeft (voeding)|kreeft]], [[krab]], [[Nieuwpoort (België)|Nieuwpoort]]se [[Tong (vis)|tongen]] en [[Veurne-Ambacht|Veurns-Ambachtse]] [[Haan (kip)|haan]] en [[Champagne (wijn)|champagne]]. Het dessert was een goudbruine [[Rijstevlaai|rijsttaart]]. Leopold was aangenaam verrast en zei: "''Monsieur, les Flamands ont mis le soleil sur table.''"<ref group=vertaling>"Mijnheer, de Vlamingen hebben de zon op tafel gebracht."</ref><ref name="Het Nieuwsblad14/07/2006" />

Vervolgens vertrok het konvooi naar [[Oostende]]. Aldaar werd Leopold verwelkomd door de [[bisschop]]pen van [[Bisdom Gent|Gent]] en [[Bisdom Brugge|Brugge]].<ref name=" VanOpbroecke344">{{aut|Van Opbroecke, R.}}, ''1830. De geboorte van een staat'', Roeselare, Roularta, 2010, p. 344, {{ISBN |9789086793624}}.</ref> Op de Grote Markt kreeg hij er een opvoering te zien van de plaatselijke [[rederijker]]skamer en van enkele [[boogschieten|boogschuttersverenigingen]].<ref name="Bronne59">{{aut|Bronne, C.}}, ''Leopold I en zijn tijd'', p. 59.</ref>

De volgende dag, op 18 juli, reisde Leopold door naar [[Brugge]]. Daar ontving hij de gelukwensen van priester [[Leo de Foere|Leon de Foere]], die hij in april 1831 had ontmoet in Londen.<ref name=" VanOpbroecke344" /> De Foere was lid van het Nationaal Congres en stemde op 4 juni voor Leopold als koning.<ref>{{aut|Huyttens, E.}}; ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA267&lpg=PA267&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 267.</ref>

Diezelfde dag zette men de intrede verder via [[Maldegem]] en [[Eeklo]], richting [[Gent]]. De hoogwaardigheidsbekleders wilden de hoofdstad van [[Oost-Vlaanderen]] evenwel vermijden vanwege de hoge [[Orangisme (na 1830)|orangistische aanhang]] in die stad. Leopold ging echter niet akkoord met de omleiding en wilde toch door de stad reizen. Hij trok die dag met zijn koets met zes trekpaarden door de Gentse binnenstad, bezocht de [[Sint-Baafskathedraal]], wist er de bevolking te bedaren en schonk er 10 000 gulden aan de armen.<ref name="Bronne59" />

Na een overnachting in Gent zette Leopold op 19 juli zijn finale reisdag in. Via [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] en [[Asse (Vlaams-Brabant)|Asse]] kwam hij die dag aan in de provincie [[Brabant (provincie)|Brabant]]. Aan de provinciegrens werd hij verwelkomd door gouverneur van Brabant [[Feuillien de Coppin de Falaën]]. Ondertussen was het konvooi al aangedikt tot enkele honderden wagens. Leopold werd naar het [[Kasteel van Laken]] gevoerd. Aldaar stonden regent [[Erasme Louis Surlet de Chokier]], de [[Regering-Lebeau I|regering-Lebeau]] en leden van het [[Nationaal Congres (België)|Nationaal Congres]] hem op te wachten. 20 juli werd een rustdag.<ref name="Bronne59" />

Om de inauguratie in goede banen te leiden werd er een [[werkgroep]] opgericht. Dit gebeurde bij het besluit van regent Surlet de Chokier van 15 juli 1831.<ref name="Huyttens613">{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA613&lpg=PA613&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 613.</ref> ''La commission chargée de régler le cérémonial de l’inauguration''<ref group="vertaling">"De commissie belast met het regelen van het ceremoniële van de inauguratie."</ref> bestond uit:

* [[Nikolaas-Jan Rouppe|Nikolaas Rouppe]], [[Lijst van burgemeesters van Brussel|burgemeester van Brussel]];

* [[Charles Hippolyte Vilain XIIII]], lid en secretaris van het [[Nationaal Congres (België)|Nationaal Congres]];

* [[Feuillien de Coppin de Falaën]], [[Brabant (provincie)#gouverneurs|gouverneur van Brabant]] en lid van het [[Voorlopig Bewind (België)|Voorlopig Bewind]];

* [[Philippe d'Arschot Schoonhoven]], lid van het Nationaal Congres;

* [[Sylvain Van de Weyer]], lid van het Voorlopig Bewind en van het Nationaal Congres;

* [[Joseph Van der Linden]], lid van het Voorlopig Bewind;

Op woensdag 20 juli 1831 om 20 uur luidden alle klokken in Brussel en werden er 101 kanonschoten afgevuurd.<ref name="Huyttens613" />

Donderdag 21 juli 1831 was een stralende zomerdag. Op 10 uur arriveerde het koninklijk ontvangscomité op het [[Kasteel van Laken]]. Prins Leopold, die weldra koning Leopold zou zijn, vertrok er om 11 uur te paard. Hij droeg het [[uniform]] van [[generaal]] van het [[Defensie van België|Belgisch leger]] en werd geëscorteerd door een grote delegatie van de [[Burgerwacht (België)|Burgerwacht]].<ref name="Huyttens613" />

[[Bestand:Entrée de Léopold Ier à Bruxelles le jour de son avènement le 21 juillet 1831.jpg|miniatuur|Intrede van Leopold I in Brussel op de dag van zijn eedaflegging. Brussel, Antwerpsepoort, 21 juli 1831.]]

In [[Sint-Jans-Molenbeek]] kreeg Leopold een glas [[wijn]] aangeboden. Aan de [[Antwerpsepoort]]<ref group=noot>De Antwerpsepoort werd ook Willemspoort genoemd.</ref> kreeg prins Leopold rond half 12 symbolisch de sleutels van de stad Brussel aangeboden uit handen van burgemeester [[Nikolaas-Jan Rouppe|Nikolaas Rouppe]]. Ook de schepenen en de gemeenteraadsleden waren hierbij aanwezig.<ref name="Huyttens615">{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA615&lpg=PA615&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 615.</ref> De prins weigerde evenwel de sleutels aan te nemen vanwege het napoleontische verleden van burgemeester Rouppe. Leopold had [[Napoleon Bonaparte]] immers nog bevochten.

Vervolgens trad hij de stad binnen. Hij volgde de route van de Nieuwbrug, over de [[Nieuwstraat (Brussel)|Nieuwstraat]] en het [[Muntplein (Brussel)|Muntplein]], langs de Kleerkopersstraat, de [[Grasmarkt]], de [[Magdalenasteenweg]], om uit te komen aan de [[Kunstberg]] en finaal het [[Koningsplein (Brussel)|Koningsplein]]. Langs gans deze route stonden troepen van de Burgerwacht opgesteld.<ref name="Huyttens613" /> Onderweg werd de prins toegejuicht door een uitzinnige menigte. Overal hing een [[vlag van België|zwart-geel-rode driekleur]] te wapperen in de wind.<ref name="Bronne60">{{aut|Bronne, C.}}, ''Leopold I en zijn tijd'', p. 60.</ref>

Tijdens de intrede van de prins hield het Nationaal Congres nog een laatste vergadering in het [[Paleis der Natie]], vanaf 10 uur. Regent Surlet de Chokier kwam aan om 11 uur. Hij nam het woord, maar was te geëmotioneerd om lang te spreken. Wat later meldde men de vergadering het vertrek van prins Leopold uit het kasteel van Laken. Daarna, rond 12 uur, begaf de ganse vergadering zich naar het Koningsplein en wachtte daar de aankomst van prins Leopold af. Op het Koningsplein werden de Congresleden met applaus verwelkomd.<ref name="Huyttens615" />

Al vanaf 8 uur in de ochtend, uren voor de aankomst van prins Leopold, stroomde het Koningsplein vol. Overal langs het plein waren de gebouwen rijkelijk versierd. Om kwart na 11 kwam de Grote Harmonie aan op het Koningsplein. De muzikanten verspreidden zich rond de [[Vrijheidsboom]],<ref group=noot>De Vrijheidboom werd aangeplant na de [[Belgische Revolutie]] van 1830.</ref> in het midden van het plein. Gedurende de hele ceremonie speelden ze de ''[[Brabançonne (volkslied)|Brabançonne]]'', maar ook de ''[[Marseillaise]]'' en ''[[La Parisienne]]'', het huidige en het toenmalige volkslied van [[Frankrijk]].<ref name="Huyttens614" />

Voor de [[kerkgebouw|kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg]] stond een weelderig versierde tribune met een goud-wit [[baldakijn]]. Op de [[Fries (kunst)|friezen]] van de tribune stonden de plaatsnamen [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Luik (stad)|Luik]], [[Sainte-Walburge]], [[Slag bij Berchem|Berchem]], [[Walem (Antwerpen)|Walem]], [[Lier (België)|Lier]], [[Namen (stad)|Namen]], [[Leuven]] en [[Venlo (stad)|Venlo]],<ref group=noot>In 1839 zou België [[Venlo (stad)|Venlo]], gelegen in [[Nederlands-Limburg]], verliezen aan de Nederlanders door het Verdrag der XXIV artikelen, ook bekend als het [[Verdrag van Londen (1839)|Verdrag van Londen]].</ref> de plaatsen waar de Belgische opstandelingen overwinningen behaalden tijdens de [[Belgische Revolutie]]. Daartussen hingen vaandels met de opschriften van de [[Provincies van België|negen provincies]].<ref name="Huyttens614" />

De koninklijke [[troon]] stond in het midden van de tribune. Op de rugleuning stond de Belgische [[Motto#Wapenspreuk|wapenspreuk]] ''[[Eendracht maakt macht|L’union fait la force]]''<ref group=vertaling>"Eendracht maakt macht."</ref> geschreven.<ref name="Huyttens614" /> De troon was bedoeld voor ''koning'' Leopold I. Daarvoor stonden negen rijkelijke zetels. Deze waren voorbestemd voor ''prins'' Leopold, regent [[Erasme Louis Surlet de Chokier]], voorzitter van het Nationaal Congres [[Etienne de Gerlache]], ondervoorzitters van het Congres [[Jean Raikem]] en [[Charles Destouvelles]], en de secretarissen van het Congres. De plaatsen in de tribune, links en rechts van de troon, waren voorbehouden voor de leden van het Brussels Hooggerechtshof, van het [[Rekenhof]], van het Hoog Militair Gerechtshof, van de burgerlijke rechtbank van Brussel, en verder voor de administrateurs-generaal, de [[Gouverneur (België)|gouverneurs]] en de [[Deputatie (provinciebestuur)|deputaties]]. De plaatsen voor de tribune waren voorbehouden voor de leden van het Nationaal Congres.<ref name="Huyttens615" />

Iets na 13 uur arriveerde de koninklijke escorte met Leopold aan op het Koningsplein. Dit gebeurde onder aanhoudende toejuichingen. "''Vive le roi!''"<ref group=vertaling>"Leve de koning!"</ref> scandeerde men. Leopold betrad vervolgens de tribune. Hij zette zich neer op een van de gewone stoelen, nog niet op de troon. Naast hem zaten de regent en de voorzitter, ondervoorzitters en secretarissen van het Nationaal Congres. De [[Regering-Lebeau I|regering-Lebeau]] had achter Leopold plaatsgenomen.<ref name="Huyttens616">{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA616&lpg=PA616&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 616.</ref>

Voorzitter van het Nationaal Congres De Gerlache opende de plechtige zitting, maar gaf onmiddellijk het woord aan regent Surlet de Chokier. In zijn optimistische toespraak overschouwde hij zijn regentschap, waarna hij zijn functie als regent officieel neerlegde. Hij legde zijn macht opnieuw in handen van het Nationaal Congres, zo noemde hij het.<ref name="Huyttens616" /> Congresvoorzitter De Gerlache hield daarop ook een toespraak, waarin hij vooral de regent bedankte.<ref name="Huyttens618">{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA618&lpg=PA618&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 618.</ref> Daarna stond secretaris van het Nationaal Congres [[Charles Hippolyte Vilain XIIII]] recht. Hij las de volledige nieuwe, [[Belgische Grondwet]] voor. Secretaris [[Jean-Baptiste Nothomb]] droeg vervolgens de grondwettelijke eed voor.<ref name="Huyttens619">{{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&pg=PA619&lpg=PA619&dq=&source=bl&ots=Wml3wyeE6g&sig=iGKQTnWxW1sAFEeh2EEUzfHBOx0&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiXoIus2ZjZAhVD3KQKHTGyC4AQ6AEIQjAD#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', p. 619.</ref>

Dan was het moment gekomen waarop prins Leopold de grondwettelijke eed zou afleggen, zoals toen vermeld in artikel 80 van de [[Belgische Grondwet]].<ref group="noot">Na de coördinatie van de Grondwet in 1994 werd dit artikel vernummerd tot artikel 91.</ref><ref>''[http://www.ejustice.just.fgov.be/eli/grondwet/1831/02/07/1831020701/justel Belgische Grondwet van 7 februari 1831]'', Belgisch Staatsblad, 3 mei 1967.</ref> Hij deed dit enkel in het Frans.<ref name="Huyttens619" />

Na de eedaflegging werd een proces-verbaal ondertekend van de gebeurtenis. Ook weerklonken er opnieuw kreten en applaus op het plein. De Grote Harmonie speelde opnieuw muziek, de klokken in de stad luidden en er werden 101 kanonschoten afgevuurd.<ref name="Huyttens614" /><ref name="Huyttens619" />

Koning Leopold nam plaats op de troon en gaf zijn [[troonrede]]. Hij bedankte de Belgen voor de ontvangst van de afgelopen dagen. "''Mijn hart kent geen andere ambitie dan jullie gelukkig te zien''", zo zei hij ook.<ref name="Huyttens619" />

Op 22 juli volgde er nog een [[Te Deum (hymne)|Te Deum]] in de [[Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele]] in Brussel.<ref name="Huyttens620" /> De voorganger in deze misviering was [[Jean-Joseph Delplancq]], [[Lijst van bisschoppen van Doornik|de bisschop van Doornik]]. Nadien volgden een troepenschouwing op het [[Martelarenplein (Brussel)|Martelarenplein]] en bezoeken aan de Grote Harmonie en de [[Kruidtuin (Brussel)|Kruidtuin]].<ref>{{aut|Claessens, H.}}, ''[https://books.google.be/books?id=ctT-X9lGuNQC&pg=PA86&lpg=PA86&dq&source=bl&ots=LfuEVQKc-C&sig=TybwB7AnKy73UfFaFO-mLz_GGyc&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwi9_4H-yMLdAhXNKFAKHTTQAesQ6AEwCHoECAIQAQ#v=onepage&q&f=false Leven en liefdes van Leopold I]'', p. 86.</ref>

* {{nl}} {{aut|Bronne, C.}}, ''Leopold I en zijn tijd'', Antwerpen, Scriptoria, 1971, 356 p., {{ISBN |9002118414}}.

* {{nl}} {{aut|Claessens, H.}}, ''[https://books.google.be/books?id=ctT-X9lGuNQC&pg=PA3&lpg=PA3&dq&source=bl&ots=LfuEVQKc-C&sig=TybwB7AnKy73UfFaFO-mLz_GGyc&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwi9_4H-yMLdAhXNKFAKHTTQAesQ6AEwCHoECAIQAQ#v=onepage&q&f=false Leven en liefdes van Leopold I]'', Tielt, Lannoo, 2002, 434 p., {{ISBN |9789020947892}}.

* {{fr}} {{aut|Huyttens, E.}}, ''[https://books.google.be/books?id=UL9SAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=nl#v=onepage&q&f=false Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, volume 3]'', Brussel, Société typographique belge, Adolphe Wahlen et Cie., 1844, 636 p.

* {{nl}} {{aut|Van Opbroecke, R.}}, ''1830. De geboorte van een staat'', Roeselare, Roularta, 2010, p. 344, {{ISBN |9789086793624}}.