Elektriseermachine: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Hannes Karnoefel (overleg | bijdragen)
k |{{Largethumb}}| is redundant, gebruik voortaan |thumb|
Regel 1:
[[AfbeeldingBestand:Elektrisiermaschine.jpg|thumb|200px|Tekening van een proef met een elektriseermachine; [[Hubert-François Gravelot]], ca. 1750]]
Een '''elektriseermachine''' is een apparaat waarin [[statische elektriciteit]] wordt opgewekt door middel van [[wrijving]] of [[influentie]].
 
==Geschiedenis==
===Oudheid===
Regel 6 ⟶ 7:
 
===Nieuwe tijd===
[[Bestand:Electrostatic generator Teylers Museum.jpg|{{largethumb}}thumb|left|[[Martinus van Marum]]s [[grote elektriseermachine]] in [[Teylers Museum]] (Haarlem)]]
De eerste "moderne" elektriseermachine werd gemaakt door [[Otto von Guericke]] in de [[17e eeuw|zeventiende eeuw]] die ook de [[Maagdenburgse halve bollen]] introduceerde. Zijn eenvoudige apparaat bestond uit een bol van [[zwavel]] die door middel van een zwengel snel werd rondgedraaid. Als dan iemand zijn handen op de bol legde werd deze door de wrijving elektrisch geladen. Latere modellen gebruikten glazen bollen of glazen schijven. Met deze elektriseermachines was het voor het eerst mogelijk om [[elektrische lading]] doelbewust te manipuleren.
 
Een grote verbetering was de uitvinding van de eerste [[condensator]] om lading in op te slaan: de [[Leidse fles]]. In de [[18e eeuw]] werden de machines steeds groter en een van de grootste die ooit gebouwd is, de [[grote elektriseermachine]] van [[Martinus van Marum]], kan men heden nog bezichtigen in [[Teylers Museum]] te [[Haarlem]]. De lading die hiermee geproduceerd kan worden is zo groot, door de opslag in een hele batterij Leidse flessen, dat deze bij ontlading absoluut ''dodelijk'' voor mensen is. Volgens een waarschijnlijk 'apocriefe' anekdote bracht koning [[Lodewijk Napoleon]] een bezoek aan Van Marum en onder indruk van de machine wilde hij het effect van statische elektriciteit op een van zijn soldaten uitproberen. Dat wist van Marum te voorkomen door voor te stellen om de machine uit te proberen op een koe, die gelijk doodging toen de machine aangezet werd.
Regel 13 ⟶ 14:
===Wimshurstmachine===
[[Bestand:Wimshurst.jpg|thumb|Wimshurstmachine]]
In de [[19e eeuw]] werd een nieuw model elektriseermachine ontwikkeld die van [[influentie]] tussen twee tegengesteld draaiende schijven gebruikmaakt: de [[elektriseermachine van Wimshurst]]. De in 1865 door [[Wilhelm Holtz]] ontworpen elektriseermachine, die niet door ''wrijving'' maar via ''influentie'' lading opwekte, kreeg zijn uiteindelijke vorm van [[James Wimshurst]] in [[1880]].
 
De "Wimshurst" werd de krachtigste producent van statische elektriciteit en verwierf enorme populariteit als demonstratietoestel. Vanaf 1895 werd de machine gebruikt voor het activeren van [[röntgenbuis|röntgenbuizen]]. Twee in tegengestelde richting draaiende schijven van glas of [[eboniet]], bekleed met strips van [[tin (element)|tin]]folie, vormen het hoofdonderdeel. Een strip krijgt lading geïnduceerd door de langszoevende strips van de andere schijf. Collectorkammen vangen de lading af en transporteren deze naar de Leidse flessen (de condensatoren) op de hoeken. Tussen de grote en de kleine metalen bol boven op de machine komt zo een allengs hogere spanning tot stand. Wanneer die spanning hoog genoeg is geworden, springt er een vonk over en begint het proces opnieuw.