Jadid: verschil tussen versies

'''Jadid''' ([[Arabisch]]: جديد; "nieuw") was de naam die werd gegeven aan de [[moslim|islamitische]] hervormers binnen het [[Keizerrijk Rusland|Russische Rijk]] in de jaren 80 van de [[19e eeuw]]. Ze noemden zichzelf vaak bij de [[Turkse talen|Turkse]] namen ''Taraqqiparvalar'' ("progressieven") of simpelweg ''Yäşlär/Yosjlar'' ("Jeugd").

Hoewel hun denkbeelden verschillend waren, was een van hun principiële doelen de introductie van de ''usul ul-jadid'' of "nieuwe methoden" van onderwijs in de ''[[maktab]]s'' van het Rijk, vandaar dat de term '''jadidisme''' meestal wordt gebruikt om hun programma te beschrijven. Sommige van de veranderingen waartoe ze de aanzet gaven waren mogelijk vooral oppervlakkig, zoals de introductie van banken, tafels, bureaus, schoolborden en kaarten in de klaslokalen. Andere, zoals het gebruik van tekstboeken die werden gedrukt in [[Caïro (stad)|Caïro]], [[Kazan (stad)|Kazan]] of [[Constantinopel]], hadden waarschijnlijk een grotere invloed. De beweging startte bij de [[Wolga-Tataren]] en ([[Krim-Tataren]], waar het werd aangeprezen door ideologen als [[Volgan Moesa Bigiejev]], en verspreidde zich later naar [[Centraal-Azië]], vooral naar de steden [[Buchara (stad)|Buchara]] en [[Kokand]]. Een leidende figuur was de Krim-Tataar [[İsmail Gaspıralı]] (Gasprinski) wiens nieuwsblad ''Terciman'' ("vertolker") een belangrijk orgaan vormde voor de Jadidische opinie, met het [[Azerbeidzjan|Azerbeidzjaanse]] satirische tijdschrift ''Mollah Nasreddin''.

InDoor de [[Russische Revolutie van 1917]] leken de hervormers een kans te krijgen om werkelijke macht te verkrijgen. Er werd een voorlopige regering van Jadidhervormers opgezet in [[generaal-gouvernement Turkestan|Russisch Turkestan]], in de stad [[Kokand]], terwijl een parallelle organisatie werd opgezet op de [[steppe]], de [[Alaş Orda]] (waarvan [[Mustafa Chokayev]] een belangrijk leider was) in de stad [[Semey (Kazachstan)||Semipalatinsk]]. De autonomie van Kokand werd wreed vernietigd door de troepen van de [[sovjet]] van [[Tasjkent]]. Ongeveer 14.000 mensen kwamen om, waaronder vele belangrijke Jadiden.