Wikipedia

Utrecht (stad): verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen gezaghebbende bron + lijkt over provincie te gaan
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 28:
|image=Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|caption=[[Oudegracht (Utrecht)|Oudegracht]].
| image1=Jaarbeursplein en Beatrixtheater Utrecht (oktober 2014).jpg|caption1=[[Jaarbeursplein]].
|image2=Utrecht-Uithof, Cambridgelaan 01.jpg|caption2=[[Studentencomplex Cambridgelaan]] op [[DeUtrecht UithofScience (Utrecht)Park|De Uithof]].
| extra portaal = Stad Utrecht
}}
'''Utrecht''' ({{Audio|282_Utrecht.ogg|<small>uitspraak</small>}}; [[Stad-Utrechts]]: ''Utreg'' of ''Utereg'') is een [[Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten|stad]] en [[Nederlandse gemeente|gemeente]] in [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] en de [[hoofdstad]] van de provincie [[Utrecht (provincie)|Utrecht]]. Met {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0344}} inwoners ({{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=Year}}) is Utrecht de [[Lijst van grootste gemeenten in Nederland|vierde stad van Nederland naar inwonertal]]. De stad bevindt zich in de [[Randstad (gebied)|Randstad]] en is centraal gelegen op een knooppunt van wegen, [[spoorwegSpoorlijn|spoorwegen]]en en waterwegen, waardoor het een toonaangevende beurzen- en conferentiestad is en het hardst groeiende economische centrum - vooral in de dienstensector - van zowel de Randstad als Nederland.
 
De Utrechtse [[agglomeratie]] (aaneengesloten stedelijk gebied) omvat 493.667 inwoners (januari 2015, bron: CBS). Het stadsgewest Utrecht, dat samenvalt met het voormalige [[Bestuur Regio Utrecht]], omvat 660.873 inwoners (januari 2015, bron: CBS). De [[Nederlandse gemeente|gemeente]] Utrecht bestaat uit de woonplaatsen Utrecht, [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Haarzuilens]]. Vleuten en De Meern zijn van oorsprong dorpen. Na de inlijving op 1 januari 2001 bij de gemeente Utrecht zijn deze gegroeid van samen ongeveer 20.000 naar zo'n 48.000 inwoners in 2018. Vleuten, De Meern en Haarzuilens vormen tezamen de Utrechtse wijk [[Vleuten-De Meern (wijk)|Vleuten-De Meern]]. Deze grenst aan de wijk [[Leidsche Rijn (wijk)|Leidsche Rijn]] met ruim 36.500 inwoners in 2018. Deze beide wijken vormen samen de [[Vinex]]-locatie Leidsche Rijn, de grote uitbreiding van de stad Utrecht naar het westen. In 2018 telde deze locatie ruim 85.000 inwoners. Naar verwachting zal binnen enkele jaren de mijlpaal van 100.000 inwoners worden gepasseerd. De acht overige wijken van deze gemeente vormen de stad Utrecht van vóór de grote uitbreiding. Utrecht wordt omringd door de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]], [[Stichtse Vecht]], [[Woerden]], [[Montfoort]], [[IJsselstein]], [[Nieuwegein]], [[Houten]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]] en [[Zeist]].
Regel 37:
Utrecht was [[Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten|een van de eerste steden in het huidige Nederland met stadsrechten]] en heeft een [[geschiedenis van de stad Utrecht|lange geschiedenis]] en een belangrijk historisch centrum. Kenmerkend voor de stad zijn onder meer de [[werf (opslagplaats)|werven]] en de [[Dom van Utrecht]] (met de 112 meter hoge Domtoren) waaraan de stad de bijnaam ''Domstad'' ontleent. De stad was in het jaar [[1808]] kortstondig de hoofdstad van het [[Koninkrijk Holland]], zoals Nederland destijds heette.
 
De stad huisvest drie universiteiten waarvan de grootste de [[Universiteit Utrecht]] is. Deze universiteit is de op een na grootste van Nederland. Er zijn ook drie omvangrijke hogescholen, het hoofdkantoor van de [[Nederlandse Spoorwegen]], [[ProRail]], de [[Rabobank Nederland]] en de [[Jaarbeurs (Utrecht)|Jaarbeurs Utrecht]] gevestigd. Utrecht is de zetel van de [[Rooms-katholiekeKatholieke Kerk|rooms-katholieke]] aartsbisschop van Nederland (zie [[Aartsbisdom Utrecht (rooms-katholiek)|aartsbisdom Utrecht]]) en van de aartsbisschop van de Nederlandse kerkprovincie van de [[Oudkatholieke Kerk]]. Tevens zijn de [[Protestantse Kerk in Nederland]] en de kantoren van dit kerkgenootschap in Utrecht gevestigd.
 
== De naam Utrecht ==
Regel 50:
 
== Utrechts ==
In augustus 2018 werd het woord ‘jochie’ verkozen tot het meest Utrechtse woord. Van de 16.000 stemmers gaf 38 procent dat woord de voorkeur, boven ‘wijffie’, ‘dakhaos’, ‘gladiool’ en 'woar'.<ref>[https://www.ad.nl/utrecht/enlsquo-jochieenrsquo-is-heneacute-t-ultieme-utregse-woord~a57bd5cc/ AD - 'Jochie' het Ultieme Utrechtse Woord]</ref><ref>[http://www.nieuws030.nl/columns/terlingen-jochies-blijven-er-meestal-buiten/ Nieuws030 - 'Jochies' blijven er meestal buiten]</ref>
<ref>[https://www.ad.nl/utrecht/enlsquo-jochieenrsquo-is-heneacute-t-ultieme-utregse-woord~a57bd5cc/ AD - 'Jochie' het Ultieme Utrechtse Woord]</ref><ref>[http://www.nieuws030.nl/columns/terlingen-jochies-blijven-er-meestal-buiten/ Nieuws030 - 'Jochies' blijven er meestal buiten]</ref>
 
== Geschiedenis ==
Regel 60 ⟶ 59:
 
[[Bestand:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|{{largethumb}}|Oorkonde van 2 juni 1122 met bevestiging door [[keizer Hendrik V]] van het door de Utrechtse bisschop [[Godebald]] aan Utrecht verleende [[stadsrechten|stadsrecht]].]]
Op 2 juni 1122 kreeg Utrecht [[stadsrechten]] bevestigd door keizer Hendrik V. De bisschop verloor hierdoor veel invloed op de stad ten gunste van de kersverse stedelingen. Deze mochten de stad nu omwallen, en nog in 1122 begon tevens de aanleg van de zuidelijke [[Oudegracht (Utrecht)|Oudegracht]]. De groei van de bevolking blijkt onder meer uit het feit dat er drie nieuwe [[Parochie (Kerkkerkelijke gemeente)|parochies]] werden afgesplitst van de oudste parochie, die van de [[Buurkerk]]. Het bestuur van de stad bestond aanvankelijk uit [[schout]] en [[schepen]]en, maar al in 1196 werd een [[Gemeenteraad|Raad]] gevormd, die tot de oudste ten noorden van de Alpen behoort.
 
Vanaf de twaalfde eeuw werd de macht van naburige vorsten groter, terwijl die van de Utrechtse bisschop afnam. Gedurende de hele Middeleeuwen hebben vooral [[Graafschap Holland|Holland]] en [[Graafschap Gelre|Gelre]] geprobeerd delen van het Sticht in te lijven. Binnen de stad ontstonden twee overheersende partijen, waarvan de een pro-Holland was en de ander pro-Gelre. Eeuwenlang hebben deze partijen elkaar te vuur en te zwaard bestreden. Herhaaldelijk kan gerust gesproken worden van [[burgeroorlog]] binnen de stadsmuren.
Regel 79 ⟶ 78:
== Geografie ==
[[Bestand:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|{{largethumb}}|Topografische gemeentekaart van Utrecht, december 2016.]]
Utrecht ligt centraal in Nederland en in de provincie Utrecht. De stad is ontstaan aan een kromming van de Rijn, toen de hoofdarm van de rivier die de loop van de huidige [[Kromme Rijn]] en [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] volgde. Op de plek van het huidige Domplein lag een Romeins [[castellum]]. Tegenwoordig stroomt een bescheiden Kromme Rijn in het oosten Utrecht binnen om de stadsgrachten als [[Vecht (Utrecht)|Vecht]] (noordelijk) en [[Leidse Rijn]] (westelijk) te verlaten. Westelijk van de stad loopt het brede [[Amsterdam-Rijnkanaal]], naar het zuiden loopt de [[Vaartsche Rijn]], een veel ouder kanaal.
Op de plek van het huidige Domplein lag een Romeins [[castellum]].
Tegenwoordig stroomt een bescheiden Kromme Rijn in het oosten Utrecht binnen om de stadsgrachten als [[Utrechtse Vecht|Vecht]] (noordelijk) en [[Leidse Rijn]] (westelijk) te verlaten. Westelijk van de stad loopt het brede [[Amsterdam-Rijnkanaal]], naar het zuiden loopt de [[Vaartsche Rijn]], een veel ouder kanaal.
 
Ten westen van de stad, 'over het Amsterdam-Rijnkanaal' heen, ligt het voorstedelijke uitbreidingsproject [[Leidsche Rijn (wijk)|Leidsche Rijn]], grootste [[Vinex]]-locatie en nieuwbouwproject van Nederland. Een reeks nieuwbouwwijken zullen bij afronding ongeveer 90.000 inwoners gaan huisvesten. Ten noorden, zuiden en oosten van de stad liggen enkele voorsteden en forensen- en satellietsteden. De grootstedelijke agglomeratie valt samen met het BRU ([[Bestuur Regio Utrecht]]).
Regel 87 ⟶ 84:
=== Bestuurlijke indeling ===
[[Bestand:Haarzuilens.JPG|{{largethumb}}|Haarzuilens.]]
De gemeente telt anno 20182019 bijnaiets meer dan 350.000 inwoners en heeft een oppervlakte van 99&nbsp;km² (waarvan slechts een zeer klein gedeelte water).
 
De voormalige gemeente [[Vleuten-De Meern (gemeente)|Vleuten-De Meern]] maakt sinds 1 januari 2001 deel uit van de gemeente Utrecht. Ook werd per die datum een deel van de gemeente [[Nieuwegein]], namelijk het poldergebied [[Rijnenburg (polder)|Rijnenburg]], aan de gemeente Utrecht toegevoegd. Na de annexatie besloot de nieuw gekozen gemeenteraad niet te tornen aan de bestaande indeling in woonplaatsen, te weten [[De Meern]], [[Haarzuilens]], Utrecht en [[Vleuten]]. Wel werd besloten tot het enigszins verleggen van de grenzen tussen Utrecht en De Meern en tussen Utrecht en Vleuten. Dit hield verband met de gewenste wijkindeling van enkele nieuwbouwbuurten.
Regel 96 ⟶ 93:
De gemeente Utrecht onderscheidt bestuurlijk 10 [[Wijken in Utrecht|wijken]]. Deze zijn te vergelijken met [[stadsdeel|stadsdelen]] in andere steden. De Utrechtse wijken zijn onderverdeeld in subwijken en deze op hun beurt in buurten. Elke wijk kent een wijkbureau of een wijkservicecentrum. De wijk Vleuten-De Meern bezit ook een dependance van de afdeling Burgerzaken van de gemeente Utrecht.
 
Elke wijk heeft een ''raadscommissie voor de wijk'', samengesteld uit gemeenteraadsleden of hun plaatsvervangers en elke wijk heeft ook een aparte wijkwethouder. Daarnaast bestaat er sinds [[2002]] een [[wijkraad]], die een adviserende rol heeft en bestaat uit bewoners van de desbetreffende wijk. De Utrechtse wijken (wijkindeling sinds [[2001]]) zijn:
De Utrechtse wijken (wijkindeling sinds [[2001]]) zijn:
 
{|
|[[Bestand:Utrechtsewijken-nummering.png|300px]]
 
Cijfers per 1 januari 2019:<ref>website van gemeente Utrecht: [https://utrecht.buurtmonitor.nl//jive?presel_code=p635804133201299301 https://wistudata.nl//jive?presel_code=p635804133201299301]</ref>
|-
|01: [[Binnenstad (Utrecht)|Binnenstad]]||18.989 inwoners
Regel 135 ⟶ 131:
== Demografie ==
[[Bestand:Bevolkingspiramide 2008 - CBS gemeentecode 0344.svg|thumb|[[Bevolkingspiramide]] van Utrecht in 2008]]
De gemeente Utrecht is met circa 350.000 inwoners (in 20182019) de vierde stad van Nederland. Met voorsteden als Maarssen, Nieuwegein en Houten erbij telt Utrecht ongeveer 500.000 inwoners. In het stedelijke gebied van Utrecht, waarvan ook onder andere de gemeenten Zeist en De Bilt deel uitmaken, wonen ruim 660.000 mensen. De stad maakt deel uit van de [[Grotestedenbeleid|G4]], een samenwerkingsverband van de vier grootste steden, waartoe ook [[Amsterdam]], [[Rotterdam]] en [[Den Haag]] behoren. Utrecht groeit zeer snel (zie Bevolkingsontwikkelingstabel). Begin 2009 passeerde de stad de grens van 300.000 inwoners<ref name="300.000">[http://www.ad.nl/ad/nl/1039/Utrecht/article/detail/1983039/2009/01/12/Utrecht-telt-300-000-inwoners.dhtml Utrecht telt 300.000 inwoners], [[Algemeen Dagblad]], 12 januari 2009</ref> en in 2018 die van 350.000 inwoners. De prognose voor 2022 is 370.000<ref>[http://www.utrecht.nl/images/Secretarie/Bestuursinformatie/Publicaties2007/Bevolkingsprognose2007_2022.pdf Bevolkingsprognose ''Over 10 jaar 350.000 Utrechters'']</ref> en als de snelle groei doorzet kan omstreeks 2025 de mijlpaal van 400.000 zijn bereikt.<ref>[https://web.archive.org/web/20140423040341/http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1934803.ece/Randstad_groeit,_platteland_krimpt Artikel NRC Handelsblad 8 juli 2008, Randstad groeit, platteland krimpt]</ref>
De stad maakt deel uit van de [[Grotestedenbeleid|G4]], een samenwerkingsverband van de vier grootste steden, waartoe ook [[Amsterdam]], [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]] en [[Den Haag]] behoren. Utrecht groeit zeer snel (zie Bevolkingsontwikkelingstabel). Begin 2009 passeerde de stad de grens van 300.000 inwoners<ref name="300.000">[http://www.ad.nl/ad/nl/1039/Utrecht/article/detail/1983039/2009/01/12/Utrecht-telt-300-000-inwoners.dhtml Utrecht telt 300.000 inwoners], [[Algemeen Dagblad]], 12 januari 2009</ref> en in 2018 die van 350.000 inwoners. De prognose voor 2022 is 370.000<ref>[http://www.utrecht.nl/images/Secretarie/Bestuursinformatie/Publicaties2007/Bevolkingsprognose2007_2022.pdf Bevolkingsprognose ''Over 10 jaar 350.000 Utrechters'']</ref> en als de snelle groei doorzet kan omstreeks 2025 de mijlpaal van 400.000 zijn bereikt.<ref>[https://web.archive.org/web/20140423040341/http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1934803.ece/Randstad_groeit,_platteland_krimpt Artikel NRC Handelsblad 8 juli 2008, Randstad groeit, platteland krimpt]</ref>
 
=== Bevolkingssamenstelling ===
Regel 143 ⟶ 138:
Utrecht is een stad met veel jongeren en relatief weinig ouderen. In Utrecht wonen ruim 64.000 [[student]]en; er is een aantal universiteiten, hogescholen en ROC's te vinden, waarvan de [[Universiteit Utrecht]] en de [[Hogeschool Utrecht]] de talrijkste zijn. Het uitgaansleven is hier grotendeels op afgestemd.
 
Vooral wijken als [[Voordorp (gebiedUtrecht)|Voordorp]], [[Wittevrouwen]] en [[Leidsche Rijn (wijk)|Leidsche Rijn]] zijn kinderrijk. Delen van onder andere Overvecht-Zuid daarentegen huisvesten veel ouderen. Toch is door de stadsuitbreiding de verwachting dat de stad zeker tot 2011 verder zal verjongen. Waar nu al in veel andere steden de vergrijzing inzet, zal Utrecht voorlopig niet met dat fenomeen kennismaken. Mede door een sterke economische groei in de [[Bestuur Regio Utrecht|BRU]] en ook de bouw van de wijken [[Leidsche Rijn (wijk)|Leidsche Rijn]] en grote delen van [[Vleuten-De Meern (wijk)|Vleuten-De Meern]] neemt het aandeel lage inkomens, zowel als de werkloosheid al enkele jaren percentueel af, en hiermee begint Utrecht af te wijken van de andere grote steden.
 
=== Bevolkingsontwikkeling ===
Regel 294 ⟶ 289:
 
== Bezienswaardigheden ==
Utrecht heeft een historisch [[Binnenstad (Utrecht)|centrum]], dat grotendeels nog door [[Stadsbuitengracht|een singel]] wordt omringd. Van zuid naar noord lopen de '''[[Oudegracht (Utrecht)|Oudegracht]]''' en de '''[[Nieuwegracht (Utrecht)|Nieuwegracht]]''', die uniek zijn vanwege de [[Werf (opslagplaats)|werven]], lage kades waarop de [[Werfkelder (Utrecht)|werfkelders]] van de huizen aan de [[Gracht (hoofdbetekenis)|gracht]] uitkomen. Utrecht telt na Amsterdam en Maastricht het grootste aantal [[rijksmonument]]en van alle steden in Nederland. Anno 2009 telt de gemeente Utrecht ruim 1400 rijksmonumenten, ruim 1600 [[gemeentelijk monument|gemeentelijke monumenten]], 4 [[archeologisch monument|archeologische monumenten]] en 5 [[beschermd stadsgezicht|beschermde stads-/dorpsgezichten]]: [[Rijksbeschermd gezicht Utrecht|Utrecht]], [[Rijksbeschermd gezicht Utrecht Oost|Utrecht Oost]], [[Rijksbeschermd gezicht Utrecht - Zuilen-Elinkwijk|Utrecht - Zuilen-Elinkwijk]], [[Rijksbeschermd gezicht Blauwkapel|Blauwkapel]] en [[Rijksbeschermd gezicht Haarzuilens|Haarzuilens]]. Het [[Rietveld Schröderhuis]] is opgenomen op de [[Werelderfgoedlijst]]. Voor een overzicht van de rijksmonumenten en de oorlogsmonumenten zie:
* [[Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (stad)]]
* [[Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (gemeente)]]
Regel 309 ⟶ 304:
* '''[[Pieterskerk (Utrecht)|Pieterskerk]]''', gewijd aan de apostel [[Petrus]], in 1048 gereed gekomen [[romaanse architectuur|romaanse]] [[kapittelkerk]] met tweetorenfront, gesticht door bisschop [[Bernold]]. Hij zou van plan zijn geweest een [[kerkenkruis]] in Utrecht te bouwen. De Pieterskerk zou het hoofdeinde van het kruis uitbeelden. De kerkenkruis-theorie is echter niet bewezen. De romaanse delen van de kerk, te weten het schip, de linker zijkapel van het koor en de crypte onder het hoogkoor, zijn zeer goed bewaard gebleven. De overige delen van de kerk zijn in gotische stijl gebouwd. De beruchte [[storm van 1 augustus 1674]] richtte zo veel schade aan dat besloten werd de ingestorte torens en de ertussen gelegen travee van het schip te slopen. De kerk is thans eigendom van en wordt gebruikt door de [[Waalse kerk|Église Wallonne d'Utrecht]].
* '''[[Janskerk (Utrecht)|Janskerk]]''', gewijd aan [[Johannes de Doper]], evenals de Pieterskerk gesticht door bisschop Bernold, maar iets later gebouwd. Ook de Janskerk was een kapittelkerk met twee torens. Volgens de kerkenkruis-theorie beeldt de Janskerk de linkerarm van het kruis uit. Deze kerk was iets kleiner dan de Pieterskerk, maar de beide kerken zijn in een vrijwel identieke romaanse stijl gebouwd. Al tijdens de bouw echter werd de westpartij gewijzigd en al snel daarna werd de in verval geraakte noordertoren afgebroken. Stadsbranden in de 12e en 13e eeuw leidden ertoe dat de ronde zuilen van het schip werden gewijzigd in vierkante pijlers en de crypte werd gesloopt. In de 16e eeuw werd het romaanse koor met zijkapellen vervangen door een groter en veel hoger gotisch koor met gotische zijkapellen. Men was van plan ook de overige delen van de kerk in gotische stijl te vergroten, maar dit plan kwam niet ten uitvoer in verband met de [[Reformatie]]. In 1682 werd de overgebleven toren gesloopt en een nieuwe westgevel opgetrokken. De Janskerk is thans eigendom van de Protestantse Gemeente Utrecht. De gemeente die hier erediensten houdt bestaat vooral uit (oud-)studenten.
* '''[[Dom van Utrecht|Dom]]''', gewijd aan [[Martinus van Tours|Sint-Maarten]], gotische kathedraal gebouwd in de periode 1254 tot 1517. Deze kerk verving een romaanse Dom, tot de bouw waarvan bisschop Adelbold in 1015 had besloten. De geschiedenis van de kerken op het huidige Domplein gaat terug tot de introductie van het christendom in de noordelijke Nederlanden. Vanaf de 7e eeuw was Utrecht het centrum van waaruit Nederland ten noorden van de grote rivieren werd gekerstend. Dit uitgestrekte gebied viel onder het bisdom Utrecht. Direct naast de Sint-Maartenskerk bevond zich de Oudmunster of Sint-Salvatorkerk. De beide kerken waren het aanvankelijk niet eens over de vraag welke van de twee zich zetel van de bisschop mocht noemen. De Sint-Maartenskerk won uiteindelijk deze strijd en en kreeg hierdoor de status van [[kathedraal]] of dom. Volgens de theorie van het kerkenkruis (zie hierboven) stond de Dom in het hart van het kruis en beeldde de Sint-Salvatorkerk de rechterarm uit. De kapittelkerk ten westen van de Dom, de Sint-Marie, zou het voeteneinde zijn. De Domtoren werd gebouwd in de periode 1321 tot 1382. Het ontwerp ervan was in die tijd revolutionair vanwege het ontbreken van [[steunbeer|steunberen]] aan de buitenzijde. Met zijn hoogte van 112 m is deze kerktoren de grootste en hoogste van Nederland. De oudste delen van de kerk zijn gebouwd naar het voorbeeld van gotische kathedralen in Noord-Frankrijk. Ook in dit opzicht is deze kerk voor Nederland uniek. Het dwarsschip is later gebouwd dan het koor, namelijk grotendeels tussen 1444 en 1475. De bouw van het middenschip begon in 1484. Door gebrek aan voldoende middelen kwam dit niet tot een voltooiing. In 1517 werd het project gestaakt. De tornado van 1 augustus 1674 (zie bij Pieterskerk) blies het 42 m hoge middenschip omver. Het dwarsschip, het koor en een deel van de zuidelijke zijbeuken van het schip, tezamen ongeveer de helft van de oorspronkelijke kerk vormend, bleven overeind. In 1580 kwam de kerk in handen van de protestanten. De Protestantse Gemeente Utrecht is thans eigenaar van de kerk. De toren met de 13 luidklokken en het [[beiaard|carillon]] is eigendom van de gemeente Utrecht. Van de Dom maakt ook de aangrenzende [[Kloostergang|kruisgang]] met [[pandhof]] deel uit. De kapittelzaal is thans in gebruik als aula van de universiteit. De Utrechtse Dom trekt veel toeristen. In 2017 gingen ruim 433.000 bezoekers de kerk binnen.
* '''[[Buurkerk]]''', gewijd aan de heilige [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]], vijfbeukige gotische hallenkerk met 55 m hoge toren. 'Buur' moet worden gelezen als 'burger'. De Buurkerk was een parochiekerk, bedoeld voor de burgerij, dit in tegenstelling tot de kapittelkerken, waar de eredienst werd onderhouden door [[kanunnik]]en. De huidige Buurkerk dateert grotendeels uit de 14e tot 16e eeuw, maar de oudste voorganger ervan werd in de 10e eeuw gesticht, waarmee de Buurkerkparochie de oudste van de vier middeleeuwse Utrechtse parochies was. In 1580 kwam de kerk in protestantse handen. Dit heeft geduurd tot 1975, toen de wijkgemeenten van de Domkerk en de Buurkerk fuseerden. Sinds 1984 is het [[Museum Speelklok]] in de Buurkerk gehuisvest. Qua oppervlakte, circa 2500 m², is deze kerk de grootste van Utrecht.
* '''[[Nicolaïkerk (Utrecht)|Nicolaïkerk]]''', gewijd aan [[Nicolaas van Myra|Sint-Nicolaas]] en door Utrechters ook wel 'Klaaskerk' genoemd, parochiekerk waarvan het romaanse westfront met twee torens uit de 12e eeuw stamt. In latere eeuwen is deze kerk verbouwd tot een gotische hallenkerk. Deze kerk is bijzonder vanwege haar orgelgeschiedenis en -bezit. Tot eind 19e eeuw stond hier een orgel uit de [[renaissance]]tijd, een van de oudste bespeelbare orgels ter wereld. Een orgel van [[Johan Frederik Witte|Witte]] kwam ervoor in de plaats. In 1956 werd dit orgel vervangen door een modern, in binnen- en buitenland beroemd geworden orgel, gebouwd door de Deense firma Marcussen och Son. Een kleiner, iets ouder orgel in deze kerk, het Sweelinkorgel, is eveneens van deze firma. De Nicolaïkerk is eigendom van en wordt gebruikt door de Protestantse Gemeente Utrecht.
Regel 318 ⟶ 313:
* '''[[Lutherse Kerk (Utrecht)|Lutherse Kerk]]''', grotendeels de kapel van het voormalige door Abraham Dole in 1421 gestichte [[Sint Ursulaklooster (Utrecht)|Sint-Ursulaklooster]]. De lutheranen kwamen aanvankelijk bijeen in een schuilkerk, maar in 1745 kochten zij twee huizen aan de Hamburgerstraat, braken deze af en bouwden op dezelfde plaats een nieuw gedeelte van hun kerk, dat aansloot op de middeleeuwse kapel. Het interieur van deze kapel werd aangepast aan dat van de nieuwe aanbouw. Opvallend aan deze kerk is de bekroning van de voorgevel in Lodewijk XIV-stijl.
* '''[[Agnietenklooster (Utrecht)|Kapel van het Agnietenklooster]]''', met nonnengalerij, gebouwd in de periode 1512 tot 1516. Sinds 1921 is deze kapel een deel van het [[Centraal Museum]].
* '''[[Doopsgezinde Kerkkerk (Utrecht)|Doopsgezinde Kerk]]''', zaalkerk gebouwd in 1773, ontworpen door Willem de Haan. Opvallend is de stijlvolle, ruime entree met bovenverdieping.
* '''[[Sint-Augustinuskerk (Utrecht)|Sint-Augustinuskerk]]''', [[Waterstaatskerk]] ontworpen door [[Karel GeorgGeorge Zocher]] en gereedgekomen in 1840. Aan de voorzijde bevindt zich een tempelfront met hoge zuilen in neo-klassieke stijl. De Augustinuskerk was, afgezien van de schuilkerken, de eerste na de Reformatie gebouwde rooms-katholieke kerk in Utrecht.
* '''[[Sint-Willibrordkerk (Utrecht)|Sint-Willibrordkerk]]''', zeer hoge [[neogotiek|neogotische]] kerk, ontworpen door [[Alfred Tepe]], gereed gekomen in 1877. Het rijke en kleurrijke interieur werd vervaardigd door leden van het [[St. Bernulphusgilde]]. In deze rooms-katholieke kerk werden gedurende lange tijd niet of slechts incidenteel kerkdiensten gehouden. In 2016 heeft de [[Priesterbroederschap Sint Pius X]] de kerk in gebruik genomen en worden er regelmatig heilige missen gevierd. Na de Dom is deze kerk de door toeristen drukstbezochte van de stad Utrecht.
* '''[[Sint-Gertrudiskathedraal]]''', in neo-romaanse stijl gebouwde, in 1914 gereed gekomen [[oudkatholiekOudkatholieke Kerk|oudkatholieke]]e kathedraal. Naast deze kerk bevindt zich de voormalige rooms-katholieke schuilkerk Sint-Gertrudis. Toen in 1723 de Rooms-Katholieke Kerk scheurde en de Oud-Katholieke Kerk ontstond, kwam deze schuilkerk in handen van de oudkatholieken.
* '''[[Synagoge (Utrecht)|Synagoge aan de Springweg]]''', in 1926 gebouwd naar een ontwerp van [[Harry Elte]]. Dit voormalige Joodse gebedshuis heeft een bijzonder rijk interieur in art-deco-stijl.
 
Regel 335 ⟶ 330:
 
==== Gebedshuizen buiten de binnenstad ====
* '''[[Torenpleinkerk|Oude Sint-Willibrordkerk (Vleuten)]]''', van oorsprong driebeukige gotische kerk, gebouwd omstreeks 1300. In 1580 werd deze kerk toegewezen aan de protestanten, waarna het koor is afgebroken. In 1831 werd de kerk verder verkleind door de afbraak van de twee meest westelijke traveeën. In 1971 vond herbouw plaats naar de oorspronkelijke grootte en met herstel van de gotische vensters, maar zonder dat er verder sprake was van een reconstructie van de middeleeuwse kerk. Alleen de toren en de delen van de zijbeuken links en rechts van de toren zijn middeleeuws. Deze kerk bezit een waardevol orgel, gebouwd door [[Johann Bätz|Gideon Thomas Bätz]] in 1809.
* '''Kapel van [[Kasteel de Haar]]''', vermoedelijk gewijd aan [[Stefanus (martelaar)|Sint-Steven]], gesticht vóór 1420 als dochterkapel van de [[Nederlands Hervormde Kerk (Kockengen)|parochiekerk te Kockengen]]. Deze kapel heeft eeuwenlang gefunctioneerd als kerk van het dorp [[Haarzuilens|De Haar]], dat toen naast het kasteel lag. In de 17e eeuw begon het verval van kasteel en kapel. Aan het einde van de 19e eeuw gaf baron [[Étienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar]] aan architect [[Pierre Cuypers]] opdracht tot herbouw van kasteel, kapel en bijgebouwen. In 1896 werd de kapel, met behoud van het middeleeuwse grondplan, delen van de toren en enkele muurresten, in neogotische stijl herbouwd. De op het kasteelterrein gelegen kapel is niet vrij toegankelijk.
* '''Lebuïnuskerk (Blauwkapel)''', kleinste gotische kruiskerk van Nederland, gebouwd in 1451.
* '''[[Metaal Kathedraal|Kerk van OLV ten Hemelopneming (Oudenrijn)]]''', een van de oudste kerken in neogotische stijl van Nederland, gebouwd in de periode 1857 tot 1860. In 1940 verhuisden de parochianen naar hun nieuwe kerk in De Meern. De verlaten kerk werd fabriek en ingrijpend verbouwd. De bijzondere neogotische kapconstructie is echter bewaard gebleven. Deze voormalige kerk is thans in gebruik als culturele broedplaats met de naam ''[[Metaal Kathedraal]]''.
* '''[[Sint-WillibrorduskerkWillibrordkerk (Vleuten)]]''', neogotische kerk, ontworpen door [[Nicolaas Molenaar (1850-1930)|Nicolaas Molenaar sr.]], gereed gekomen in 1885.
* '''[[Alendorp#Kerkje|Voormalig zaalkerkje (Alendorp)]]''', gebouwd in 1896 ten behoeve van de kort daarvoor opgerichte Gereformeerde Kerk van Vleuten en De Meern.
* '''[[Sint-Antoniuskerk (Utrecht)|Sint-Antonius van Paduakerk (Lombok)]]''', ontworpen door de architecten [[Jan Stuyt]] en [[Joseph Cuypers]] in een neoromaanse stijl. Het kerkgebouw kwam gereed in 1903, de toren in 1924. Deze toren werd gebouwd naar het voorbeeld van Italiaanse klokkentorens: smal en enigszins losstaand van de kerk.
* '''[[Nieuwe Kerk (Utrecht)|Nieuwe Kerk (Wittevrouwen)]]''', in neo-romaanse stijl gebouwd in 1910, ontworpen door architect [[Christiaan Posthumus Meyjes sr.]]. De Nieuwe Kerk was de eerste kerk in Utrecht die als Nederlands-hervormde kerk werd gebouwd.
* '''[[Marekerk (De Meern)]]''', gebouwd in 1913 in [[Jugendstil|art nouveau]]-stijl als Nederlands-hervormde kerk. Deze kerk verving een middeleeuwse kapel op dezelfde plaats bij de [[Meernbrug]], daar waar het dorp De Meern is ontstaan.
* '''[[Sint-Gertrudiskerk (Utrecht)|R.K. Sint-Gertrudiskerk (Rivierenwijk)]]''', ontworpen door architect [[Wolter te Riele]], opgeleverd in 1924. Utrecht heeft vier kerken die gewijd zijn aan [[Sint-Gertrudis van Nijvel|Sint-Geertruida van Nijvel]]. De oudste is de middeleeuwse Geertekerk. Na de reformatie kwam deze kerk in handen van de protestanten en verhuisden de rooms-katholieke parochianen naar hun schuilkerk, die uiteraard eveneens was gewijd aan Sint-Geertruida (in het latijn: Gertrudis). In 1914 werd naast deze schuilkerk de oudkatholieke Sint-Gertrudiskathedraal gebouwd. De jongste aan Sint-Geertruida gewijde kerk is die in Rivierenwijk.
* '''[[Sint-Aloysiuskerk (Utrecht)|Sint Aloysiuskerk (Schildersbuurt)]]''', grote kerk in zeshoekige vorm met hoge koepel, gereed gekomen in 1924. De architect was [[Hendrik Willem Valk]]. Deze kerk herbergt vele waardevolle voorwerpen van beeldende kunst en een orgel van [[Abraham Meere]] uit 1810.
* '''[[Wilhelminakerk (Utrecht)|Wilhelminakerk (Schildersbuurt)]]''', gebouwd in 1931 in de stijl van de [[Amsterdamse School (bouwstijl)|Amsterdamse School]].
Regel 358 ⟶ 353:
[[Bestand:Postkantoor Neude2.jpg|thumb|Interieur hoofdpostkantoor]]
[[Bestand:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|Rietveld-Schröderhuis]]
* '''[[Oudaen (Utrecht)|Oudaen]]''', Oudegracht 99, een versterkt woonhuis uit circa 1280. Utrecht telde in de dertiende en veertiende eeuw vele van deze burchtachtige huizen van rijke patriciërs. Minder goed bewaard gebleven zijn onder meer [[Drakenburg (huis)|Drakenburg]] (Oudegracht 114), [[Kranestein]] (Oudegracht 55), [[Fresenburch (Utrecht)|Fresenburch]] (Oudegracht 113) en [[Groot Blankenburgh|Blankenburg]] (Oudegracht 121).
* '''[[Huis Zoudenbalch]]''' in de Donkerstraat uit 1467-1468 in laat-gotische stijl, met een opvallende natuurstenen gevel, die in [[1903]] na een brand gerestaureerd is.
* '''[[Bartholomeïgasthuis]]''' aan de Lange Smeestraat, uit 1367, bestaande uit een vleugel aan de straat met een haaks daarop staande kapel.
* '''[[Sint Eloyen Gasthuis|Sint-Eloyengasthuis]]''', Boterstraat 22. Sinds 1440 is hier het huis van het smedengilde van [[Eligius|Sint-Eloy]] gevestigd. Het huis is alleen op de Landelijke Open Monumentendag geopend voor bezoekers (tweede zaterdag in september). De toegangsdeur/-poort dateert uit 1644.
* '''[[Paushuize]]''' uit 1517, gebouwd in opdracht van de uit Utrecht afkomstige paus [[Paus Adrianuspaus VI|Adrianus VI]], die het echter nooit bewoond heeft. Het is een laat-gotisch gebouw met typische "speklagen" van natuursteen en baksteen.
* '''[[Sonnenborgh (Utrecht)|Sonnenborgh]]''' en '''[[Manenborgh]]''', twee bolwerken, overblijfselen van de stadsversterking uit omstreeks 1550. Sonnenborgh is thans als [[sterrenwacht]] in gebruik.
* '''[[Leeuwenbergh Gasthuis|Leeuwenberghgasthuis]]''', een tweebeukige zaal, in 1567 gebouwd als [[pesthuis]], later in gebruik geweest als kerk. Het poortgebouw aan de stadswal is verdwenen.
* '''[[Grote Vleeshuis]]''' aan de Voorstraat, gebouwd in 1637, wellicht naar ontwerp van de schilder [[Paulus Moreelse]].
* '''Statenkamer''', de voormalige refter van het [[Minderbroederklooster (Utrecht)|Minderbroederklooster]] aan het [[Janskerkhof]] met een poort uit 1643. Thans onderdeel van de Universiteit Utrecht.
Regel 374 ⟶ 369:
* '''[[Hoofdgebouw I (Utrecht)|Hoofdgebouw I]]''' van de [[Nederlandse Spoorwegen]] uit 1870.
* '''[[Hoofdgebouw II (Utrecht)|Hoofdgebouw II]]''' van de [[Nederlandse Spoorwegen]] uit 1893-1895 in neorenaissancestijl door architect [[Jacob Frederik Klinkhamer|J.F. Klinkhamer]].
* '''[[Ooglijdersgasthuis (Utrecht)|Ooglijdersgasthuis]]''' uit [[1894]], aan de F.C. Dondersstraat. Ontworpen door architect D. Kruijf. Bood van 1894-1989 onderdak aan het ''Nederlandsch Gasthuis voor Behoeftige en Minvermogende Ooglijders''. Van 1990-2015 was dit een locatie van de [[Hogeschool Utrecht]].
* '''[[Academiegebouw (Utrecht)|Academiegebouw]]''' aan het Domplein in neorenaissancestijl, ontworpen door [[Eugen Gugel|E.H. Gugel]] en [[Ferdinand Jacob Nieuwenhuis]].
* '''[[De Liefde (apotheek)|Apotheek]]''' op Voorstraat 6, het beste bewaard gebleven voorbeeld van [[Jugendstil]] in Utrecht, in 1904 gebouwd naar ontwerp van [[R. Rijksen|R. Rijksen Gzn]].
Regel 383 ⟶ 378:
* '''[[Louis Hartlooper Complex|Politiepost Tolsteeg]]''' aan de [[Tolsteegbarrière|Tolsteegbrug]], een gebouw uit 1926 in de stijl van de [[Amsterdamse School (bouwstijl)|Amsterdamse School]]. Thans filmhuis 'Louis Hartlooper Complex'.
* De '''[[Forten bij Utrecht]]''' als onderdeel van de [[Nieuwe Hollandse Waterlinie]], die sinds 1995 op de Nederlandse Voorlopige Lijst voor Werelderfgoed van de UNESCO staat.
* Meerdere gebouwen op Universiteitsterrein '''[[DeUtrecht UithofScience (Utrecht)Park|De Uithof]]''' zijn architectonisch vermeldenswaardig. Voorbeelden hiervan zijn het Educatorium van [[Rem Koolhaas]], de universiteitsbibliotheek van [[Wiel Arets]], het '''[[Minnaertgebouw]]''' van [[Willem Jan Neutelings]] en '''[[De Bisschoppen]]''' van Köther-Salman Architekten.
 
=== Poorten ===
Regel 392 ⟶ 387:
 
=== Godskameren en hofjes ===
[[Bestand:Speyart van Woerdens Hofje 514355.JPG|thumb|[[Speyart van Woerden's Hofje|Speyart van Woerden's hofje]]]]
{{Zie hoofdartikel|Godskameren en hofjes in Utrecht}}
* [[Beyerskameren]] aan de Lange Nieuwstraat/[[Agnietenstraat (Utrecht)|Agnietenstraat]] ([[1597]]-1650)
Regel 407 ⟶ 402:
* [[Kasteel Vredenburg]], de gehate dwangburcht van [[keizer Karel V]], gesloopt door de Utrechtse bevolking in de jaren 1577 tot 1581.
* De [[Paulusabdij (Utrecht)|Paulusabdij]], gebouwd op initiatief van bisschop Bernold. De oudste delen, waaronder de abdijkerk in dezelfde romaanse stijl als de Pieterskerk en de Janskerk, werden in 1050 gebouwd. De Paulusabdij verdween in stappen na de Reformatie. In de Hofpoort (doodlopende zijsteeg van de Nieuwegracht) komt men bij de achterzijde van het vroegere gerechtsgebouw, waarin een stuk muur van de abdijkerk uit 1050 is verwerkt.
* De [[Mariakerk (Utrecht)|Mariakerk]], in de 11e en 12e eeuw gebouwde kapittelkerk, evenals de twee iets oudere kapittelkerken, de Pieterskerk en de Janskerk, in [[romaanse architectuur|romaanse stijl]]. De architectuur van deze kerk verschilde echter duidelijk van die van de Pieters- en de Janskerk. Italiaanse (Lombardische) invloeden zijn duidelijk waarneembaar, zoals onder andere blijkt uit het bekende schilderij van [[Pieter Saenredam]], waarop het brede westfront is te zien met op de achtergrond de torens van de Dom en de Buurkerk. De Mariakerk raakte in verval toen er geen kerkdiensten meer werden gehouden. In 1813 werd ze grotendeels afgebroken. Alleen het koor van de kerk bleef tot 1844 nog in gebruik als concertzaal, totdat ook dit werd gesloopt om plaats te maken voor het [[Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen (Utrecht)|Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen]]. Het enige dat behouden is gebleven van deze kerk is een deel van de [[Kloostergang|kruisgang]], te zien en te betreden vanaf de [[Mariaplaats]].
* [[Lofen|Paleis Lofen]], in 1040 liet [[keizer Hendrik III]] dit paleis bouwen, het stond tussen het huidige Domplein en de [[Oudegracht (Utrecht)|Oudegracht]].
* Het gebouw [[De Utrecht (Utrecht)|De Utrecht]] van de gelijknamige verzekeringsmaatschappij, een voorbeeld van [[Jugendstil]]-architectuur. Het gebouw is ontworpen door J. Verheul en werd opgeleverd in 1902. In 1974 werd het afgebroken ten behoeve van de bouw van het winkelcentrum Hoog-Catharijne. Verschillende elementen van het afgebroken gebouw liggen opgeslagen.
Regel 413 ⟶ 408:
 
=== Begraafplaatsen/crematoria ===
Qua moderne begraafplaatsen/crematoria is de [[Begraafplaats Soestbergen]] in de eerste helft van de 19e eeuw aangelegd. [[Begraafplaats Sint Barbara (Utrecht)|Begraafplaats Sint Barbara]] is rond 1870 ontworpen door [[Alfred Tepe]] en kent onder meer diverse graven van rooms-katholieke aartsbisschoppen. Uit het begin van de 20e eeuw dateert [[2e Algemene Begraafplaats Kovelswade|Kovelswade]]. [[Begraafplaats Tolsteeg]] is in 1931 aangelegd naar een ontwerp van Krijn Perk Vlaanderen, tuinarchitect en plantsoenmeester van de gemeente Utrecht; er is een aula naar het ontwerp van architect [[Gosse van der Gaast]] in de stijl van de [[Nieuwe Zakelijkheidzakelijkheid]]. Begraafplaats/crematorium [[DaelwijckBegraafplaats (crematorium)Daelwijck|Daelwijck]] uit omstreeks 1967 heeft een aula die is ontworpen door architect [[H. Dam]].
 
=== Straten, lanen, grachten, pleinen en parken ===
Regel 423 ⟶ 418:
</gallery>
 
* Zie [[Lijst van straten in deUtrecht (stad Utrecht)|Lijst van straten in Utrecht]]
* Zie ook de [[Lijst van gebouwen in de stad Utrecht|Lijst van gebouwen in Utrecht]]
* Zie ook de [[Lijst van hoogste gebouwen van Utrecht (stad)|Lijst van hoogste gebouwen van Utrecht]]
 
=== Monumenten ===
Regel 432 ⟶ 427:
 
== Winkelen ==
Westelijk van het centrum ligt het station met het aangebouwde winkel- en kantorencomplex [[Hoog Catharijne]], dat sinds het bestaat omstreden is geweest, zowel om zijn architectuur alsook de verloedering die optrad, waardoor het een vrijplaats voor druggebruikers werd. Sinds begin 2000 is er echter veel tijd en geld besteed om dit leefklimaat te verbeteren. In 2006 heeft men hiervoor een Nederlandse en Europese prijs gewonnen. In 2008 is er begonnen met een grootscheepse opknapbeurt van het gehele stationsgebied (zie [[Aanpak Stationsgebied (Utrecht)|Aanpak StationsgebiedCU2030]]). Zo zal de singel rondom Utrecht worden hersteld en wordt Vredenburg ingrijpend verbouwd. Ook zal er op het Smakkelaarsveld een kleine haven ontstaan die de singel weer in verbinding brengt met de [[Leidse Rijn]].
 
Sinds begin jaren 80 ligt aan de zuidzijde van de stad [[Woonboulevard Utrecht]], een terrein waarop 63 winkels zijn gevestigd.
Regel 439 ⟶ 434:
[[Bestand:Vredenburg2008.jpg|thumb|Markt op het [[Vredenburg (plein)|Vredenburg]]]]
Er zijn diverse [[markt (winkel)|markten]] in Utrecht zoals:
* Breedstraat op zaterdagmorgen van 08.8:00 - 13.:00 uur (de '[[lapjesmarkt (Utrecht)|lapjesmarkt]]')
* Jacobskerkhof op zaterdag van 09.9:00 - 16.:00 uur
* Janskerkhof op zaterdag van 07.7:00 - 17.:00 uur (de bloemenmarkt)
* Plantage op woensdagmorgen van 09.9:00 - 13.:00 uur
* Oudegracht/[[Bakkerbrug (Utrecht)|Bakkerbrug]] op zaterdag van 08.8:00 - 17.:00 uur
* Smaragdplein op dinsdag van 09.9:00 - 15.:00 uur
* Van Starkenborghhof op vrijdag van 09.9:00 - 14.:00 uur
* [[Vredenburg (plein)|Vredenburg]] op woensdag van 10.:00 - 17.:00 uur, op vrijdag van 10.:00 - 18.:00 uur en op zaterdag van 08.8:00 - 17.:00 uur
* Zamenhofdreef op donderdagmorgen van 09.9:00 - 13.:00 uur
 
== Cultuur ==
Regel 477 ⟶ 472:
* politiek cultureel centrum [[ACU (Utrecht)|ACU]]
* poppodium [[EKKO]] aan de Bemuurde Weerd
* poppodium [[Tivoli (Utrechtpoppodium)|Tivoli]] aan de Helling
* [[Stadsschouwburg Utrecht|Stadsschouwburg]]
* Theater De [[Paardenkathedraal]] in de stallen van de toenmalige [[Rijks Veeartsenijschool]].
Regel 488 ⟶ 483:
* [[Theater De Musketon]] in Lunetten
* [[Theater ZIMIHC]] aan de Bouwstraat in [[Wittevrouwen]]
* [[dB's]], oefenruimtes en kleinschalig poppodium, onder andere [[3VOOR123voor12|Club3voor12]]-avonden
* [[Podium Hoge Woerd]]
 
Regel 509 ⟶ 504:
Vele restaurants zijn gevestigd langs de [[Oudegracht (Utrecht)|Oudegracht]] en in de daar zo kenmerkende [[Werfkelder (Utrecht)|werfkelders]] die ook lagergelegen terrassen op de [[Werf (opslagplaats)|werven]] mogelijk maken. [[Grand Restaurant Karel V]] in het voormalige [[Duitse Huis]] was van 2005-2013 onderscheiden met een [[Michelinster]].
 
Voor [[Lgbt|lhbt]]-ers zijn er aan weerszijden van de Oudegracht de [[Homohoreca|homocafés]] Bodytalk en Kalff. Sinds de sluiting van [[De Roze Wolk]] in 2006 is er geen vaste homodiscotheek meer, maar wel zijn er reguliere feesten van EnSuite en van de homojongerenorganisatie [[stichting PANN|PANN]].
 
De [[Prostitutie in Utrecht (stad)|prostitutie in Utrecht]] bestond uit [[raamprostitutie]] in de [[Hardebollenstraat]] en op woonboten langs het [[Zandpad]], maar in 2013 liet de gemeente al deze ramen sluiten. Daarnaast is er een officiële [[tippelzone]] aan de Europalaan.
Regel 516 ⟶ 511:
[[Bestand:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|Le Guess Who? in [[TivoliVredenburg]] (2014)]]
[[Bestand: Midzomergracht2016.jpg|thumb|De Parkdag van het Midzomergracht Festival (2016)]]
* [[Festival a/d Werf|Festival aan de Werf]] (theaterfestival, mei)
* [[Festival Oude Muziek Utrecht]] (laatste week van augustus en eerste dagen van september)
* [[Holland Animation Film Festival]] (animatiefestival, maart)
Regel 528 ⟶ 523:
* [[Utrechts Literatuur Festival]] (eigenzinnig literatuurfestival van SLAU, oktober)<ref>Utrecht is een [[City of Literature (Literatuurstad)| UNESCO City of Literature]].</ref>
* [[Utrechtse Museumnacht]]
* [[Vakantiebeurs]] in de [[Jaarbeurs (Utrecht)|Jaarbeurs Utrecht]]
* [[Utrecht over Utrecht]] (cinema- en literatuurfestival, juni) in het [[Louis Hartlooper Complex]]
* [[Summer Darkness]] (alternatief muziekfestival, augustus)
Regel 549 ⟶ 544:
De gemeente Utrecht kwam in 1986 eerstmaals met een homo- en lesbisch emancipatiebeleid om de maatschappelijke integratie van deze groepen te bevorderen. In datzelfde jaar vond de landelijke [[Roze Zaterdag]] voor de eerste keer in de stad plaats. Er werd in die tijd vanuit de homobeweging ook specifiek tegen de rooms-katholieke standpunten aangaande homoseksualiteit geprotesteerd, bijvoorbeeld tijdens het bezoek van [[paus Johannes Paulus II]] in mei 1985 en in februari en april 1987 tegen uitspraken van [[Adrianus Simonis|kardinaal Simonis]].<ref name="rozewolk">Adrianne Dercksen, ''Roze wolkennachten, homodisco De Roze Wolk en homocafé De Wolkenkrabber Utrecht 1982-2006'', Utrecht 2018, p. 70-71.</ref>
 
In juni 1997 werd op initiatief van de gemeente de "Roze Lente" georganiseerd, een evenement om homoseksualiteit voor een breder publiek zichtbaar te maken. Het afsluitende MidzomerGrachtspektakel groeide uit tot het jaarlijkse [[Midzomergracht|Midzomergracht Festival]], dat in 1998 de start vormde van vijf Roze Lentedagen. Als afsluiting daarvan fungeerde opnieuw de Roze Zaterdag.<ref>Adrianne Dercksen, ''Roze wolkennachten, homodisco De Roze Wolk en homocafé De Wolkenkrabber Utrecht 1982-2006'', Utrecht 2018, p. 123-125.</ref>
 
In 2005 werd het Europese [[Lgbt|lhbt]]-sportevenement [[EuroGames]] in Utrecht gehouden, met ruim 2800 sporters en circa 25.000 bezoekers. Sinds 2008 is Utrecht een van de [[Regenboogstad|Regenboogsteden]] en toen in 2013 de Roze Zaterdag voor de derde maal in de stad plaatsvond werd in de [[Lange Viestraat]] het eerste [[Regenboogpad|regenboogzebrapad]] in Nederland aangelegd. Sinds 2017 is er, naar Amsterdams voorbeeld, een botenparade onder de naam [[Utrecht Canal Pride]].
Regel 585 ⟶ 580:
== Politiek ==
=== Gekozen burgemeester ===
Bij een verkennend debat heeft een meerderheid van de Utrechtse gemeenteraad op 12 oktober 2006 besloten een [[Burgemeestersreferendum in Nederland|burgemeestersreferendum]] te willen organiseren. Een vertrouwenscommissie uit de gemeenteraad heeft twee kandidaten geselecteerd, waarna de bevolking door middel van een stemming mocht bepalen wie de opvolger wordt van Annie Brouwer-Korf, die heeft aangegeven per 1 januari 2008 terug te treden. Voorstanders van de volksraadpleging waren PvdA, GroenLinks en D66 (in totaal 25 van de 45 zetels). Een opkomst van ten minste 30% was de voorwaarde voor de geldigheid van het referendum. Het burgemeestersreferendum vond plaats op 10 oktober 2007, de Utrechters konden kiezen uit [[Aleid Wolfsen]] en [[Ralph Pans]], beiden lid van de PvdA.
 
Omdat op 1 oktober 2007 middels rechterlijke uitspraak werd vastgesteld dat de [[stemcomputer]]s die bij de verkiezingen van november 2006 en maart 2007 zijn gebruikt, nooit goedgekeurd hadden mogen worden, werd er met het welbekende rode potlood gestemd in inderhaast getimmerde stemhokjes van spaanplaat.
 
De opkomst was slechts 9,25%, waardoor het referendum ongeldig was. Ook stemde 16,3 % blanco of ongeldig. Van de geldige stemmen kreeg Aleid Wolfsen 60,7% (13.014 stemmen) en Ralph Pans 22,9% (4914 stemmen). Utrecht is de zevende gemeente waar een burgemeestersreferendum werd gehouden, de opkomst is de laagste tot dan toe. Op donderdagochtend 11 oktober 2007 besliste de gemeenteraad om Wolfsen voor te dragen bij de regering. In de gemeenteraad werden dertig stemmen op hem uitgebracht. Pans kreeg twee stemmen en elf raadsleden brachten een blanco stem uit.
 
=== College van Burgemeesterburgemeester en Wethouderswethouders ===
Op 15 april 2006 is het collegeprogramma voor de periode 2006-2010 gepresenteerd. Het [[college van burgemeester en wethouders]], geïnstalleerd op 28 april, wordt gevormd door de coalitie [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]], [[GroenLinks]], [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]] en [[ChristenUnie]] (28 van de 45 zetels). Op 14 maart 2009 stapte GroenLinks uit het college.<ref>[https://web.archive.org/web/20090316041913/http://www.nrc.nl/binnenland/article2181664.ece/Coalitie_in_Utrecht_gevallen Coalitie in Utrecht gevallen] op nrc.nl</ref> Op 26 maart 2009 werd ChristenUnie wethouder [[Tymon de Weger]] door de raad weggestuurd.<ref>[http://www.nu.nl/algemeen/1939393/utrechtse-wethouder-weggestuurd.html Utrechtse wethouder weggestuurd] op nu.nl</ref> Op 10 april 2009 werd de samenstelling bekendgemaakt van een nieuw college waarin de VVD de plaats van GroenLinks had ingenomen. Na de verkiezingen van 3 maart 2010 is er een nieuw college gevormd bestaande uit GroenLinks, Partij van de Arbeid, en [[Democraten 66|D66]] (28 zetels). Het collegeprogramma heet 'Groen, Open en Sociaal'. Na de gemeentelijke verkiezingen van 2014 is er een nieuw college gevormd bestaande uit GroenLinks, [[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]], D66 en [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]. Op 9 november 2015 maakte wethouder [[Margriet Jongerius]] (GroenLinks) bekend dat zij per direct opstapte.<ref>[http://nos.nl/artikel/2067987-utrechtse-wethouder-stapt-per-direct-op.html Utrechtse wethouder stapt per direct op] op nos.nl</ref>
 
De voorzitter van het Collegecollege van B&W is [[burgemeester]]:
* [[Jan van Zanen]] (VVD), openbare orde en veiligheid (politie, brandweer), ombudszaken, burgerzaken, veiligheidshuis
 
Regel 652 ⟶ 647:
|}
 
NBN.B.: partijen als GroenLinks, CDA en CU bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.
 
== Onderwijs ==
{{Zie ook|Zie voor meer informatie het artikel [[Onderwijs in Utrecht (stad)|Onderwijs in Utrecht]]}}
[[Bestand:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|270px|In de wijk [[DeUtrecht UithofScience (Utrecht)Park|De Uithof]] aan de oostzijde van Utrecht zijn de sociale en exacte faculteiten van de [[Universiteit Utrecht]] te vinden, evenals de [[Hogeschool Utrecht]]. Vooraan de [[Universiteitsbibliotheek]], ontworpen door [[Wiel Arets]], en op de achtergrond het [[Willem C. van Unnikgebouw]].]]
Utrecht neemt binnen de [[Utrecht (provincie)|provincie]] een belangrijke plaats in op het gebied van [[onderwijs]]. De [[Universiteit Utrecht]] (opgericht in [[1636]]) is qua omvang de tweede van Nederland, en wordt nationaal en internationaal beschouwd als een van de betere universiteiten.<ref>[https://web.archive.org/web/20101231190900/http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1 Times Higher Education 2008]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080202230954/http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2007/ARWU2007_TopEuro.htm Top 100 European Universities], Shanghai Jiao Tong Universiteit.</ref><ref>[http://www.elsevier.nl/web/10206731/Nieuws/Wetenschap/Utrecht-heeft-beste-universiteit-van-het-land.htm?rss=true Utrecht heeft beste universiteit van het land], [[Elsevier (opinieweekblad)|Elsevier]].nl</ref> De Domstad telt drie hogescholen; alle [[hoger onderwijs|hogeronderwijsinstellingen]] tezamen bieden plaats aan ongeveer 65.000 studenten.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724171332/http://www2.utrecht.nl/images/Secretarie/Bestuursinformatie/Publicaties2008/utrecht-bij-de-hand.pdf Utrecht bij de hand] Gemeente Utrecht (2008)</ref> Verder zijn er in Utrecht een twintigtal [[middelbare school|middelbare scholen]] gevestigd (afhankelijk van de definitie) en meer dan 80 [[Basisonderwijs in Nederland|basisscholen]].
 
Regel 663 ⟶ 658:
[[Voetbal]]club [[FC Utrecht]] won driemaal de [[KNVB Beker]] en komt uit in de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|eredivisie]], waar het nog nooit uit gedegradeerd is. De club speelt haar thuiswedstrijden in [[Stadion Galgenwaard]]. FC Utrecht ontstond in 1970 uit een fusie van drie Utrechtse voetbalclubs: [[VV DOS|DOS]], [[USV Elinkwijk]] en [[Velox (Utrecht)|Velox]]. De eerste twee bestaan nog als amateurclubs. DOS is de enige club uit Utrecht die ooit kampioen van Nederland werd, in 1958. Voor de oorlog telde ook [[USV Hercules|Hercules]] mee, dat opgericht werd in 1882 en daarmee de derde voetbalclub in Nederland was. Hercules heeft bijgedragen aan de verspreiding van het voetbal. Elinkwijk werd in 1974 kampioen van Nederland bij de zondagamateurs.
 
Er zijn meer sportverenigingen in de stad. Bij [[Algemene sportvereniging UVV|UVV]] komt het eerste honkbal mannenteam uit in de [[Honkbal hoofdklasse]], de hoogste honkbaldivisie in Nederland. Het eerste softbal vrouwenteam komt uit in de Softbal hoofdklasse (vrouwen), de hoogste softbaldivisie in Nederland. [[HC Kampong|Kampong]] speelt bij zowel de heren en dames in de [[Hoofdklasse hockey|hoofdklasse]]. De teams zijn meermalen Nederlands kampioen geweest en hebben ook de Europacup I en II gewonnen. In 1998 werd het WK hockey voor de [[Wereldkampioenschap hockey mannen 1998|mannen]] en [[Wereldkampioenschap hockey vrouwen 1998|vrouwen]] gelijktijdig in Utrecht gehouden, het eerste dubbeltoernooi in de hockeygeschiedenis. Bij het [[schaken]] speelt [[Oud Zuylen Utrecht|Schaakclub Utrecht]] in de [[Meesterklasse schaken|Meesterklasse]], de hoogste competitie van Nederland. De dames van [[Uball Amazone]] spelen [[basketbal]] op eredivisieniveau. Daarnaast wordt [[lacrosse]] in Utrecht op hoog niveau gespeeld: bij de [[Domstad Devils]] spelen zowel de heren als dames in de [[hoofdklasse (lacrosse)|hoofdklasse]], de hoogste competitie van Nederland. De laatste jaren streden beide teams in de play-offs om het kampioenschap. De dames van de Domstad Devils zijn in 2011 landskampioen lacrosse geworden. [[Worstelen|Worstelvereniging]] U.K.V. (Utrechtse Krachtsport Vereniging) [[De Halter (Utrecht)|De Halter]] draait samen met Olympia, ook uit Utrecht, mee in de topklasse van Nederland.
 
Sinds 1978 wordt jaarlijks de [[Marathon van Utrecht]] georganiseerd door de stad en Leidsche Rijn. Tevens wordt jaarlijks de [[Singelloop Utrecht]] gehouden, de oudste [[atletiek]] wegwedstrijd van Nederland. De [[Ronde van Frankrijk 2015]] (''Tour de France'') ging van start in Utrecht. Er waren 800.000 mensen aanwezig tijdens de tourstart en de kosten bedroegen zo'n 15 miljoen euro. Andere evenementen, waaronder [[schaatsen|schaatswedstrijden]] en [[Darts (sport)|darts]], vinden regelmatig plaats in de [[Vechtsebanen]].
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Utrecht_(stad)"