Eikenprocessierups: verschil tussen versies

| status = LC

| statusbron = 2019

| afbeelding = Thaumatopoeia.processionea.caterpillar.jpg

| afbeeldingtekst = De rups van de eikenprocessierups, [[Hinsbeck]], [[Duitsland]].

| onderfamilie = [[Processievlinders|Thaumetopoeinae]] (Processievlinders)

| geslacht = ''[[Thaumetopoea]]''

| w-naam = ''Thaumetopoea processionea''

| auteur = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]]

| datum = 1758

| haakjes = ja

| afbeeldingII = (2022) Oak Processionary (Thaumetopoea processionea) (35482535524).jpg

| afbeeldingIItekst = De volwassen vlinder is [[nachtdier|nachtactief]].

 

===Rups===

 

Oudere rupsen hebben een bruingrijze tot blauwgrijze kleur, de flanken zijn lichter tot grijsachtig wit. De onderzijde is groengrijs van kleur, inclusief de [[pseudopoot|pseudopoten]]. Deze pseudopoten bestaan uit niet-gelede, ongesegmenteerde poten en de poot aan het lichaamsuiteinde wordt de [[propoot|naschuiver]] genoemd. De gelede poten aan de voorzijde van het lichaam zijn bruin tot zwart van kleur. Ook de kop is donkerbruin tot zwart van kleur. Op ieder lichaamssegment zijn tien bultachtige uitsteeksels gelegen. twee rijen aan de flanken zijn oranje tot bruinrood van kleur. Uit deze wratachtige uitstulpingen steken opvallende, lange en licht gekleurde tot witte haren die tot een centimeter lang kunnen zijn. Dit zijn echter niet de gevreesde brandharen. Op vierde tot het twaalfde lichaamssegment is aan iedere zijde een donkere vlek aanwezig die een fluweelachtige beharing heeft.<ref name="VLIN" /> Deze haartjes zijn veel kleiner dan de beharing die uit de bultjes op de rug ontspruiten, en alleen goed zichtbaar met een [[loep]]. Dit zijn de brandharen die een lengte hebben van 0,1 tot 0,3 millimeter.<ref name="WAAR" />

De kop is donkerder van kleur tot zwart. De rups is blind en heeft geen functionele ogen, ook de reukzin is waarschijnlijk sterk gereduceerd.<ref name="SPECTRUM" />

 

De eikenprocessierups is niet de enige soort die nesten maakt, veel vlinders uit verschillende families maken een nest, zoals bijvoorbeeld de [[vogelkersstippelmot]] die tot de familie [[stippelmotten]] behoort. Dat de rupsen in groepen voorkomen is ook geen bijzonderheid, veel vlindersoorten zoeken elkaar in het rups-stadium op om zich te beschermen tegen vijanden. De processie-achtige manier waarop de groep van rupsen zich voortbeweegt is wel bijzonder; dit is maar van weinig vlinders bekend. De meeste processievormende rupsen komen uit de onderfamilie [[processievlinders|Thaumetopoeinae]]. Ook uit andere groepen van vlinders zijn echter rupsen bekend die zich in groepen voortbewegen, zoals uit de familie [[nachtpauwogen]] (Saturniidae).

 

De eikenprocessierups verspreidt zich waarschijnlijk deels door de handel in planten. Het kan dan gaan om bijvoorbeeld boomkwekerijen vanwaaruit de eieren of poppen worden getransporteerd. De eieren en poppen kunnen overleven als ze enige tijd worden opgeslagen, bijvoorbeeld in opslagplaatsen voor haardhout. Als de poppen in een nieuwe omgeving terecht komen kunnen de uitsluipende vlinders zich gemakkelijk verspreiden in de omgeving.<ref name="CABI" />

 

In België komt de vlinder in het gehele land voor, maar is in het noorden wel veel talrijker dan in het zuiden.<ref name="WAARBE">{{Citeer web | url = https://waarnemingen.be/species/8847/maps/?start_date=2000-07-02&interval=604800&end_date=2019-07-09&map_type=grid10k| titel = Eikenprocessierups (''Thaumetopoea processionea'')| auteur = Waarnemingen.be}}</ref> Provincies waar de rups voor duidelijk meer overlast zorgt zijn [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]], [[Vlaams-Brabant]] en [[Oost-Vlaanderen]]. In [[Wallonië]] komt de vlinder nog niet voor.<ref name="VLIN">{{Citeer web | url = https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/overzicht-vlinders/details-vlinder/eikenprocessierups| titel = Eikenprocessierups (''Thaumetopoea processionea'')| auteur = Vlinderstichting}}</ref>

 

 

Tussen 1820 en 1900 kwam de rups volgens de ''Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera'' van [[Barend Lempke]] in Nederland voor ten zuiden van grofweg de lijn Arnhem - Nijmegen - Vianen - Dordrecht, met als opmerking bij de opgaven onder andere 'in vrij grooten getale' en 'talrijk'. Waardoor de soort daarna lange tijd zo goed als verdween uit Nederland is niet duidelijk. Sinds 1990 komt hij weer steeds vaker voor en anno 2019 omvat het verspreidingsgebied geheel Nederland.

 

 

In 1990 werd de rups in grote delen van zuidelijk Nederland aangetroffen, voornamelijk in de streken [[Peel (Nederland)|De Peel]] en [[Kempen (streek)|Kempen]]. Jarenlang verspreidde de rups zich noordwaarts. De herintroductie in [[Nederland]] begon in 1991 met de ontdekking van enkele nesten in een wegbeplanting bij [[Hilvarenbeek (plaats)|Hilvarenbeek]]. De soort verspreidde zich daarna snel over de zuidelijke provincies. Vanaf 1996 werd door onderzoekers voor het eerst van een ware plaag gesproken.<ref name="OPEN" /> In dat jaar deed zich een grote uitbraak voor in delen van [[Noord-Brabant|Brabant]]. Een jaar later werden er veel minder gezien en menigeen dacht dat het insect wel weer uit Nederland zou verdwijnen. Dit bleek echter niet het geval en ieder jaar waren er meldingen uit steeds noordelijker gelegen plaatsen. De rups komt inmiddels ook in de noordelijke provincies voor; in 2010 werden nesten gevonden in de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] en in 2018 zijn ze ook in [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] aangetroffen.

In Nederland komt de processierups overal voor, in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] en de noordelijke provincies is de soort wat zeldzamer.<ref name="WAARNL">{{Citeer web | url = https://waarneming.nl/species/8847/maps/?start_date=2000-07-02&interval=604800&end_date=2019-07-09&map_type=grid1k| titel = Eikenprocessierups (''Thaumetopoea processionea'')| auteur = Waarnemingen.nl}}</ref>

 

In Nederland zijn veruit de meeste waarnemingen bekend van de rupsen van alle landen binnen het verspreidingsgebied. In de onderstaande tabel zijn de waarnemingen van de eikenprocessievlinder opgenomen in verschillende tijdvakken in België en Nederland, Duitsland is voor de volledigheid ook opgenomen. Bron: [[Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu|RIVM]].<ref name="RIVM1" />

{| class="wikitable" style="text-align:center;"

|}

 

De habitat bestaat uit gebieden waarin eikenbomen groeien, zoals [[Bos (vegetatie)|bossen]], [[tuin|tuinen]] en [[Laan (weg)|lanen]].<ref name="VLIN" />