Speeksel: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
bestaat niet Labels: Leeghalen Misbruikfilter: Leeghalen |
k Wijzigingen door 92.111.115.82 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Marrakech |
||
Regel 1:
[[Bestand:The taking of a saliva sample.jpg|thumb|Het nemen van een speekselmonster]]
'''Speeksel''' (Latijn: ''phlegma''; in oude uitdrukkingen: fluim) is een vloeistof die in de [[Mond (orgaan)|mond]] aangemaakt wordt door de [[speekselklier]]en. De vloeistof bestaat uit [[water]], [[elektrolyt]]en, slijm (mucines), verschillende [[enzym]]en, [[proteïne|eiwitten]] en [[antistof]]fen.
Speeksel kan twee verschillende structuren hebben.
# Waterig speeksel (sereus), ontstaat wanneer licht en verteerbaar voedsel, zoals beschuit, wordt gegeten. Het bestaat hoofdzakelijk uit [[Kalium|K<sup>+</sup>]] (kalium), [[Natrium|Na<sup>+</sup>]] (Natrium), [[waterstofcarbonaat|HCO<sub>3</sub><sup>−</sup>]] (waterstofcarbonaat) en het enzym [[α-amylase]].
# Bij taai en moeilijk te verteren voedsel, als vlees, kan het speeksel slijmerig worden (muceus).
Speeksel heeft een [[pH]] van 5,5 tot 7,5 (een pH van 7 is neutraal).
Wanneer iemand een lege maag heeft, kan het zien of ruiken van voedsel en zelfs het denken aan voedsel, de speekselproductie stimuleren. Het 'water' loopt dan zogezegd in de mond. Dieren, kleine kinderen, of personen die minder controle over hun kaak- en mondspieren hebben kunnen dan gaan [[kwijlen]]. Kwijlen wordt om deze reden tevens met verlangen en seksuele [[lust]] geassocieerd, altijd in een negatieve context. Stripverhalen, parodieën en dergelijke tonen dan ook vaak [[Seksuele opwinding|seksueel opgewonden]] of gefrustreerde mannelijke personen kwijlend, met de tong uit de mond, bij het zien van een aantrekkelijke vrouw. Seksuele opwinding heeft echter geen noemenswaardig effect op speekselproductie.
== Functies ==
De hoofdfunctie van speeksel kan worden omschreven als bescherming van mondweefsels. Daarin kunnen de volgende subfuncties worden aangewezen:
* [[Buffer (scheikunde)|bufferende]] werking
* mechanische reiniging: door het spoelen en verdunnen met speeksel hebben de orale [[micro-organisme]]n minder gelegenheid om te koloniseren in de mondholte
* bescherming tegen slijtage: vormt een laag tussen de tanden, waardoor er minder wrijving is
* de- en remineralisatie: aanwezigheid van [[calcium]] en [[fosfaat]] vormt een belangrijke bescherming tegen ontkalking van het [[tandglazuur]] in zuur milieu (demineralisatie), terwijl deze ionen remineralisatie van licht geëtst tandoppervlak mogelijk maken
* antibacteriële activiteit: verschillende organische en anorganische stoffen hebben antivirale, anti-schimmel en antibacteriële werking.
* spijsvertering: de spijsvertering begint al in de mond. Speekselenzymen breken zetmeel af en zetten het om in [[glucose]] (vandaar dat lang gekauwd brood zoet begint te smaken). Bovendien werkt speeksel als glijmiddel zodat de voedselbrokken soepel door de [[slokdarm]] naar de [[maag]] glijden.
== Kenmerken ==
Het speeksel heeft een smerende werking, zowel bij het [[kauwen]] als bij het [[spraak|spreken]]. Verder heeft het een bufferende werking waardoor de [[tand]]en tegen inwerkende zuren beschermd worden. Het wordt geproduceerd door vele kleine kliertjes in de mond enerzijds en anderzijds vooral door de drie dubbele (rechtse en linkse) [[speekselklier]]en namelijk de [[oorspeekselklier]]en (''glandulae parotides''), de [[ondertongspeekselklier]]en (''glandulae sublinguales''), en de [[onderkaakspeekselklier]]en (''glandulae submandibulares''). Deze speekselklieren zijn buiten de mond gelegen en geven het speeksel via een afvoerbuis af aan de mond. Zodra het speeksel in de maag komt, stopt de [[zetmeel]]afbraak. De [[maag]] heeft een pH van 1. In de maag is de pH te laag om het zetmeelverterend enzym [[amylase]] te laten functioneren.
Speeksel van sommige zoogdieren, ook de mens, bevat een eiwit, [[histatine]], dat de genezing van wondjes in de mond bevordert.<ref>NRC, 27 november 2010, bijlage Wetenschap, pagina 5</ref> Spuug zou ook een geneeskrachtige werking hebben waarmee allerlei soorten aandoeningen kunnen worden genezen, zoals snijwonden, zweren en moedervlekken.<ref name="Lorie" /> Speeksel bevat echter ook andere stoffen waardoor het likken van wonden voor mensen niet wordt aangeraden.{{Bron?||2016|01|14}}
De normale gemiddelde dagelijkse speekselproductie bedraagt 500 à 600 ml.<ref>E.C.I. Veerman & A. Vissink. "Speeksel, speekselklieren en mondgezondheid."</ref>
== Volksgeloof ==
Volgens het [[bijgeloof|volksgeloof]] geeft in je handen spugen extra kracht.<ref name="Lorie">Lorie, P. (1992). ''Volksgeloof''. Rijswijk: Uitgeverij Elmar B.V.</ref> Ook tegenwoordig doen mensen dit nog. Het is echter zo'n ingeburgerde gewoonte dat de meeste mensen zich niet afvragen waar de gewoonte vandaan komt.
Ook zou spugen helpen om de [[duivel]] te verjagen. In het [[Wilde Westen]] hadden veel bars daarom een [[kwispedoor]].
== Zie ook ==
* [[Speekselvloed]]
* [[Tuffen]]
* [[Xerostomie]] of drogemondsyndroom
{{Appendix}}
{{Woordenboek}}
[[Categorie:Spijsvertering]]
[[Categorie:Lichaamsvocht]]
[[Categorie:Mond]]
| |||