European Rail Traffic Management System: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
koppelingen verbeterd
Versie 53990418 van Marten de Vries (overleg) ongedaan gemaakt, ondoordachte actie.
Label: Ongedaan maken
Regel 35:
</imagemap>
 
Het '''European Rail Traffic Management System''' (ERTMS) is een Europees project om de besturing en beveiliging van het spoor te standaardiseren en te verbeteren. Deze standaardisering geldt voor [[treinbeïnvloeding]]systemen, [[spoorwegsein]]en en de apparatuur in [[Seinhuis|seinhuizen]].{{refn | group="noot" | De Europese ERTMS-specificaties hebben betrekking op 'treinbeïnvloeding' en 'spoorwegseinen', wat wordt aangeduid met 'besturing' respectievelijk 'seingeving'. Zie bijvoorbeeld de titel van de Europese verordening (EU) 2016/919<ref name="TSI CCS">{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 |titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf}}</ref>, die de specificaties van het ERTMS vastlegt: ''VERORDENING (EU) 2016/919 VAN DE COMMISSIE van 27 mei 2016 betreffende de technische specificatie inzake interoperabiliteit van de subsystemen besturing en seingeving van het spoorwegsysteem in de Europese Unie''}} Het ERTMS geeft gestandaardiseerde rijtoestemmingen aan de trein door. Een computer in de trein bepaalt op basis van de rijtoestemming de maximumsnelheid en de maximaal nog af te leggen afstand.
De computer bewaakt ook of de trein binnen deze maxima blijft. Als een overschrijding dreigt zorgt de computer altijd voor een tijdige remingreep.
 
Systemen voor treinbeïnvloeding en spoorwegseinen die aan de Europese standaard voldoen zijn [[Interoperabiliteit|interoperabel]], dat wil hier zeggen dat treinen met ERTMS-treinapparatuur van de ene fabrikant probleemloos en zonder beperkingen kan rijden over spoor met ERTMS-baanapparatuur van iedere fabrikant.
 
Naast ERTMS wordt ook de term '''ETCS''' gebruikt, het [[European Train Control System]].<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragraaf 2.2 van de bijlage}}</ref> Het ETCS is een belangrijk onderdeel van het ERTMS.
 
== Werking ==
Regel 63:
Het doel van het ERTMS is obstakels weg te nemen voor grensoverschrijdende concurrentie, marktwerking en doelmatigheid van het spoorsysteem. Een obstakel voor internationaal treinverkeer is dat vrijwel elk land in Europa zijn eigen spoorwegseinen gebruikt. Om de kans te verminderen dat een trein niet remt of stopt als een sein dat aangeeft zijn er treinbeïnvloedingssystemen ontwikkeld. Op dit moment zijn er in Europa meer dan twintig verschillende treinbeïnvloedingssystemen in gebruik. Daarom moeten de machinisten die in een ander land gaan rijden een aanvullende opleiding volgen om zich de systemen van dat land eigen te maken, of moet de machinist van een grensoverschrijdende trein bij de grens afgelost worden. Een tweede obstakel is dat een aantal treinbeïnvloedingssystemen aan het eind van zijn levenscyclus is gekomen. Sommige treinbeïnvloedingssystemen die nu nog veel worden gebruikt zijn rond 1930 ontwikkeld. Het in Nederland veelgebruikte [[ATB Eerste Generatie]] en het in België veel gebruikte [[Crocodile (spoorwegen)|Crocodile]] zijn daar voorbeelden van. De veiligheidsgaranties van de oude treinbeïnvloedingssystemen zijn niet altijd meer in overeenstemming met de huidige veiligheidsnormen en de huidige intensiteit van het treinverkeer. De capaciteit en gebruiksmogelijkheden schieten tekort voor het huidige en vaak drukke spoorverkeer. De oude technieken maken het onderhoud van deze vroege systemen steeds duurder. De markt van veel systemen is erg klein geworden waardoor het voor de leverancier niet meer interessant is om in deze systemen te investeren en ze verder te ontwikkelen. Dat alles staat de verdere ontwikkeling van het [[spoorwegsysteem]] in de weg.
 
De Europese Unie wil met een doelmatiger spoorwegsysteem meer bijdragen aan de Europese economische ontwikkeling. Door het spoorvervoer ten opzichte van het weg- en luchtvervoer aantrekkelijker te maken kan het meer bijdragen aan de duurzaamheid van het transport in Europa.<ref>{{Citeer web | url = http://ec.europa.eu/transport/themes/strategies/doc/2001_white_paper/lb_com_2001_0370_nl.pdf | titel = WITBOEK Het Europese vervoersbeleid tot het jaar 2010: tijd om te kiezen | auteur = Europese Commissie | datum = 12 september 2001 | formaat = pdf}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0144:FIN:NL:PDF | titel = WITBOEK Stappenplan voor een interne Europese vervoersruimte – werken aan een concurrerend zuinig vervoerssysteem | auteur = Europese Commissie | datum = 28 maart 2011 | formaat = pdf}}</ref> Daarom wil de Europese Unie alle systemen voor treinbeïnvloeding die niet voldoen aan de ERTMS-standaard vervangen door systemen die wel aan deze standaard voldoen.<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = hoofdstuk 7 van de bijlage}}</ref>
 
== Het ERTMS is een specificatie ==
Regel 80:
* De '''baselineversies''' beginnen met de letter B gevolgd door het eerste cijfer van het SRS-versienummer. Dan volgt de releaseaanduiding met de letter R en een opvolgend nummer. Bij een minder belangrijke wijziging van de ERTMS-specificatie wordt de letter M (maintenance) voor de releaseaanduiding geplaatst.
 
* Een '''reeks specificaties''' is de aanduiding van de nu geldende versies van de ERTMS-specificaties in de besluiten van de Europese Commissie. Deze term wordt gevolgd door een # en een cijfer.<ref name="TSI_CCS">{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = tabel A 2.1, A 2.2 respectievelijk A 2.3 in bijlage A van de bijlage, bladzijden 65-76}}</ref>
 
* De '''systeemversies''' (SV) geven inzicht in de compatibiliteit van de ETCS-baanapparatuur en -boordapparatuur.<ref>{{Citeer web | url = https://www.era.europa.eu/filebrowser/download/525_en | titel = ETCS System Version Management (SUBSET-104) | datum = 18 december 2015 | formaat = pdf | auteur = Spoorwegbureau van de Europese Unie | paginas = paragraaf 4.1.1.1 | taal = en | citaat = The system version defines unambiguously the ETCS mandatory functions that ensure technical interoperability between ERTMS/ETCS on-board and trackside subsystems.}}</ref><ref name="ETCS-SV">{{Citeer web | url = https://www.era.europa.eu/filebrowser/download/493_en | titel = System Requirements Specification (SUBSET-026) | auteur = Spoorwegbureau van de Europese Unie | paginas = paragraaf 7.5.1.79 M_VERSION | datum = 15 juni 2016 | formaat = doc, zip | taal = en}}</ref> Een system version wordt aangeduid in de vorm 'X.Y', waarbij X en Y nummers zijn.<ref>{{Citeer web | url = https://www.era.europa.eu/filebrowser/download/525_en | titel = ETCS System Version Management (SUBSET-104) | datum = 18 december 2015 | formaat = pdf | auteur = Spoorwegbureau van de Europese Unie | paginas = paragraaf 4.4.1.2 | taal = en | citaat = Each version number will have the following format: X.Y ...}}</ref>
Regel 97:
|reeks #&nbsp;1
|1 juni 2008
|Alleen baanapparatuur<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = punt 3 van paragraaf 7.4.2.1 van de bijlage}}</ref><ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragraaf 7.4.1 van de bijlage}}</ref>
|style="background-color:azure;border-left:5px solid #aaaaaa"|SV&nbsp;1.0
|-
Regel 121:
 
=== Klasse A- en klasse B-systemen ===
In de Europese regelgeving worden systemen die voldoen aan de ERTMS-specificatie aangeduid als systemen van klasse A. De systemen van klasse B zijn oudere treinbeïnvloedingssystemen die vóór 20 april 2001 in gebruik waren, en treinbeïnvloedingssystemen die vóór 1 juli 2015 in Spanje, Portugal of Ierland in gebruik waren.<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragraaf 2.2 van de bijlage}}</ref> Het Spoorwegbureau beheert een lijst met klasse B-systemen die binnen de Europese Unie zijn toegelaten.<ref>{{Citeer web | url = https://www.era.europa.eu/sites/default/files/library/docs/recommendation/erarec-1232015_revision_of_ccs_tsi_list_class-b_systems_en.pdf | titel = Recommendation on the revision of CCS TSI - List of class B systems | auteur = Spoorwegbureau van de Europese Unie| datum = 4 december 2015 | formaat = pdf | taal = en}}</ref>
 
Vaak worden klasse A-systemen aangeduid met een algemene naam van de specificatie, dus met 'GSM-R', 'ETCS' of 'ERTMS/ETCS', en zelden met hun productnaam. Klasse B-systemen worden juist vaak met hun productnaam aangeduid, bijvoorbeeld [[Automatische treinbeïnvloeding|ATB]], [[Punktförmige Zugbeeinflussung|PZB]], [[TBL 1+|TBL]] of [[Telerail]].
Regel 151:
 
=== ETCS-baanapparatuur ===
De [[European Train Control System|ETCS]]-baanapparatuur 'vertaalt' de rijtoestemming van de rijwegbeveiliging in een gestandaardiseerde ERTMS-rijtoestemming, een movement authority, en verzendt deze naar de trein.<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragraaf 4.2.2 van de bijlage}}</ref>
 
=== GSM-R ===
Regel 157:
 
=== ETCS-treinapparatuur ===
De ETCS-treinapparatuur ontvangt de rijtoestemming, berekent de bijbehorende maximumsnelheid en toont alle informatie via een scherm aan de machinist of treinbestuurder. Rijdt de treinbestuurder of machinist sneller of verder dan de rijtoestemming toelaat, dan remt de treinapparatuur de trein af.<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragraaf 4.2.3 van de bijlage}}</ref>
{{Clearboth}}
 
Regel 172:
 
=== ERTMS-toepassingsniveaus 1, 2 en 3 ===
De Europese Commissie heeft de toepassingsniveaus 1, 2 en 3 vastgelegd.<ref name="niveaus">{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = paragrafen 2.3 van de bijlage}}</ref> In plaats van 'toepassingsniveau' gebruikt men in Nederland vaak het Engelse woord 'level', als verkorting van 'application level'.
 
{| class="wikitable collapsible" summary="Beschrijving van de ERTMS-toepassingsniveaus 1, 2 en 3"
Regel 289:
 
=== ERTMS-specificaties eerst verplicht voor hogesnelheidslijnen ===
De ERTMS-specificaties zijn sinds november 2002 verplicht voor alle [[hogesnelheidslijn]]en in Europa die nieuw worden aangelegd of waarvan de beveiliging wordt vervangen.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2002:245:0037:0142:NL:PDF | titel = Beschikking 2002/731/EG | auteur = Europese Commissie | datum = 30 mei 2002 | formaat = pdf | paginas = artikel 1 en paragraaf 7.2.2.1 van de bijlage}}. Deze beschikking is inmiddels vervangen door: {{Citeer web |url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 |titel = Verordening (EU) 2016/919 |auteur = Europese Commissie |datum = 27 mei 2016 |formaat = pdf}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0298:FIN:NL:PDF | titel = Mededeling aan het Europees Parlement en de Raad over de invoering van het Europees signaleringssysteem voor spoorwegen ERTMS/ETCS | auteur = Europese Commissie | datum = 4 juli 2005 | formaat = pdf}}</ref> Ook vanaf dat moment geldt dat alle nieuwe treinbeïnvloedingssystemen aan de ERTMS-specificaties moeten voldoen.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2002:245:0037:0142:NL:PDF | titel = Beschikking 2002/731/EG | paginas = artikel 2 lid 1 | auteur = Europese Commissie | datum = 30 mei 2002 | formaat = pdf}}. Deze beschikking is inmiddels vervangen door: {{Citeer web |url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 |titel = Verordening (EU) 2016/919 |auteur = Europese Commissie |datum = 27 mei 2016 |formaat = pdf}}</ref><ref group="noot">Met andere woorden, het is vanaf dan alleen nog toegestaan om [[#Klasse A- en klasse B-systemen|treinbeïnvloedingssystemen van klasse A en van klasse B]] te gebruiken. Treinbeïnvloedingssystemen van klasse A zijn de systemen die voldoen aan de ERTMS-specificaties en treinbeïnvloedingssystemen van klasse B voldoen niet aan deze specificaties.</ref> Het toepassingsgebied van de TSI’s wordt geleidelijk uitgebreid tot het gehele [[spoorwegsysteem]] in de Europese Unie.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016L0797 | titel = Richtlijn (EU) 2016/797 | auteur = Europees Parlement en de Raad | datum = 11 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = Artikel 1 lid 1 | citaat = (...) deze richtlijn (...) dient (...) om het spoorwegsysteem van de Unie interoperabel te maken (...), met als doel (...) bij te dragen aan de voltooiing van de eengemaakte Europese spoorwegruimte en aan de geleidelijke voltooiing van de interne markt.}}</ref>
 
In 2004 werd het Europese Spoorwegbureau opgericht, dat de taak kreeg om de specificaties van het ERTMS verder te ontwikkelen in samenspraak met de leveranciers van spoorwegbeveiligingssystemen en de spoorwegmaatschappijen.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02004R0881-20090101 | titel = Verordening 881/2004/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 tot oprichting van een Europees Spoorwegbureau| formaat = pdf | werk = Geconsolideerde tekst}}</ref>
Regel 296:
Op 25 april 2005 werden de technische en functionele specificaties van het ERTMS aangeboden aan toenmalige Eurocommissaris van transport, de Spaanse [[Loyola de Palacio]]. Deze specificaties zijn vastgelegd als SRS 2.0.0, ofwel de eerste baseline-2-specificatie van het ERTMS.<ref>{{Citeer web | url = http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/level-3-slips-over-the-horizon.html | titel = Level 3 slips over the horizon | datum = 1 juni 2000 | formaat = html | uitgever = Railway Gazette | taal = en}}</ref><ref>{{Citeer boek | achternaam = Winter | voornaam = Peter (coördinatie) | datum = 2009 | titel = Compendium on ERTMS | uitgever = EurailPress | plaats = Hamburg | ISBN = 978-3-7771-0396-9 | paginas = bladzijde 74 | taal = en}}</ref>
 
Op 17 maart 2005 sloten de Europese Commissie, de leveranciers van spoorwegbeveiligingssystemen en de spoorwegmaatschappijen het eerste [[memorandum van overeenstemming]]<ref name="MoU2005">{{Citeer web | url = https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/modes/rail/ertms/doc/ertms-mou-2005.pdf | titel = Memorandum of Understanding (MOU) between the European Commission and the European Railway Associations (CER – UIC – UNIFE – EIM) establishing the basic principles for the definition of an EU deployment strategy for ERTMS | datum = 17 maart 2005 | formaat = pdf | taal = en}}</ref> dat in het kader van het [[Trans-Europese Netwerken|trans-Europese netwerk]] voor transport (TEN-T) zes 'prioritaire corridors' aangewezen zouden worden waarop ERTMS van begin tot eind geïnstalleerd zou worden. De Europese Commissie kon deze corridors al in 2006 vaststellen.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:284:0001:0176:NL:PDF | titel = Beschikking 2006/679/EG | auteur = Europese Commissie | datum = 28 maart 2006 | formaat = pdf | paginas = artikel 1}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:167:0001:0038:NL:PDF | titel = Beschikking 884/2004/EG | auteur = Europese Commissie | datum = 29 april 2004 | formaat = pdf | paginas = bijlage II}}</ref> In dit kader werd besloten het ERTMS te installeren op de [[Betuweroute]], die deel uitmaakt van de Rhine-Alpine corridor van Rotterdam naar [[Genua (stad)]].<ref>{{Citeer web | url = http://www.corridor1.eu/ | titel = Corridor Rhine-Alpine}}</ref> Ook in 2006 werd een verbod van kracht op het wijzigen van klasse B systemen als [[Automatische treinbeïnvloeding|ATB]], [[Punktförmige Zugbeeinflussung|PZB]] en [[TBL 1+|TBL]], tenzij het gaat om het wegwerken van aan het licht gekomen veiligheidsgebreken.<ref name="TSI_CCS_art8">{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = artikel 8}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:284:0001:0176:NL:PDF | titel = Beschikking 2006/679/EG | auteur = Europese Commissie | datum = 28 maart 2006 | formaat = pdf | paginas = artikel 4}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:342:0001:0165:NL:PDF | titel = Beschikking 2006/860/EG | auteur = Europese Commissie | datum = 7 november 2006 | formaat = pdf | paginas = artikel 8}}</ref>
 
Op 23 april 2008 stelde de Europese Commissie versie SRS 2.3.0d. van de ERTMS-specificatie vast.<ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:136:0011:0017:NL:PDF | titel = Besluit 2008/386/EG | auteur = Europese Commissie | formaat = pdf}}</ref> De vaststelling van een nieuwe ERTMS-specificatie maakte het meestal noodzakelijk om nieuwe programmatuurversies te installeren. Om dat te ondervangen spraken het Europees Spoorwegbureau en de Europese spoorwegorganisaties bij de vaststelling van ERTMS-versie 2.3.0d in een tweede [[memorandum van overeenstemming]] voornemens uit over compatibiliteit van ERTMS-implementaties op basis de SRS 2.3.0d specificatie.<ref name="MoU2008">{{Citeer web | url = https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/modes/rail/ertms/doc/ertms-mou-2008.pdf | titel = Memorandum of Understanding (MoU) Between the European Commission and the European Railway Associations (CER – UIC – UNIFE – EIM – GSM-R Industry Group – ERFA) concerning the strengthening of cooperation for speeding up the deployment of ERTMS | datum = 4 juli 2008 | formaat = pdf | taal = en | citaat = the MoU has the (...) objectives (...) [to] foster coordination and collaboration in order to ensure the compatibility of existing lines. This compatibility shall be based on the SRS version 2.3.0d and the relevant GSM-R specifications (...)}}</ref>
Regel 308:
 
=== ERTMS-specificaties verplicht voor landen met breedspoor ===
Vanaf 1 juli 2015 geldt de invoeringsverplichting voor het invoeren van het ERTMS ook voor landen die een breder spoor hebben dan de "normale" [[spoorwijdte]], dus voor enkele Oost-Eurpese landen, Finland, Ierland en het Iberisch Schiereiland.<ref>{{Citeer web | url =  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:158CELEX:TOC32016R0919 | titel = Verordening (EU) 2016/919 | auteur = Europese Commissie | datum = 27 mei 2016 | formaat = pdf | paginas = punt 1.2 van de bijlage}}</ref>
 
In 2016 wijzigt de naam van het Europees Spoorwegbureau in '''Spoorwegbureau van de Europese Unie'''. Ook neemt het spoorwegbureau een aantal bevoegdheden over van nationale organen, zoals de verstrekken van vergunningen om voertuigen op de EU-markt te brengen, voor de verstrekking van veiligheidscertificaten aan spoorwegondernemingen die in de hele EU gelden, en de keuring van ERTMS-toepassingen.<ref name="Spoorwegbureauverordening16">{{Citeer web | url = http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2016/NL/1-2016-36-NL-F1-1.PDF | titel = Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement (...) betreffende het Spoorwegbureau van de Europese Unie (...) | auteur = Eur-Lex | datum = 26 januari 2016 | formaat = pdf}}</ref><ref>{{Citeer web | url = https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0796 | titel = Verordening (EU) 2016/796 van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2016 betreffende het Spoorwegbureau van de Europese Unie en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 881/2004 | auteur = Eur-Lex | formaat = pdf}}</ref>