|
| uitbreiding=2005 en 2008
}}
De '''''limes''''' ([[Latijn]] voor '[[grens]]') is de aanduiding van de grens en verdedigingszone van het [[Romeinse Rijk]], hoofdzakelijk gebouwd in de periode [[40|40 na Chr.]] - circa [[250|250 na Chr.]] Deze liep van de atlantische kust in Noord- [[Engeland]] via de [[Noordzee]] langs de toenmalige hoofdstroom van de [[Rijn]] en [[Donau]] naar de [[Zwarte Zee]]. Verder oostwaarts volgde de limes de [[Eufraat]] (vanaf de tijd van keizer [[Septimius Severus]] de [[Tigris]]) naar de [[Rode Zee]]. In het zuiden vormde de [[Sahara]] een natuurlijke verdedigingsbarrrière tegen invallen. Delen van de limes in het [[Verenigd Koninkrijk]] en [[Duitsland]] staan op de [[Werelderfgoedlijst]], de limes in Nederland staat op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed.<ref name=NLS>{{Citeer web |url=http://whc.unesco.org/en/list/430 |titel=Frontiers of the Roman Empire |uitgever=Unesco |datum= |bezochtdatum=23 juni 2018}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.limeswerelderfgoed.nl/ |titel=Op weg naar Werelderfgoed |uitgever=Nederlandse Limes Samenwerking |datum= |bezochtdatum=23 juni 2018}}</ref>
''Cursief gedrukte tekst''
== Woordbetekenis ==
Het [[Latijn]]se woord ''limes'' is van oorsprong een landmetersterm en betekende aanvankelijk "grenspad/grens", bijvoorbeeld tussen twee akkers of wijngaarden. Later kwam daar de betekenis van "weg" bij. De betekenis van "grensweg" (in de zin van een geplaveide weg langs forten) werd pas in de [[4e eeuw]] gebruikt in de specifieke, militaire betekenis van grens tussen het Romeinse Rijk en de niet-onderworpen gebieden.<ref>[http://books.google.nl/books?id=K7RtK8T11sAC&pg=PA7&source=gbs_toc_r&cad=0_0#PPA21,M1 Colenbrander e.a. (red.) ''Limes Atlas'', p. 21.]</ref> In de [[19e eeuw]] werd ''limes'' dankzij [[Duitsland|Duitse]] archeologen het vaste begrip voor de versterkte grens van het Romeinse Rijk.
== Limes Germanicus ==
{{Zie hoofdartikel|Val van de Limes Germanicus}}
De [[limes Germanicus]] is ontstaan toen de Romeinen in [[47|47 na Chr.]] definitief van de verovering van [[Germania (streek)|Germania]] afzagen. Belangrijk daarbij was de [[Slag bij het Teutoburgerwoud|Varusslag]] in [[9|9 na Chr.]] in het [[Teutoburgerwoud]], waarbij drie Romeinse legioenen in een hinderlaag werden afgeslacht. Op bevel van keizer [[Claudius I]] trokken de Romeinen zich terug op de zuidoever van de [[Rijn]], die de natuurlijke noordgrens werd. Om de grensstreek te verdedigen werden langs de Rijn forten (latijn: [[castra]] en castella, enkelvoud [[castellum]]) gebouwd om militaire legioenen en [[auxilia|hulptroepen]] te huisvesten. Ook werden kades, havens, wachttorens en wegen aangelegd. De eerste gebouwen werden uit hout opgetrokken. Bij de militaire vestigingen waren, of ontstonden, ook burgernederzettingen.
De limes was niet alleen bedoeld om het gebied aan de overzijde van de rivier te beheersen en vijandelijke invallen onmogelijk te maken of te bestrijden. De militaire voorzieningen waren ook en vooral bedoeld om controle uit te oefenen over de Rijn als belangrijkste verbinding tussen het Duitse Rijnland en Brittannië. Daarbij speelde ook een rol dat bevoorrading van de legioenen vanuit het centrum van het Rijk via de Rijn aanzienlijk eenvoudiger was dan via de [[Elbe (rivier)|Elbe]].
Bij de [[Bataafse Opstand]] van [[69]]-[[70]] werden veel forten in brand gestoken. Na de opstand werden ze weer opgebouwd. Een daarop volgende bouwfase lijkt rond [[200]] te hebben plaatsgevonden, toen de versterkingen werden herbouwd uit steen. Verwoestingslagen suggereren dat de limes rond [[240]] is bezweken, werd hersteld, en opnieuw bezweek rond [[258]]. Dat wordt gewoonlijk geassocieerd met een ook uit geschreven bronnen bekende [[Franken (volk)|Frankische]] inval. De Bataafse keizer [[Postumus]] herstelde de grens, die definitief bezweek toen [[Aurelianus]] in [[274]] het [[Gallische keizerrijk]] liquideerde. De Romeinse aanwezigheid in de [[4e eeuw]] had een totaal ander karakter.
De namen van een aantal castella (met hun afstanden) zijn overgeleverd op de [[Peutinger kaart]] en het [[Itinerarium Antonini]].
| 