|
in den mens zijn anus
[[Bestand:Arctic Ocean.png|thumb|Noordpool]]
[[Bestand:Arctica surface.jpg|thumb|Reliëfkaart van de Noordpool]]
De '''geografische noordpool''' van een [[planeet]] is het noordelijke snijpunt van de omwentelingsas met het oppervlak. Voor de [[Aarde (planeet)|Aarde]] is dit punt gelegen in de [[Noordelijke IJszee]].
Vanuit de geografische noordpool gezien, wijzen alle richtingen naar het zuiden; van noorden, oosten en westen is op dit punt geen sprake.
==Definitie==
=== Geomagnetische noordpool ===
De Aarde heeft een [[aardmagnetisch veld|magnetisch veld]] en er is sprake van de [[geomagnetische pool|geomagnetische noordpool]], wat natuurkundig gezien op de Aarde een [[magnetische pool (natuurkunde)|magnetische zuidpool]] is.<ref>Anne Casselman (2008) [http://www.scientificamerican.com/article/the-earth-has-more-than-one-north-pole/ The earth has more than one North Pole], [[Scientific American]].</ref> Aangezien de [[Omkering van het aardmagnetisch veld|richting van het magnetisch veld op langere termijn niet stabiel is]], is de locatie van de geomagnetische noordpool niet vast. In 2010 lag de geomagnetische noordpool op 80° 4' 48" NB, 72° 12' 36" WL, nabij het [[Ellesmere-eiland]]. In de loop van de geschiedenis is de ligging van het aardmagnetisch veld regelmatig verschoven van de geografische noordpool naar de geografische zuidpool en vice versa. De hoek tussen een kompasnaald (die naar de magnetische zuidpool wijst) en de plaatselijke [[Meridiaan (geografie)|meridiaan]] wordt [[magnetische declinatie|declinatie]] genoemd. In de scheepvaart wordt in plaats van het woord declinatie de term variatie gebruikt.
=== De Noordelijke Pool van Ontoegankelijkheid ===
De Noordelijke Pool van Ontoegankelijkheid is gedefinieerd als het punt in het Arctische gebied dat het verste ligt van enige kustlijn. Dit punt ligt op 84°03′N 174°51′W. Soortgelijke polen zijn aanwezig in de Grote Oceaan en de [[Indische Oceaan]].
=== Noordpoolgebied ===
[[Bestand:Mercator Septentrionalium Terrarum descriptio.jpg|thumb|Mercator-kaart van de Noordpool]]
Met de Noordpool of het [[noordpoolgebied]] wordt ook vaak bedoeld het gehele gebied ten noorden van de [[noordpoolcirkel]] (66°33'NB), de zogenaamde [[Arctis]].
== Ontdekkingsreizen ==
[[Bestand:USS Skate (SSN-578) surfaced in Arctic - 1959.jpg|thumb|USS Skate op de Noordpool]]
{{Zie hoofdartikel|Eerste mens op de Noordpool}}
De eerste personen die de geografische noordpool zouden hebben bereikt op 6 april 1909 zijn [[Robert Edwin Peary]], [[Matthew Henson]] en vier [[Inuit]] genaamd Ootah, Seegloo, Egingway, en Ooqueah. Deze aanspraak is echter omstreden.
Het eerste luchtschip dat de pool bereikt was de [[Norge (luchtschip)|Norge]] met [[Roald Amundsen]], [[Lincoln Ellsworth]] en [[Umberto Nobile]]. Zij vertrokken op 11 mei 1926 vanuit [[Ny-Ålesund]] op [[Spitsbergen (eiland)|Spitsbergen]] en bereikten op 12 mei de pool. Twee dagen later landde de Norge bij [[Teller (Alaska)|Teller]] in [[Alaska]].
In [[1958]] maakte de Amerikaanse onderzeeboot [[USS Nautilus (SSN-571)]] een reis onder het ijs en passeerde hierbij de Noordpool. Later dat jaar brak de [[USS Skate (SSN-578)]] door het ijs op de Noordpool.
De Russische ijsbreker [[Arktika (schip, 1975)|Arktika]] was het eerste oppervlakteschip dat de Noordpool bereikte. Dit gebeurde op 17 augustus [[1977]] onder leiding van Joeri Koetsjiev.
== Tijd ==
Op de Noordpool staat de [[zon (hoofdbetekenis)|zon]] boven de [[Horizon (lijn)|horizon]] in de [[zomer (hoofdbetekenis)|zomer]] en onder de horizon in de [[winter (hoofdbetekenis)|winter]]. Het eerste zonlicht van het jaar bereikt de pool rond 20 maart en bij de [[zonnewende]], omstreeks 21 juni, staat de zon zo’n 23 graden boven de horizon. Daarna zakt de zon weer en verdwijnt circa 23 september onder de horizon.
Op de meeste plaatsen van de aarde is de tijd afhankelijk van de lengtecirkel. Rond 12 uur staat de zon op de hoogste positie en dit wordt als basisuitgangspunt voor de [[tijdzone]] gebruikt. Op de Noordpool is dit niet mogelijk, gedurende zes maanden van het jaar staat de zon de gehele tijd boven de horizon. Op de Noordpool komen alle [[Meridiaan (geografie)|lengtecirkel]]s bij elkaar en daar de pool onbewoond is, zijn er geen afspraken gemaakt over de tijdzone waartoe de Noordpool behoort. Expedities zijn vrij hun tijdzone te kiezen; dat kan de [[Greenwich Mean Time]] zijn of de tijdzone van het land waar ze vandaan zijn gekomen.
== Klimaat ==
De gemiddelde jaartemperatuur op de Noordpool ligt veel hoger dan op de [[Zuidpool]]. De Noordpool ligt in het midden van de oceaan op drijfijs terwijl de Zuidpool op een landmassa en veel hoger boven het zeeniveau ligt. De gemiddelde maximumtemperatuur ligt op −16°C terwijl dit voor de Zuidpool op −52°C ligt.
Hieronder staan de weergegevens van een basis op zo'n 700 kilometer afstand van de Noordpool. Dit is het meest dichtbij gelegen punt waarvoor data zijn verzameld.
{{Tabel weergemiddelden
| locatie = Greenlandic Weather Station
| bron = Weatherbase<ref>{{cite web| url = http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=110340&cityname=Closest+Data+for+North+Pole+-+440+mi%2F709+km%2C+Greenland&units=#| title = Closest data for Noordpool - 440 Mile/709 km, Greenland| publisher = Weatherbase | accessdate = 5 april 2016}}</ref>
<!-- gemiddelde maandtemperatuur (°C) en gemiddelde neerslag per maand (mm) -->
| jan_gem = -31
| feb_gem = -32
| mrt_gem = -31
| apr_gem = -23
| mei_gem = -11
| jun_gem = -1
| jul_gem = 1
| aug_gem = 0
| sep_gem = -9
| okt_gem = -20
| nov_gem = -27
| dec_gem = -28
| jaar_gem = -17.7
<!-- gemiddelde minimum- en maximumtemperatuur per maand (°C) -->
| jan_gem_min = -33 | jan_gem_max = -29
| feb_gem_min = -35 | feb_gem_max = -31
| mrt_gem_min = -34 | mrt_gem_max = -30
| apr_gem_min = -26 | apr_gem_max = -22
| mei_gem_min = -12 | mei_gem_max = -9
| jun_gem_min = -2 | jun_gem_max = 0
| jul_gem_min = 0 | jul_gem_max = 2
| aug_gem_min = -1 | aug_gem_max = 1
| sep_gem_min = -11 | sep_gem_max = -7
| okt_gem_min = -22 | okt_gem_max = -18
| nov_gem_min = -30 | nov_gem_max = -25
| dec_gem_min = -31 | dec_gem_max = -26
| jaar_gem_min = -19.7| jaar_gem_max = -16.2
<!-- absolute minima en absolute maxima per maand (°C) -->
| jan_a_min = -47 | jan_a_max = -13
| feb_a_min = -50 | feb_a_max = -14
| mrt_a_min = -50 | mrt_a_max = -11
| apr_a_min = -41 | apr_a_max = -6
| mei_a_min = -24 | mei_a_max = 3
| jun_a_min = -12 | jun_a_max = 10
| jul_a_min = -2 | jul_a_max = 13
| aug_a_min = -12 | aug_a_max = 12
| sep_a_min = -31 | sep_a_max = 7
| okt_a_min = -41 | okt_a_max = -2
| nov_a_min = -41 | nov_a_max = -8
| dec_a_min = -47 | dec_a_max = -6
| jaar_a_min = -50 | jaar_a_max = 13
<!-- gemiddelde relatieve luchtvochtigheid per maand -->
| lvjan = 83.5
| lvfeb = 83.0
| lvmrt = 83.0
| lvapr = 85.0
| lvmei = 87.5
| lvjun = 90.0
| lvjul = 90.0
| lvaug = 89.5
| lvsep = 88.0
| lvokt = 84.5
| lvnov = 83.0
| lvdec = 83.0
|-
}}
Eind november [[2016]] werd gemeld dat de gemiddelde temperatuur die maand gemiddeld zo'n 20 graden hoger lag dan normaal: minus 5°C i.p.v. minus 25°C.<ref>[https://nl.express.live/2016/11/23/117391noordpool-warmte/ Express.be (Business) meldt recordwarme novembermaand in Noordpoolgebied, 23 november 2016]</ref>
== Ontwikkeling ijsoppervlakte ==
De Noordpool, en een groot gebied eromheen, is bedekt met ijs. Dit is echter geen [[landijs]] zoals op [[Antarctica]] en [[Groenland]], maar [[zee-ijs]]. Dit zee-ijs is gemiddeld tussen de 1 en 4 meter dik en bestaat uit bevroren oceaanwater. De dikte van het zee-ijs is afhankelijk van de luchttemperatuur en de temperatuur van het water direct onder het ijs. ’s Zomers neemt het totale oppervlak aan zee-ijs op de Noordpool aanzienlijk af door de sterke stijging van de luchttemperatuur.
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] houdt vanaf 1979 systematisch de ontwikkeling van het noordpoolijs in de gaten.<ref name=NASAICE16>{{en}} NASA [http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/2016-arctic-sea-ice-wintertime-extent-hits-another-record-low 2016 Arctic Sea Ice Wintertime Extent Hits Another Record Low, 18 maart 2016], geraadpleegd op 4 april 2016</ref> In de winter bevriezen grote delen van de zeeën rond de Noordpool en de grootste ijsmassa wordt bereikt tussen februari en april. In de zomer smelt het ijs weer en de minimale omvang wordt omstreeks september bereikt.
Eind [[oktober 2003]] publiceerde NASA een rapport, dat ook de onderstaande twee illustraties bevat, en concludeerde dat de hoeveelheid noordpoolijs als gevolg van het versterkte [[broeikaseffect]] sterk afneemt. Rond het jaar [[2100]] zal, naar NASA verwacht, het noordpoolijs geheel zijn verdwenen. Al het ijs dat zich jarenlang heeft gevormd zal dan gesmolten zijn, waardoor de Noordpool uitsluitend nog bestaat uit ijs dat zich gedurende de [[winter]] heeft gevormd.<ref>{{en}} Independent [http://www.independent.co.uk/environment/climate-change/exclusive-no-ice-at-the-north-pole-855406.html Scientists warn that there may be no ice at North Pole this summer, 27 juni 2008]</ref> Dit kan verstrekkende gevolgen hebben voor verdere opwarming van de aarde, omdat het donkere zeewater de warmte van de zon zal absorberen en het zeewater verder zal opwarmen.
In de winter van 2016 werd een nieuw minimumrecord gevestigd.<ref name=NASAICE16/> Op 24 maart werd het grootste ijsoppervlakte van het winterseizoen gemeten, met 14,52 miljoen km<sup>2</sup> (6,6 miljoen vierkante [[Engelse mijl (lengtemaat)|mile]]) was dit 1% minder dan het vorige laagterecord.<ref name=NASAICE16/> De lage uitkomst was het gevolg van een hoge temperatuur en een ongunstige wind in januari en februari waarmee warm water werd aangevoerd en de ijsvorming werd tegengegaan. Sinds het begin van de metingen in 1979 is het ijsoppervlak trendmatig gedaald en kwam in 2016 zo'n 1,6 miljoen km<sup>2</sup> lager uit dan in 1979.<ref name=NASAICE16/> Als factoren (voor de jaren voor 2016) worden verder genoemd: klimaatverandering, [[El Niño (natuurverschijnsel)|El-Nino-effect]] en het verdwijnen van "oud ijs" op de Noordpool. Jong ijs (gevormd in de afgelopen jaren) is brosser en gevoeliger voor afbreken/smelten. Tenslotte is de temperatuur van het zeewater hier opgelopen (minder ijs dus minder weerkaatsing van zonlicht dus wordt meer zonnewarmte door het zeewater geabsorbeerd). Volgens het [http://arctic-council.org/arr/| Arctic Resilience Report]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }} [[2016]] zijn in dit proces verschillende kantelpunten mogelijk die verdere klimaatverandering in gang kunnen zetten. Dit proces is dus nog onderwerp van verder onderzoek.<ref>Trouw [https://www.trouw.nl/home/de-noordpool-is-zich-vreemd-aan-het-gedragen~ae86233f/ De Noordpool is zich vreemd aan het gedragen, 26 november 2016], geraadpleegd op 25 maart 2017</ref> Een klein ijsoppervlak in de winter betekent overigens niet dat het ijsoppervlak in de volgende zomer ook kleiner zal zijn. Maar het gaat hier om een waargenomen trend.
Merk op dat er daarentegen over het [[zuidpool]]ijs wel discussie is, en het niet zeker is dat die ijskap krimpt.
=== Het smelten van de ijskappen tussen 1990 en 1999 ===
{|
| valign="top" | {{omrand|North Pole Sea Ice 1990-1999.ogv|200px|left|}}
| valign="top" | {{omrand|Poolijs_1990.jpg|200px|left|}}
| valign="top" | {{omrand|Pokrywa lodowa 1999.jpg|200px|left|}}
|}
Het bovenstaande filmpje (links) en de beide afbeeldingen laten de ontwikkeling van het ijs zien op de Noordpool. De trend is dat het ijsoppervlak in de zomer steeds kleiner wordt. Van jaar op jaar kunnen zich echter grote fluctuaties voordoen. De laatste jaren ligt de gemiddelde temperatuur die over dat jaar wordt bereikt steeds boven het langjarig gemiddelde.<ref>Afwijking van de gemiddelde maandtemperaturen in °C op Ostrov Vize, een eilandje op 79,5°NB in de Noordelijke IJszee ten noordoosten van [[Nova Zembla]] en 1200 kilometer van de geografische noordpool. Opvallend zijn de kleine afwijkingen in de zomermaanden, het omringend zeewater met eventuele ijsvelden lijkt grote afwijkingen te beletten. Bron: [http://www.pogodaiklimat.ru/monitor.php Russische weer- en klimaatdienst.]
{| class="wikitable"
! jaar/maand !! jan!!feb!!mrt!!apr!!mei!!jun!!jul!!aug!!sep!!okt!!nov!!dec!!jaar
|-
| 2010 ||+7,5 || +6,9 || +3,8 || +4,8 || +2,9 || +0,6 || −0,3 || +0,7 || +1,4||+8,1||+3,8||−1,1||+3,3
|-
| 2011 ||+3,6 || +4,4 || +8,3 || +5,9 || +2,3 || +1,6||+0,3||+0,2||+2,6||+7,0||+6,5||+14,7||+4,8
|-
| 2012||+13,7||+14,4||+11,9||+7,3||+1,6||+0,9||+1,6||+2,1||+4,5||+8,9||+11,7||+9,3||+7,3
|-
| 2013||+1,4||+0,9||−1,0||+2,7||+2,9||−0,5||0,0||+2,2||+2,9||+4,1||+7,0||+3,7||+2,2
|-
| 2014||+0,4||+9,2||+9,0||+1,5||+2,0||−0,5||−0,4||+0,1||+1,9||+4,6||−0,6||+5,4||+2,7
|-
| 2015||−0,3||+2,9||+4,9||+8,3||−0,3||+1,4||+0,6||+2,0||+2,7||+6,0||+12,4||+7,9||+4,0
|-
| 2016||+14,8||+9,9||+9,0||+6,2||+1,9||+0,9||+1,9||+1,4||+4,3||-||-||-||+5,6
|}</ref>
== Externe link ==
* {{en}} NSIDC [http://nsidc.org/arcticseaicenews/ Arctic Sea Ice News & Analysis]
{{Appendix}}
{{Commonscat|North Pole}}
{{Coor title dms|90|0|0|N|0|0|0|E|type:landmark}}
[[Categorie:Geografie]]
[[Categorie:Noordpoolgebied| ]]
[[Categorie:Magnetisme]]
| 