Protestantisme: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekst vervangen door "miet Miet Miet Miet Miet Miet == Voetnoten == {{Zusterproject klein | commons = | commonscat = Protestantism | wikiatlas = | wikispecies = | wikti..."
Labels: Vervangen Bewerking via mobiel Bewerking via mobiele website
Ronn (overleg | bijdragen)
k Wijzigingen door 212.178.99.26 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door RonaldB
Regel 1:
[[Bestand:Bundesarchiv Bild 183-16879-0021, Wittenberg, Schlosskirche, Hauptportal, Thesentür.jpg|thumb|De Slotkerk te [[Wittenberg (stad)|Wittenberg]], de plaats waar [[Maarten Luther|Luther]] volgens de overlevering zijn [[95 stellingen]] openbaar maakte.]]
miet
[[Bestand:Gedaechtniskirche Speyer Sued.jpg|thumb|De Gedächtniskirche in [[Speyer]], ter nagedachtenis aan het 'protest' van de Luthersen tegen het beperken van de godsdienstvrijheid.]]
{{Zijbalk protestantisme Nederland}}
 
Het '''protestantisme''' is een van de vier grote [[stroming (religie)|stroming]]en binnen het [[christendom]], naast het [[Katholicisme|rooms-katholicisme]] de [[oosters-orthodoxe kerken]] en het [[anglicanisme]]. De stroming ontstond nadat leerstellingen en praktijken in de [[Middeleeuwen|middeleeuwse]] katholieke kerk in West-Europa van binnenuit weerstand begonnen op te roepen. De reactie die dat teweegbracht en die aanving in de vroege 16e eeuw, is bekend geworden als de [[Reformatie]].
Miet
 
== Leer ==
Miet
De leerstellingen van protestantse [[kerkgenootschap]]pen kunnen veel of weinig van elkaar verschillen, maar de meeste houden zich aan deze drievoudige kritiek op de roomse kerk:
# [[Sola fide]], de mens kan uitsluitend door het geloof in Jezus Christus van zijn zonden worden gered.
# [[Sola gratia]], alleen door genade kan de mens gered worden
# [[Sola scriptura]], alleen door de Schrift (de Bijbel) maakt God zich aan de mens bekend
Twee bijkomende stellingen [[Solus Christus]] (Alleen [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus Christus]]) en [[Soli Deo gloria]] (Alleen eer aan God) vervolledigen de protestantse leerstellingen tot de zogenaamde [[vijf sola's]].
 
In de 16e eeuw vestigden de volgelingen van [[Maarten Luther]] de [[Evangelisch-Lutherse Kerk|evangelisch-lutherse kerken]] van Duitsland en Scandinavië. [[Gereformeerd]]e kerken in Zwitserland en Frankrijk werden gevestigd door [[Johannes Calvijn]] en meer radicale reformators zoals [[Huldrych Zwingli]]. [[Thomas Cranmer]] reformeerde de [[Anglicaanse Kerk]] en [[John Knox]] vestigde later een meer radicale [[calvinisme|calvinistische]] commune in de [[Kerk van Schotland]].
Miet
 
== Naam ==
Miet
Het woord protestantisme is afgeleid van het [[Latijn]]se woord ''protestari'', wat 'publiekelijk verklaren' of 'getuigen' betekent. Dit verwijst naar een historische gebeurtenis tijdens de [[Rijksdag van Spiers (1529)]]. De lutherse vorsten en steden verklaarden toen ten overstaan van de keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]] dat ze het niet eens waren met de besluiten om de godsdienstvrijheid terug te draaien en dat ze deze besluiten niet zouden uitvoeren. Die redevoering werd later bekend als het ''Protest van Spiers''. Dat leidde tot de benaming ''protestant'', die vanaf dat moment de aanduiding werd van alle christenen die zijn voortgekomen uit de Reformatie.<ref>J.H. Merle d'Aubigné, [http://www.theologienet.nl/documenten/Merle%20Aubigne%204Vierde%20Deel.pdf ''Geschiedenis van de Hervorming in de zestiende eeuw'' (1846), deel 4, p.62]; J. A. Verveen, [http://www.digibron.nl/search/detail/11aa14e8dea58f25669a7ec6bf503649/naam-protestanten-geboren-op-de-rijksdag-van-spiers 'Naam protestanten geboren op de Rijksdag van Spiers'], Digibron, Kenniscentrum Gereformeerde gezindte, 16 december 1982.</ref>
 
== Geschiedenis ==
Miet
{{Zie ook|zie ook [[Protestantisme in Nederland]]}}
 
Een eerste begin van het protestantisme is te zien in de ideeën van de Engelsman [[John Wycliffe]], die in de [[14e eeuw]] aan de eerste Engelse vertaling van de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] begon en zich verzette tegen de macht en rijkdom van de Kerk. Ook de [[Tsjechië|Tsjechische]] hoogleraar [[Johannes Hus|Jan Hus]] wees aan het begin van de [[15e eeuw]] op de organisatie van de kerk en het gezag van de [[paus]]. Beiden wilden de kerk zuiveren van on-Bijbelse invloeden en terugbrengen tot haar Bijbelse oorsprong. Kenmerkend voor veel reformatoren (Wyclif, Hus, later ook Luther) is de morele verdediging van de vorst en lokale adel tegenover de paus en de geestelijkheid.
 
Een belangrijke omwenteling vond plaats in [[1517]] met de publicatie van de [[95 stellingen]] van Luther. Hierin verzette hij zich met name tegen de handel in [[aflaat|aflaten]] waarmee de Rooms-Katholieke Kerk zich bezighield, mede om de bouw van de [[Sint-Pietersbasiliek|Sint-Pieter]] in Rome te bekostigen. Rond dezelfde tijd bracht Zwingli in Zwitserland een soortgelijke beweging op gang. Hun ideeën verspreidden zich snel door Europa, geholpen door de in de 15e eeuw uitgevonden [[boekdrukkunst]], en waren een belangrijke aanzet voor de [[Reformatie]].
 
Bij de [[Rijksdag van Spiers (1526)]], waar de leiders van het Heilige Roomse Rijk bijeenkwamen, was besloten dat de vorstendommen die de Reformatie hadden doorgevoerd rechtszekerheid zou worden verschaft en dat alle vorstendommen een vrije geloofskeuze zouden hebben. Toen dit besluit op de [[Rijksdag van Spiers (1529)|Rijksdag van Spiers]] van [[1529]] werd teruggedraaid, protesteerden de lutherse deelnemers. De 'protestanten' beriepen zich op de individuele geloofsvrijheid.
 
Enkele eeuwen waren de protestanten het slachtoffer van politieke en religieuze vervolging in gebieden waar zij niet de overhand kregen. Waar dat wel het geval was, in het noorden en westen van Europa, werden de katholieken tot tweederangsburgers gereduceerd, al werden zij in het algemeen niet gedood louter op grond van hun geloofsovertuiging. Vanwege de vermenging van kerk en staat liepen godsdienstige en machtspolitieke kwesties altijd door elkaar.
 
In de 16e en 17e eeuw woedde er in West- en Centraal-Europa een reeks van oorlogen waarin de strijd tussen Rome en diverse soorten protestantisme een rol speelde, waaronder de [[hugenoten]]oorlogen in [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] en de [[Dertigjarige Oorlog]], in [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]]. Ook in de [[Nederlandse Opstand]], die zou uitlopen op de [[Tachtigjarige Oorlog]], speelde de protestantse Reformatie een grote rol.
 
Bij de [[Godsdienstvrede van Augsburg]] in [[1555]] en bij de [[Vrede van Westfalen]] in [[1648]] kwam het tot een territoriale afbakening, waarbij Duitse vorsten hun lutherse, calvinistische of katholieke geloof aan hun onderdanen konden voorschrijven.
 
In Frankrijk kende [[Hendrik IV van Frankrijk|Hendrik IV]] in [[1598]] met het [[Edict van Nantes]] beperkte godsdienstvrijheid toe aan de hugenoten; dit edict werd in [[1685]] herroepen door [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Lodewijk XIV]]. Pas in de [[19e eeuw]] zou individuele godsdienstvrijheid gemeengoed worden in [[West-Europa]].
 
== Praktische verschillen tussen protestantisme en rooms-katholicisme ==
[[Bestand:Pope cartoon.jpg|thumb|16e-eeuwse protestantse spotprent van de paus]]
Belangrijke praktische en uiterlijke verschillen tussen het protestantisme en het katholicisme zijn:
* Binnen de meeste stromingen in het protestantisme berust alle gezag bij de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] (sola scriptura). Binnen het rooms-katholicisme wordt hiernaast ook het gezag van de [[Traditie (christendom)|traditie]] en het [[leergezag]] ([[apostolische successie]]) erkend.
* Binnen de rooms-katholieke kerkstructuur bestaat een [[Hiërarchie van de katholieke kerk|hiërarchie]] met priesters, bisschoppen en de paus (episcopale structuur). Binnen het [[lutheranisme]] en het [[anglicanisme]] komt deze episcopale structuur in iets gewijzigde vorm terug, maar binnen het [[calvinisme]] heeft men gekozen voor een democratische kerkstructuur met door alle kerkleden (trapsgewijs) gekozen synodes.
* Binnen het katholicisme kent men een [[Mariaverering|Maria-]] en [[heiligenverering]]. Binnen het protestantisme, meer bepaald het calvinisme, wordt aan hen geen bijzondere voorbiddersrol toegekend en wordt het richten van verzoeken om voorbede aan hen als een vorm van christelijke afgodendienst gezien: Soli Deo gloria.
* Als afgeleide hiervan verschilt ook het uiterlijk van de kerkgebouwen: rooms-katholieke kerken zijn versierd met beelden van heiligen, afbeeldingen van Bijbelse patronen en veel andere versiering (lekenboeken), veel protestantse kerken kennen geen beelden. Protestantse kerken verschillen per stroming in de hoeveelheid aan versiering. Binnen het lutheranisme is vaak wel plaats voor versieringen als muurschilderingen, binnen het calvinisme is dit veel minder het geval (Sola Scriptura).
* De meeste stromingen binnen het protestantisme kennen twee [[sacrament]]en ([[doop (sacrament)|doop]] en [[Heilig Avondmaal|avondmaal]]) in plaats van zeven binnen de Rooms-Katholieke Kerk, omdat de reformatoren de onderbouwing van de overige vijf naar eigen zeggen onvoldoende in de Bijbel konden terugvinden (sola scriptura).
* Het protestantisme gelooft dat iemands zonden vergeven worden wanneer de persoon dit oprecht tegenover God belijdt ([[sola gratia]]). In de Rooms-Katholieke Kerk kan dit door het verkrijgen van de [[absolutie]] na het [[biecht]]en van de zonde tegenover een [[priester]].
* Binnen het protestantisme wordt gesproken over het [[heilig Avondmaal]], binnen de Rooms-Katholieke Kerk over de [[Eucharistie]]. Opvattingen binnen het protestantisme over het heilig avondmaal variëren per stroming. Algemeen wordt binnen het protestantisme Jezus' lijden voor de zonden herdacht. In de Rooms-Katholieke Kerk wordt het offer van Jezus Christus bij elke [[Mis]] opnieuw tegenwoordig gesteld.
* Katholieken hebben een [[zondagsplicht]], terwijl binnen het protestantisme de zondag als "dag van God voor God" gezien wordt, wat in de praktijk nagenoeg hetzelfde is.
* Het ambt van predikant bij de protestanten is niet-sacramenteel en verenigbaar met het huwelijk, het ambt van priester bij de katholieken is sacramenteel en [[celibaat|celibatair]] (behalve voor mannelijke gehuwde dominees en anglicaanse en orthodoxe priesters die tot de Rooms-Katholieke Kerk zijn overgegaan: zij kunnen als gehuwde tot priester gewijd worden in afzonderlijke delen van de Rooms-Katholieke Kerk).
* Binnen sommigen protestantse kerkgenootschappen kent men tegenwoordig vrouwelijke kerkleiders. In de Rooms-Katholieke Kerk nemen vrouwen eveneens leidinggevende taken waar, uitgezonderd in de sacramentele orde.
* De katholieken gebruiken een [[altaar (religie)|altaar]] en [[wierook]] tijdens de viering; de protestanten gebruiken deze elementen meestal niet.
* Katholieken spreken van een 'mis' of '(eucharistie)viering' waar protestanten doorgaans het woord 'dienst' gebruiken.
* Protestanten vieren de dienst altijd in de landstaal, terwijl de katholieken dat pas na de [[Tweede Vaticaans Concilie]] ook gingen doen. Voorheen vierden de katholieken de mis uitsluitend in het Latijn.
 
== Stromingen ==
[[Bestand:Protestant branches.svg|thumb|Tijdlijn van de protestantse stromingen (internationaal)]]
Het protestantisme bestaat uit een groot aantal verschillende stromingen. In tegenstelling tot in de Rooms-Katholieke Kerk is er geen centraal gezag dat de leer van de protestantse kerkgenootschappen bepaalt. Dit heeft in het verleden geleid tot een groot aantal afscheidingen op landelijk en internationaal niveau. Het meest recente voorbeeld is het ontstaan in 2004 van de [[Hersteld Hervormde Kerk]] en de [[Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland]], die zich hebben afgesplitst van de [[Nederlandse Hervormde Kerk (hoofdbetekenis)|Nederlandse Hervormde Kerk]] en de [[Gereformeerde Kerken in Nederland]] toen deze kerkgenootschappen samen met de [[Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden|Evangelisch-Lutherse Kerk]] opgingen in de [[Protestantse Kerk in Nederland]]. Sommige van de protestantse stromingen zijn internationaal verbreid, hoewel de meeste georganiseerd zijn in landelijke [[kerkgenootschap]]pen.
 
=== Internationaal ===
In de 16e eeuw zijn er vier protestantse hoofdstromingen ontstaan.
# [[Lutheranisme]]
# [[Gereformeerd protestantisme]], soms ook [[calvinisme]] genoemd, of in Schotland het [[presbyterianisme]]
# [[Anabaptisme]], in Nederland meestal [[doopsgezinden]] genoemd
## Hieruit is in de Verenigde Staten het [[baptisme]] voortgekomen
# [[Anglicanisme]], in de Verenigde Staten meestal [[episcopalisme]] genoemd
## Hieruit is het [[methodisme]] voortgekomen.
 
Nieuwere stromingen die los van bestaande protestantse kerkgenootschappen ontstaan, maar die er wel veel theologische verwantschap mee hebben, zoals de [[pinksterbeweging]] (begin 20e eeuw), worden ook weleens als protestants aangeduid.
 
=== In Nederland ===
==== Kerkgenootschappen ====
[[Bestand:Gereformeerd.svg|thumb|Ontstaan van de verschillende protestantse stromingen in Nederland]]
[[Bestand:Ontstaansgeschiedenis van kerken in Nederland.jpg|thumb|Ontstaansgeschiedenis van protestantse kerkgenootschappen in Nederland]]
{{Zie hoofdartikel|Protestantisme in Nederland}}
 
''Lutheranisme''
* In 2004 is de [[Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden|Evangelisch-Lutherse Kerk]] meegegaan in het fusieproces van de [[Protestantse Kerk in Nederland]]. Sindsdien bestaan er nog wel Lutherse gemeenten binnen deze kerk.
 
''Gereformeerd protestantisme''
 
In Nederland is de Protestantse Kerk het grootste protestantse kerkgenootschap. Daarnaast is er een groot aantal gereformeerde en protestantse kerken. Dit zijn kerken die zich oorspronkelijk van de Nederlandse Hervormde Kerk hebben afgescheiden of weer afscheidingen zijn van de 'afgescheidenen'.
* [[Protestantse Kerk in Nederland]], fusie van de voormalige:
** [[Nederlandse Hervormde Kerk (hoofdbetekenis)|Nederlandse Hervormde Kerk]]
** [[Gereformeerde Kerken in Nederland]]
** [[Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden|Evangelisch-Lutherse Kerk]]
* [[Remonstranten|Remonstrantse broederschap]]
* [[Gereformeerde Kerken vrijgemaakt]]
* [[Nederlands Gereformeerde Kerken]]
* [[Christelijke Gereformeerde Kerken]]
* [[Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland|(Oud-)]][[Gereformeerde Gemeenten]] [[Gereformeerde Gemeenten in Nederland|(in Nederland)]]
* [[Hersteld Hervormde Kerk]]
* [[Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB]]
* [[Zwinglibond]]
 
''Anabaptisme:''
* [[Doopsgezinden|Alg. Doopsgezinde Sociëteit]]
* [[Baptisme|Baptisten]]
 
''Andere kerkgenootschappen:''
* [[Leger des Heils]]
* [[Kerk van de Nazarener]]
* [[Evangelisch christendom|Evangelische]] gemeenten
* [[Pinksterbeweging|Pinkstergemeenten]]
* [[Vrije Evangelische Gemeenten]]
* [[Vergadering van gelovigen]]
* [[Zevendedagsadventisten]]
* [[Jehova's getuigen]]
 
==== Protestantse maatschappelijke organisaties ====
In de [[20e eeuw|twintigste eeuw]] heeft de [[verzuiling]] geleid tot uiteenlopende organisaties op specifiek protestantse grondslag. Voorbeelden hiervan zijn:
* Organisaties:
** [[Stichting voor Christelijke Filosofie]] (SCF)
* Omroepverenigingen:
** [[Reformatorische Omroep]] (RO)
** [[Evangelische Omroep]] (EO)
** [[Nederlandse Christelijke Radio Vereniging|NCRV]]
** [[VPRO]] (actief protestants tot in de jaren 60)
* Politieke partijen
** [[Staatkundig Gereformeerde Partij|SGP]]
** [[Anti-Revolutionaire Partij|ARP]] en [[Christelijk-Historische Unie|CHU]] (beide in 1980 opgegaan in het [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]])
** [[Gereformeerd Politiek Verbond|GPV]] en [[Reformatorische Politieke Federatie|RPF]] (in 2001 gefuseerd tot [[ChristenUnie]])
** [[Evangelische Volkspartij (Nederland)|EVP]] (in 1990 opgegaan in [[GroenLinks]])
* Kranten
** [[Reformatorisch Dagblad]]
** [[Nederlands Dagblad]]
** [[Friesch Dagblad]]
** [[Trouw (krant)|Trouw]]
* Reformatorische en protestants-christelijke universiteiten
** [[Protestantse Theologische Universiteit]]
** [[Theologische Universiteit Apeldoorn]]
** [[Theologische Universiteit Kampen (Broederweg)]]
* Daarnaast hebben een aantal universiteiten van oudsher opleidingen voor het predikantschap in de protestantse kerken:
** [[Vrije Universiteit Amsterdam|Vrije Universiteit]]
** [[Universiteit Utrecht]]
** [[Universiteit Leiden]]
** [[Rijksuniversiteit Groningen]]
* Reformatorische en protestants-christelijke scholen, o.a.:
** [[Christelijke Hogeschool Ede]]
** gereformeerde hogeschool [[Viaa]] te Zwolle
** [[Evangelische Hogeschool|Evangelische Hogeschool Amersfoort]]
** [[Hogeschool Ichtus Rotterdam]]
** [[Driestar Hogeschool|Hogeschool Driestar educatief Gouda]]
** Evangelische Theologische Hogeschool
** [[Azusa theologische hogeschool]]
 
=== In België ===
In België vormen de protestanten een minderheid van naar schatting 2 à 3% van de bevolking.
 
Een van de protestantse kerkgenootschappen is de [[Verenigde Protestantse Kerk in België]] (VPKB), in 1978 ontstaan uit een fusie tussen de Protestantse Kerk van België, de Hervormde Kerk van België en de Gereformeerde Kerken in België. Zij heeft ruim honderd plaatselijke gemeenten (zowel aan de Nederlandstalige als de Franstalige kant van België).
 
Evenals in Nederland vinden [[Evangelicaal christendom|evangelische kerken]], de [[Pinksterbeweging]]en en andere [[charismatische beweging]]en steeds meer aanhang. Zij hebben zich voor het grootste deel verenigd in de [[Federale Synode van Protestantse en Evangelische kerken in België]].
 
De laatste tijd wordt de grootste groei gerealiseerd door migratie van protestants-evangelischen uit Afrika en Zuid-Amerika.<ref>http://www.o-re-la.org/index.php?option=com_k2&view=item&id=1944:rapport-orela-2016-les-religions-et-la-la%C3%AFcit%C3%A9-en-belgique&Itemid=85&lang=en</ref>
 
De VPKB en de Federale Synode vormen sinds 2003 samen de [[Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst]] (ARPEE) een administratieve vertegenwoordiging richting de Belgische staat.
 
Protestantse opleidingen:
* [[Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid (Brussel)|Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid]] te [[Brussel (stad)|Brussel]]
* [[Evangelische Theologische Faculteit Leuven|Evangelische Theologische Faculteit]] (ETF) te [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]]-[[Heverlee]]
* [[Continental Theological Seminary]] in [[Sint-Pieters-Leeuw]]
 
== Voetnoten ==