Oeigoeren: verschil tussen versies

 

==Vroege geschiedenis==

Het gevolg was een verspreiding van het toenmalige Oeigoerse volk over meerdere delen van [[Centraal-Azië]]. Zij vormden twee nieuwe staten.

De eerste kwam tot stand in de huidige Chinese provincie [[Gansu]] en staat bekend als Yugor, dat ook de naam is van de huidige etnische groep die zijn afkomst naar die periode traceert. De Yugor zijn in de 21e eeuw met ongeveer 15.000 mensen een van de kleinste van de [[officiële etnische groepen van de Volksrepubliek China]]. Even na 1030 werd deze staat onderworpen door de [[Tangoeten]] en ging deel uitmaken van hun koninkrijk. De Oeigoeren gingen in die periode over van het [[manicheïsme]] naar het [[Tibetaans boeddhisme]] en hangen dat geloof in meerderheid tot op de dag van vandaag aan. Er zijn een aantal historici van opvatting dat tot diep in de twintigste eeuw de Yugor de culturele opvattingen en gebruiken van de oorspronkelijke Oeigoeren het best hadden bewaard. Dat geldt in het bijzonder voor de taal van de Yugor. In de zogenaamde Westelijke Yugortaal zijn nog veel overeenkomsten te vinden met het oorspronkelijke [[Oeigoers]] uit de periode van het [[Oeigoerse Rijk]].

De meerderheid van de Oeigoeren vormde het koninkrijk Qocho dat zijn basis had in een aantal oasesteden in het [[Tarimbekken]], zoals [[Hami]], [[Kucha]], [[Turpan]], Gaochang en Bezeklik. Het gebied had eerder deel uitgemaakt van het rijk van de Chinese [[Han-dynastie]]. Ook de [[Tang-dynastie]] ([[618]]-[[907]]) had het gebied tot aan ongeveer 760 beheerst. Daarna maakte het tot midden negende eeuw deel uit van het [[Tibetaanse rijk]]. In het Tarimbekken mengden deze Oeigoeren zich met groepen van onder meer sprekers van het [[Tochaars]]. Het oorspronkelijke Oeigoers van de periode van het [[Oeigoerse Rijk]] verdween geheel. Hun schriftsysteem werd onder invloed van de [[Sogdië]]rs gewijzigd. Later zou dat schriftsysteem de basis vormen voor het [[Mongools alfabet]]. Het huidige moderne Oeigoers behoort samen met bijvoorbeeld het [[Oezbeeks]] tot de Qarluq-familie van de Turkse talen.

 

 

Vanaf begin vijftiende eeuw werd in toenmalige bronnen het begrip Oeigoer niet meer genoemd. De moslims in de oasesteden in het Tarimbekken ontleenden hun identiteit naast hun geloof aan de oasestad en de omgeving waar zij woonden. Tot in de twintigste eeuw onderscheidden Chinese regeringen Turkstalige moslims alleen van [[Hui (volk)|Hui]], Chinese moslims, door de eersten aan te duiden als ''chantou '' of ''chanhui'' in de betekenis van moslims met een tulband die grote groepen Turkstalige moslims droegen. Westerse reizigers noemden de moslims in het Tarimbekken ''Turki ''. De Turkstalige landbouwers en moslims in het gebied van het bekken van Dzjoengarije werden ''Taranchi'' genoemd.

Door sommige huidige Oeigoerse nationalisten wordt [[Yakub Beg]] ([[1820]]-[[1877]]) gezien als de eerste die streed voor onafhankelijkheid van het gebied. Yakub Beg en zijn strijdmacht was echter een bezettingsmacht die in 1865 van buiten het gebied een opstand wist te ´´kapen´´. Het waren ook in de eerste plaats [[Hui (volk)|Hui]], Chinese moslims, die enkele jaren eerder in opstand tegen de [[Qing-dynastie]] waren gekomen, pas later gevolgd door Turkstalige moslims.

 

 

=== De herintroductie van het begrip Oeigoer===

Enkele Russische oriëntalisten hadden eind negentiende eeuw in destijds verder nauwelijks opgemerkte publicaties voorgesteld de moslims van het Tarimbekken Oeigoeren te noemen vanwege de veronderstelde culturele wortels met het koninkrijk Qocho. Rond 1915 begonnen Turkstalige moslims in het eerst door het tsaristische Rusland en daarna door de [[Sovjet-Unie]] beheerste [[Vallei van Fergana|Fergana]] en het [[Zevenstromenland]] deze associatie te hanteren. In 1921 kreeg op een conferentie in [[Tashkent]] de toen al bestaande ´´Organisatie van arbeiders en boeren van Altishar (een historische Turkse benaming voor het Tarimbekken) en Dzjoengarije ´´ een nieuwe naam. De nieuwe naam was ´´ Organisatie van Revolutionaire Oeigoeren´´. De bekendste Turkstalige dichter in het Tarimbekken adopteerde die naam en noemde zich voortaan Abdukhaliq "Uyghur".

De eerste keer dat de term Oeigoer in officiële documenten verscheen was gedurende de periode dat Sheng Shicai vanaf 1933 de belangrijkste warlord in Sinkiang was. De [[Republiek China (1912-1949)|Republiek China]] had in principe zowel nomadische als sedentaire, Turkstalige als Chinese moslims gezamenlijk als een en dezelfde groep gezien naast de overige vier ([[Han-Chinezen]], [[Mantsjoes]], [[Tibetanen]], [[Mongolen]]), die deel uitmaakten van de Chinese natie.

 

===Eerste Oost-Turkestaanse Republiek===

 

De jaren 30 van de twintigste eeuw waren in Sinkiang chaotisch en verwarrend. Er waren tientallen partijen in het gebied aanwezig die steeds om uitbreiding van hun machtsinvloed vochten. Daarbij werden om redenen van politieke en militaire opportuniteit steeds wisselende en soms ook onwaarschijnlijke coalities gesloten. Groepen van [[Witten (leger)|Witte Russen]] vochten bijvoorbeeld onder commando van Soviet- officieren. Ook binnen dezelfde etnisch groeperingen, bijvoorbeeld Hui en Oeigoeren waren onderling rivaliserende groeperingen.

 

==De periode van Sheng Shicai en de Tweede Oost-Turkestaanse Republiek==

Na Jin Shuren werd Sheng Shicai de machtigste krijgsheer in Sinkiang. Zijn etnische politiek was redelijk liberaal. Hij moedigde publicaties en onderwijs in andere talen dan Chinees aan, hoewel daar ongetwijfeld ook redenen van propaganda een rol speelden. Zijn belangrijkste beleidsdocumenten uit de jaren 30 spreken alle van de gelijkwaardigheid van alle etnische groeperingen.

 

 

===Migratie===

Na de verovering van Sinkiang door de [[Qing-dynastie]] begon in de tweede helft van de achttiende eeuw een migratie van [[Han-Chinezen|Han]] naar het gebied. Aan het begin van de negentiende eeuw waren er ongeveer 155.000 Han-Chinezen in Sinkiang tegenover ongeveer 330.000 Oeigoeren. De aantallen Han-Chinezen zakten aanzienlijk vanaf het midden van de negentiende eeuw, maar klommen daarna weer tot aan het midden van de twintigste eeuw. In 1947, kort voor de communistische machtsovername, waren er 220.000 Han-Chinezen en ruim drie miljoen Oeigoeren. In 2000 waren er ongeveer 7,5 miljoen Han-Chinezen tegenover 8,5 miljoen Oeigoeren.

 

Er zijn al sinds decennia spanningen tussen Oeigoeren en de Chinese overheid. Er zijn vanaf 1990 enkele tientallen aanslagen gepleegd door Oeigoerse organisaties, gevolgd door repressie van de Chinese overheid. De achtergrond en oorzaak van die spanningen heeft voor een deel te maken met beperkingen op religieus gebied. Personen in overheidsdienst kunnen geen islamitische kleding dragen. Personen onder de leeftijd van achttien jaar kunnen als individu geen gebedsdiensten in moskeeën bijwonen. Koranstudie is slechts toegestaan in daarvoor door de overheid bepaalde scholen.

 

Veel westerse waarnemers zien de combinatie van toenemende migratie van Han-Chinezen in combinatie met ongelijke kansen op de arbeidsmarkt echter als de belangrijkste bron van spanning. Zowel Oeigoeren als Han-Chinezen leven in relatief gesloten etnische gemeenschappen en er is nauwelijks interactie tussen beide etnische groepen. Er zijn ook publicaties die verschillen benoemen tussen diverse bevolkingsgroepen in het kunnen hanteren van de gevolgen van urbanisatie meer in het algemeen en die dan negatief voor Oeigoeren uitvalt.

 

----

* {{en}} Millward, James A. (2007) ''Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang'', Hurst & Company {{ISBN|1850658188}}

* {{en}} Perdue, Peter C. (2005) China marches West; The Qing Conquest of Central Eurasia, Belknap Press of Harvard University Press, {{ISBN|0-674-01684-X}}

* {{en}} Thum, Rian (2012) [https://www.academia.edu/1558522/Modular_History_Identity_Maintenance_before_Uyghur_Nationalism Modular History: Identity Maintenance before Uyghur Nationalism] The Journal of Asian Studies