Wikipedia

Augustus (keizer): verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
k Wijzigingen door 2A02:1810:3D2C:AD00:8122:3D8E:4059:FEE9 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Karmakolle
Mar(c) (overleg | bijdragen)
27.696 bewerkingen
3x ref na leesteken, interpunctie, sp. "privéondernemers" aan elkaar, 29x ISBN magic word → sjabloon
Regel 25:
}}
 
'''Imperator Caesar Augustus''' ([[Rome (stad)|Rome]],<ref>[[Suetonius]], ''Augustus'' 5.1: ''Natus est Augustus […] regione Palati ad Capita Bubula, ubi nunc sacrarium habet, aliquanto post quam excessit constitutum.'' („Geboren is Augustus […] in de regio van de [[Palatijn]] bij de ''Capita Bubula'' (ossenkoppen), waar men nu een ''sacrarium'' (heiligdommetje) heeft, enige tijd nadat hij was overleden opgericht.“)</ref>, [[23 september]] [[63 v.Chr.]]<ref>[[Bestand:Capricornus Augusti.PNG|miniatuur|De keerzijde van een ''denarius'' met een ''capricornus'', ''[[cornucopia]]'', roer van een schip en AVGVSTVS als [[legende (numismatiek)|legende]].]]22 september in de pre-[[juliaanse kalender]]: ''IX Kal. Oct. 691 [[Ab Urbe Condita (jaartelling)|a.u.c.]]'' kort voor zonsopgang (''paulo ante solis exortum''). In de ''[[Fasti]]'' van de Romeinen werd de verjaardag van Augustus gevierd op 23 en 24 september, verbonden met de ''ludi Augustales'', die tot in de late oudheid als feest ter ere van de ''Divus Augustus'' werden voortgezet. Volgens nieuwere astronomische berekeningen werd Augustus onder het sterrenbeeld [[Weegschaal (sterrenbeeld)|Libra]] geboren, daar de oude Romeinse kalender in het jaar 63 v.Chr. met de latere juliaanse grotendeels overeenstemde. Niettemin beklemtoonde Augustus altijd zijn geboorte onder het sterrenteken [[Steenbok (sterrenbeeld)|Capricornus]] (steenbok) (Suetonius, ''Augustus'' 5, 94.12.), waarmee echter de „wedergeboorte“ van Augustus als C. Iulius Divi filius Caesar werd bedoeld (zie verder), die door de verschijning van de [[Julische ster]] in conjunctie met ''Capricornus'' in ascendenten theopolitisch werd gedefinieerd ({{Aut|J.T. Ramsey - A.L. Licht}}, ''The Comet of 44 B.C. and Caesar's Funeral Games'', Atlanta, 1997.). Of zijn geboortedag op grond van de juliaanse kalenderhervorming na gelijkschakkeling met de ontbrekende 90 dagen van de oude Romeinse kalender ook daarenboven in de tijd van de steenbok werd gevierd, is niet geweten, maar wel waarschijnlijk, daar de Capricornus altijd een belangrijk element in de Augusteïsche propaganda bleef, vooral op munten (zie afbeelding). Een verdere aanwijzing kan men terugvinden in de verering van Augustus als zonnegod, bijvoorbeeld voorgesteld in de astraalsymboliek van de Divus-Iulius-cultus sinds het verschijnen van de ''sidus Iulium'' en in de daarop terug te voeren ''[[Aureool|nimbus]]'' (cf. ook Octavianus in Vergilius, ''Aeneïs'' 8675 ff.), in het ''[[Horologium van Augustus|solarium Augusti]]'' evenals verder in de algemene identificatie met de god ''Sol'', die later als ''[[Sol Invictus]]'' nauw met de Romeinse keizers was verbonden en wiens feestdag op 25 december was (cf. ook de beelden van de Divus-Iulius-cultus met de inscriptie ''Deo Invicto'', welke in de Sol-Invictus-cultus als ''Deo Soli Invicto Imperatori'' werd overgenomen). Daarom is als periode voor de feestdagen van de astrologische geboortedag 23 tot 26 december te veronderstellen.</ref> - [[Nola (Italië)|Nola]], [[19 augustus]] [[14]] n.Chr.), geboren als '''Gaius Octavius (Thurinus)''', die zich na zijn adoptie door zijn oudoom '''Gaius Iulius Caesar''' noemde,<ref>{{Aut|A. Goldsworthy}}, ''Augustus. From revolutionary to Emperor'', Londen, 2015, p. &nbsp;89. Hij noemde zichzelf na zijn adoptie Gaius Iulius Caesar en zo vermelden de bronnen hem.</ref> meestal kortweg aangeduid met de door hemzelf niet gebruikte naam '''Octavianus''' (voor 27 v.Chr.) of '''Augustus''' (na 27 v.Chr.), was de eerste ''[[princeps]]'' (vgl. "keizer") van Rome. Door steeds meer verschillende bevoegdheden van republikeinse magistraten naar zich toe te trekken kreeg hij als alleenheerser de feitelijke macht over Rome in handen.
 
Deze achterneef en voornaamste erfgenaam van [[Julius Caesar|Gaius Iulius Caesar]] (Julius Caesar) won de machtsstrijd die volgde op de moord op Caesar op 15 maart [[44 v.Chr.]] en was in [[31 v.Chr.]] de enige die levend uit deze strijd kwam. Vanaf [[27 v.Chr.]] zou hij als ''princeps'' (eerste burger) de teugels van het ''[[Imperium Romanum]]'' in handen houden. Hij maakte een einde aan een eeuw van [[Burgeroorlog (Rome)|burgeroorlogen]] en stichtte in de daaropvolgende periode de [[Julisch-Claudische dynastie]]. Onder het mom van het herstel van de [[Romeinse republiek|republiek]] (''restitutio rei publicae'') voerde hij in werkelijkheid een duurzame omvorming tot [[monarchie]] (''[[principaat]]'') door. Ook op sociaal-economisch en ander gebied voerde Augustus tijdens zijn regering hervormingen door. Zijn heerschappij zorgde voor een langdurige tijd van interne vrede, die als ''[[Pax Romana]]'' (soms ook wel ''Pax Augusta'') werd aangeduid.
 
== Levensloop ==
Zijn levensgeschiedenis toont twee ogenschijnlijk volkomen tegenovergestelde persoonlijkheden. Enerzijds was hij de jonge, eerzuchtige, soms wrede politicus, die in de strijd om de hoogste macht zonder scrupules de wet aan zijn laars lapte. Anderzijds was hij de ''princeps'', die -– eenmaal in het bezit van de macht -– er zeer wijs gebruik van maakte. Met het ''principaat'' voerde hij een nieuwe, duurzame staatsinrichting in, ter vervanging van de republiek die in de honderdjarige burgeroorlog geheel verwoest was.
 
=== Afkomst en jeugd ===
Augustus was de zoon van [[Gaius Octavius]] en [[Atia Balba Caesonia]], een nicht van Gaius Iulius Caesar. Bij zijn geboorte ontving hij de naam van zijn vader Gaius Octavius. De familie van zijn vader behoorde tot de stand van de ''[[equites]]'', de Romeinse ruiterstand, en dus tot de nederige, plebejische landadel<ref>Suetonius, ''Augustus'' 2.1: ''minores gentis''.</ref> en stamde uit [[Velletri]]. Een voorvader van Augustus zou door de Romeinse koning [[Tarquinius Priscus]] in de Romeinse [[Senaat (Rome)|Senaat]] zijn benoemd. In de [[1e eeuw v.Chr.]] was de familie welgesteld, maar weinig beduidend. Gaius Octavius, die geldschieter zou zijn geweest, werd echter opgenomen in de Senaat en wist zich op te werken tot ''[[praetor]]''. Na de dood van zijn vader in 58 v.Chr. werd de jonge Gaius op het landgoed van zijn grootmoeder [[Iulia Caesaris minor (zus van Julius Caesar)|Iulia]], de zus van Caesar, in [[Velitrae]] verder opgevoed.<ref>De sobere kinderkamer van de jonge Octavius, die niet groter was als een voorraadkamer (''cella Augusti''), was eeuwen later nog steeds een publiek bedevaartsoord voor Romeinen. Augustus werd zozeer met deze kamer geïdentificeerd, dat in het volksgeloof de regio van de stad Velitrae als zijn geboorteplaats werd aangezien (vgl. Suetonius, ''Augustus'' 6.).</ref>. Later zou hij verhuizen naar het huis van zijn stiefvader [[Lucius Marcius Philippus (consul in 56 v.Chr.)|Lucius Marcius Philippus]] in Rome. Volgens [[Suetonius]] hield hij in 51 v.Chr. de lijkrede voor zijn grootmoeder en nam hij in 49 v.Chr. de ''[[toga (Rome)|toga virilis]]'' aan.<ref>Suetonius, ''Augustus'' 8.1.</ref>
 
Omdat Caesar geen wettige zoon had, nam hij zijn achterneef onder zijn vleugels. Zo werd Gaius Octavius op Caesars voorspraak in 48 v.Chr. in het ''[[college van Pontifices]]'' opgenomen. In 47 v.Chr. was Octavius ''[[praefectus urbi]]'', die de consuls verving die zich tijdens de ''ludi Latini'' niet in Rome ophielden. In 46 v.Chr. liet Caesar hem aan zijn [[triomftocht]] na zijn zege in de burgeroorlog deelnemen. In het jaar daarop begeleidde de jonge Gaius Octavius zijn grootoom op diens veldtocht tegen de zonen van [[Gnaius Pompeius Magnus maior|Pompeius]] naar [[Hispania (Romeinen)|Hispania]], waar hij op Caesar duidelijk indruk maakte door zijn dapperheid. Hij zou ook als ''[[magister equitum]]'' (letterlijk „leider van de ruiterij“, de rechterhand van een ''dictator'') aan de geplande veldtocht tegen de [[Parthen]] hebben deelgenomen. Samen met zijn vrienden [[Marcus Vipsanius Agrippa]] en [[Quintus Salvidienus Rufus|Salvidienus Rufus]] was hij reeds naar [[Apollonia (Illyrië)|Apollonia]] in [[Illyria]] (het huidige [[Albanië]]) vooruitgestuurd. Daar bereikte hem in het voorjaar van 44 v.Chr. het bericht van de moord op Caesar. Tijdens zijn terugreis naar Rome vernam hij dat de ''[[dictator (Rome)|dictator]]'' hem bij [[Testament (akte)|testament]] had [[adoptie|geadopteerd]] en tot voornaamste erfgenaam van zijn privévermogen had aangeduid.
Regel 39:
=== Opkomst in de politiek ===
[[Bestand:SFEC BritMus Roman Modification1.jpg|miniatuur|180px|Bronzen buste van Octavianus (gevonden in [[Meroë]], [[Nubië]]; nu in het [[British Museum]]).]]
De postume, testamentaire adoptie ontbeerde elke juridische grond.<ref>{{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, pp. &nbsp;35 ff.</ref> Gaius Octavius aanvaardde, zodra hij in Rome terug was, desalniettemin het testament alsook alle daarmee verbonden verplichtingen en noemde zich voortaan naar zijn voorgewende adoptievader Gaius Iulius Caesar. Hij speelde in het begin geen rol in het conflict tussen diens aanhangers -– die zich rond [[Marcus Antonius]] schaarden -– en de republikeinsgezinde Caesarmoordenaars rond [[Gaius Cassius Longinus (tirannendoder)|Gaius Cassius Longinus]] alsook [[Marcus Iunius Brutus|Marcus]] en [[Decimus Iunius Brutus Albinus|Decimus Iunius Brutus]].
 
Marcus Antonius eiste als onderbevelhebber van Caesar en diens collega in het [[consul (Rome)|consulaat]] voor het jaar 44 v.Chr. de leiding over de factie van Caesar voor zich op. Zo weigerde hij het vermogen van de dictator aan Octavianus weg te geven. Deze betaalde desondanks de in Caesars testament voorziene [[Legaat (erfenis)|legaten]] aan diens ''[[veterani]]'' en de bevolking van Rome uit. Daarvoor gebruikte hij de in Apollonia in beslag genomen, voor de Parthenoorlog voorziene krijgskas. Hij veilde echter ook zijn eigen bezit om het te kunnen financieren. Zijn optreden bracht hem al snel een groot aantal aanhangers en gaf hem bovendien ook politiek gewicht. De invloedrijke [[senaat (Rome)|senator]] en oud-consul [[Marcus Tullius Cicero]], die niet tot de samenzweerders had behoord, maar wel met de republikeinse zaak sympathiseerde, ondersteunde de schijnbaar onervaren jongeman, in de hoop hem als politiek tegengewicht voor Marcus Antonius te kunnen gebruiken. Octavianus ging hierop in, maar gebruikte Cicero's steun voor zijn eigen plannen. Hij steunde daarbij op zijn eigen, ervaren raadgevers zoals de welgestelde [[Gaius Cilnius Maecenas]].
Regel 46:
Terwijl Antonius in het jaar [[43 v.Chr.]] in [[Gallië]] tegen Decimus Brutus streed, bouwde Octavianus in Italië een leger op, bestaande uit ''veterani'' van Caesar. Zo maakte hij zich op een manier die veel weg had van een staatsgreep, meester van de stad Rome. Onder militaire druk en op aandrang van [[Marcus Tullius Cicero]] bevestigde de [[senaat (Rome)|senaat]] Octavianus' toegeëigende militaire bevelhebberschap, verleende hem de voorrechten van een senator en [[consul (Rome)|consul]] en stond hem toe om alle ambten 10 jaar voor de wettelijk vastgelegde minimumleeftijd te aanvaarden. Octavianus ging nu zelfs een bondgenootschap met de republikeinen aan. Nog in datzelfde jaar belegerde hij Antonius in de Mutinensische oorlog samen met een senatoriaal leger onder de [[consul (Rome)|consuls]] [[Aulus Hirtius]] en [[Gaius Vibius Pansa]].
 
Beide staatshoofden van de republiek kwamen om in de strijd en Octavianus verlangde er nu naar om voor zichzelf een van de vrijgekomen plaatsen van consul in te nemen. Nadat de senaat echter had geweigerd hem te laten verkiezen tot consul, dwong Octavianus op 19 augustus 43 v.Chr. met hulp van zijn troepen zijn verkiezing tot consul en de achting van de Caesarmoordenaars af. Intussen had Antonius 19 legioenen onder zijn bevel gebracht na zijn laatste nederlaag. Daarom -– terwijl Octavianus op het politiek toneel van Rome nu als „wreker“ van zijn adoptievader optrad -– wisselde hij van zijde en ging met de leiders van de factie van Caesar een bondgenootschap aan. Naar het voorbeeld van Caesar, Pompeius en [[Marcus Licinius Crassus Dives|Crassus]] uit 60 v.Chr. richtten Octavianus, Marcus Antonius en de ''magister equitum'' [[Marcus Aemilius Lepidus (triumvir)|Marcus Aemilius Lepidus]] in oktober 43 v.Chr. een [[tweede triumviraat]] op. Ter bekrachtiging van deze overeenkomst huwde Octavianus met Antonius' stiefdochter [[Clodia (echtgenote van Octavianus)]].
 
==== Het tweede triumviraat ====
Regel 53:
De „driemannen voor de herinrichting van de republiek met consulaire macht“ (''Triumviri Rei Publicae Constituendae Consulari Potestate''), zoals de alliantie officieel werd genoemd, berustte zuiver op de militaire macht van ''Triumviri'', op hun zeggenschap over veruit de meeste Romeinse [[legioen]]en. Ze lieten zich op 27 november 43 v.Chr. door de senaat voor vijf jaar [[dictator (Rome)|dictatoriale]] bevoegdheden toekennen. Zoals in de tijd van [[Lucius Cornelius Sulla]] werden nu ook [[proscriptie]]lijsten uitgevaardigd, die alle daarop vermelde personen vogelvrij verklaarden. Volgens Suetonius zou Octavianus zich in het begin tegen de proscripties hebben verzet, maar ze vervolgens vastbeslotener hebben doorgevoerd dan zijn beide collega's. Op aandringen van Antonius werd tijdens de moorden onder de politieke tegenstanders van de ''triumviri'' ook Cicero tot slachtoffer gemaakt.
 
De opbrengst van de proscripties voldeed helemaal niet aan de financiële verwachtingen van de ''triumviri'', maar ze decimeerden zo wel de republikeinse heersende klasse in de senaat van Rome; de machthebbers vervingen hun slachtoffers door loyale aanhangers. Op eenzelfde wijze deden ze dit ook met de magistraten in andere steden. Door deze en andere maatregelen verschoof de machtsverhouding in de Romeinse heersende klasse ten nadele van de republikeins gezinden. Het waren deze omwentelingen die de Augustus-kritische oud-historicus [[Ronald Syme]] „Roman revolution“ doopte.
 
In het jaar 42 v.Chr. trokken Antonius en Octavianus naar [[Griekenland]], waar de Caesarmoordenaars Marcus Iunius Brutus en Gaius Cassius Longinus hun strijdkrachten hadden verzameld. De nederlagen van de Caesarmoordernaars in de dubbel[[slag bij Philippi]] in [[Macedonië (oudheid)|Macedonië]] in de herfst van dat jaar betekende de definitieve ondergang van de Romeinse republiek. Daar de overwinning wezenlijk aan Antonius was te danken, nam diens gewicht binnen het triumviraat verder toe.
Regel 67:
De laatste politieke tegenstander van de ''triumviri'' was [[Sextus Pompeius]], die met zijn vloot nog over een aanzienlijke militaire macht beschikte. Hij controleerde Sicilië en bracht de graantoevoer naar Rome in gevaar, wat Octavianus' gezag in Rome ondermijnde. Op aandringen van de senaat sloot Octavianus in [[39 v.Chr.]] met Sextus Pompeius het [[verdrag van Misenum]]. Pompeius ontving Sardinië, Corsica, Sicilië en de [[Peloponnesus]] als machtscentrum, en daarenboven de garantie op een consulaat in het jaar 35. Aangezien deze concessies Octavianus in de praktijk aan macht deden inboeten, zette Octavianus in het volgende jaar ([[38 v.Chr.]]) reeds alles op alles om Pompeius opnieuw van de macht te beroven. In dit jaar was het triumviraat nog eens voor vijf jaar verlengd. Twee jaar later, in 36 v.Chr., belegerde Octavianus' veldheer [[Marcus Vipsanius Agrippa]] Pompeius in de [[slag bij Naulochus|zeeslag bij Naulochus]] voor de noordkust van Sicilië. Nadat Octavianus kort daarop erin slaagde Lepidus van de macht te beroven, omdat diens troepen naar hem waren overgelopen, beheerste hij voortaan het gehele westelijke deel van het rijk. In de strijd om de alleenheerschappij stond enkel Antonius hem nu nog in de weg.
 
Terwijl Octavianus van eind 35 tot begin 34 v.Chr. door kleinere veldtochten in [[Dalmatia]] een slagkrachtig leger vormde, voerde zijn rivaal een succesrijke strijd tegen de [[Parthen]]. Deze waren sinds 40 v.Chr. onder het bevel van [[Quintus Labienus]], een aanhanger van de republikeinse zaak, in Syrië binnengedrongen. Antonius ging tevens een heftige verhouding met koningin [[Cleopatra VII]] van [[Ptolemaeïsch Egypte|Egypte]] aan, voor wie hij in het jaar 32 v.Chr. de in Rome uiterst populaire Octavia verstootte. Toen hij in hetzelfde jaar overging tot het schenken van delen van het Romeinse oosten aan Cleopatra en hun gemeenschappelijke kinderen ([[Alexander Helios]], [[Cleopatra Selene II|Cleopatra Selene]] en [[Ptolemaeus Philadelphos]]), verloor hij elke steun in Rome. Octavianus wist Antonius' daden allervoordeligst tegen deze uit te spelen in zijn propaganda. Om hem ook nog zijn laatste aanhangers af te troggelen, schrok hij er zelfs niet voor terug [[heiligschennis]] te plegen: in 32 v.Chr. liet hij het bij de [[Vestaalse maagden|Vestalinnen]] in bewaring gegeven -– mogelijk echter vervalste -– testament van Antonius openbaar maken, waarin deze Cleopatra's kinderen tot erfgenamen benoemde, [[Ptolemaeus XV Caesarion]] als lijfelijke zoon van Caesar erkende en vroeg naast Cleopatra in Alexandrië te worden begraven. Toen dit bekend werd, onthief de senaat Antonius uit al zijn ambten. Daar Octavianus de Egyptische koningin als oorzaak voor Antonius' „Rome-vijandelijke“ daden voorstelde, verklaarde de senaat haar tot staatsvijand en Egypte de oorlog.
 
[[Bestand:Battle_of_ActiumBattle of Actium-nl.png|miniatuur|450px|De opstelling tijdens de [[slag bij Actium]].]]
Voor Octavianus was het van belang dat hij de strijd tegen een politieke tegenstander kon voorstellen als een oorlog van Rome tegen een buitenlandse vijand. De bevoegdheden van Octavianus en Antonius als ''triumviri'' waren formeel reeds op 1 januari 32 v.Chr. afgelopen en hun proconsulaire competenties bestonden nu nog provisorisch. Daarom maakte Octavianus gebruik van de oorlogstoestand voor de verlening van een nieuw ambt. Hij liet zich tot „leider van Italia“ (''[[dux (titel)|dux Italiae]]'') uitroepen, die het gehele westen de eed van trouw liet afleggen.<ref>''[[Res Gestae divi Augusti]]'' 25: „Heel Italië heeft uit vrije wil aan mij trouw gezworen en het heeft van mij geëist de oorlog die ik bij Actium gewonnen heb te leiden [''ducem depoposcit'']. De provincies in Gallië en Spanje en de provincies Africa, Sicilia en Sardinia hebben op dezelfde manier aan mij trouw gezworen.“ Door de frase „''ducem depoposcit''“ wees Augustus erop, dat hij de titel „''dux Italiae''“ en het opperbevel op grond van een volksbesluit had gekregen. Daaraan was ook de overdracht van een uitgebreid militair bevel verbonden.</ref> Daarenboven nam hij voor het volgende jaar opnieuw het consulaat op zich. Nu zijn politieke positie verzekerd was, begon Octavianus in 31 v.Chr. de oorlog tegen Antonius.
 
Al in het eerste treffen tussen beide rivalen viel de beslissende overwinning. In de [[slag bij Actium|zeeslag bij Actium]] -– aan de mond van de [[Ambracische Golf]] in [[Epirus (staat)|Epirus]] -– leden Antonius en Cleopatra op 2 september 31 v.Chr. een nederlaag tegen de strijdkrachten van Agrippa en Octavianus, die tijdens de strijd misselijk van zeeziekte onderdeks lag. Met de inname van [[Alexandrië|Alexandria]], de [[annexatie]] van Egypte als nieuwe ''[[provincia]]'' en de [[zelfmoord]] van Antonius en Cleopatra in het daarop volgende jaar eindigde de strijd van twee mannen om de macht in Rome en tegelijkertijd de 100 jaar durende periode van [[Romeinse burgeroorlog]]en. Als teken dat in het hele rijk vrede heerste, werden op 12 januari 29 v.Chr. de deuren van de [[tempel van Janus]] op het [[Forum Romanum]] gesloten. Dit zou slechts de derde keer in de eeuwenlange geschiedenis van Rome zijn geweest.<ref>[[Titus Livius|Livius]], ''[[Ab Urbe Condita (Livius)|Ab urbe condita]]'' I 19.2-3.</ref>
 
=== Augustus als ''princeps'' ===
Regel 82:
==== De gedachte achter het ''principaat'' ====
===== Het probleem =====
Toen Octavianus in de zomer van 29 v.Chr. vanuit het oosten naar Rome terugkeerde, stond hij voor hetzelfde probleem waaraan [[Gaius Iulius Caesar|Caesar]] zich 15 jaar daarvoor had vertild: een staatsinrichting te creëren, die voor de in meer dan 400 jaar gegroeide, republikeinse gedachte van de Romeinen acceptabel was en tegelijkertijd de feitelijke toestand legitimeerde, dat de daadwerkelijke macht sinds 70 jaar niet meer bij de senaat, de consuls en de andere republikeinse instellingen lag, maar bij de bevelhebbers van de legioenen. Het ging er nu om de feitelijke macht van één legerbevelhebber -– namelijk Octavianus -– te legitimeren én te integreren in een vernieuwd „republikeins“ staatsbestel.
 
Het feitelijke herstel van de oude republiek kwam voor Octavianus om twee redenen nooit ter sprake: enerzijds was de vanouds regerende bevolkingslaag, de [[patriciërs]], door de burgeroorlogen flink uitgedund, anderzijds vereisten de expansie van het rijk vele legioenen -– waarvoor men burgers als soldaten nodig had. Daarom wenste hij zich niet tot ''[[imperator (Rome)|imperator]]'' te laten uitroepen om de macht naar zich toe te trekken, zoals in de jaren van de burgeroorlogen -– van Marius over Sulla tot Caesar -– steeds weer was gebeurd. Het ging hem erom het ''[[imperium (Rome)|imperium]]'' (opperbevel) over het gros van het Romeinse leger in een hand te verenigen: het legercliënteel moest worden ge[[monopolie|monopoliseerd]].
 
===== De oplossing =====
Regel 98:
 
===== Realiteit en propaganda =====
Octavianus zocht na zijn terugkeer de steun van de oude aristocratische ''[[gens|gentes]]'' en begon daarom het aanzien van de republikeinse instellingen te verhogen. Hij liet 190 leden van de senaat uitsluiten, die niet als volgens hun stand zijnde werden beschouwd. Tegelijkertijd vulde hij de uitgedunde ranken van de senatoren weer op, door verdienstelijke personen in de patriciërstand te verheffen. Hij noemde zichzelf -– als toonbeeld van bescheidenheid -– ''[[princeps senatus]]'' („eerste van de senaat“), een titel die men reeds in vroegere tijden had gegeven aan leden van de senaat en slechts een ''primus inter pares'' was, een „eerste onder gelijken“. Daarvan werd de naam ''principaat'' afgeleid om de Augusteïsche staatsvorm aan te duiden, wat zoveel betekende als „heerschappij van de ''princeps''“. De nieuwe ''princeps'' maakte eind 28 v.Chr. een grote indruk op de bevolking van Rome, toen hij alle wetten uit de tijd van het triumviraat liet opschorten.
 
Op [[13 januari]] [[27 v.Chr.]] ten slotte, de eerste dag van de zitting, legde Octavianus zijn gehele uitzonderlijke ''imperium'' over de ''[[provincia]]e'' terug in de handen van de „opgeschoonde“ senaat. Daarmee maakte hij van deze weer het centrale staatsorgaan. De republiek was formeel hersteld. Over het algemeen sprak men van de ''res publica restituta''. In zoverre stemden de feiten overeen met Augustus' propagandistische versie.
 
Al de volgende dag droeg de senaat het ''imperium'' over het merendeel van de ''[[provincia]]e'' die aan de grenzen van het rijk lagen en waarin het merendeel van de legioenen was gelegerd weer over aan Octavianus. Daar Octavianus -– die zich liet vervangen door ''[[legatus Augusti pro praetore|legati Augusti pro praetore]]'' -– het ''imperium proconsulare'' over hen behield, bleef hij aldus militair opperbevelhebber en enige patroon van het legercliënteel -– maar was nu echter gelegitimeerd met de zegen van de senaat. De ''provinciae'' van het rijk waren voortaan als „keizerlijk“ of „senatoriaal“ te bestempelen.
 
Een ander republikeins element van de nieuwe staatsordening was het herstel van de jaarlijkse verkiezing van magistraten. Een van de twee [[consul (Rome)|consulaten]] nam de ''princeps'' in de daaropvolgende jaren nog regelmatig zelf op. Dit veranderde met de herziening van het ''principaat'' op 1 juli 23 v.Chr. Twee jaren lang zou Augustus het consulaat niet op zich nemen. In plaats daarvan liet hij zich de ''[[tribunicia potestas]]'' voor het leven toekennen, aldus wel de bevoegdheden maar niet het ambt van ''[[tribunus plebis]]'' -– dat hij als lid van de patricische gens Iulia trouwens niet eens mocht bekleden -– op zich nemend. Daarmee kreeg hij het recht de senaat en de ''[[comitia]]e'' samen te benoemen, wetten aan deze voor te leggen, zijn ''[[veto]]'' tegen ''[[senatusconsultum|senatusconsulta]]'' (senaatsbesluiten) te gebruiken en aldus de mogelijkheid om consuls bepaalde ambtshandelingen te verbieden. Om ook de magistraten in Rome en Italia aanwijzingen te kunnen geven, werd aan de ''tribunicia potestas'' van Augustus alle bijzondere rechten van een consul toegevoegd, die een ''tribunus plebis'' niet bezat. De macht van de ''princeps'' in Rome en Italia was dus gebaseerd op deze uitgebreide ''tribunicia potestas''. Door het opgeven van het consulaat verloor Augustus echter zijn gezag tegenover de ''[[proconsul]]s'' en daarmee ook die over de senatoriale ''provinciae''. Om dit op te lossen, liet hij zich een ''imperium proconsulare maius'' (groter of hoger ''imperium proconsulare'') toekennen.<ref>Cassius Dio, LIII 32.5. Vgl. ''[[Supplementum Epigraphicum Graecum|SEG]]'' [http://people.duke.edu/~jds15/grk-582s/rdgs/SEG_IX-8.pdf IX 8] ([http://avalon.law.yale.edu/ancient/augustus_001.asp Engelse vertaling van deze edicten uit Cyrene, waaruit blijkt dat Augustus door dit ''imperium proconsulare maius'' zich ook kon bemoeien in senatoriale provincies]). Er is echter nog geen consensus onder oud-historici of het ''imperium'' van Augustus al dan niet als ''maius'' werd gedefinieerd. Zie onder andere {{Aut|D. McFayden}}, The Princeps and the Senatorial Provinces, in ''[[Classical Philology|CPh]]'' 16 (1921), pp. [https://archive.org/stream/jstor-263314/263314#page/n1/mode/2up 34-50], {{Aut|H. Last}}, ''Imperivm Maivs'': A Note, in ''[[The Journal of Roman Studies|JRS]]'' 37 (1947), pp. &nbsp;157-164 ([https://www.jstor.org/stable/298467 JSTOR]), {{Aut|M. Grant}}, The Augustan 'Constitution', in ''G&R''² 18 (1949), pp. &nbsp;97-112 ([http://www.jstor.org/stable/641332 JSTOR]), {{Aut|A.H.M. Jones}}, The Imperium of Augustus, in ''[[The Journal of Roman Studies|JRS]]'' 41 (1951), pp. &nbsp;112-119 ([https://www.jstor.org/stable/298104 JSTOR), {{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003, p. [http://books.google.be/books?id=zThBFp4EsRwC&dq=the+age+of+augustus&pg=PP1&ots=l3m0Dl-2da&sig=yA4YxnwwD5oed_8-QNS5Fr_h5nI&hl=nl&prev=http://www.google.be/search?q=The+Age+of+Augustus&ie=utf-8&oe=utf-8&rls=org.mozilla:nl:official&client=firefox-a&sa=X&oi=print&ct=title&cad=one-book-with-thumbnail#PPA57,M1 57].</ref>
 
Met de herziening van het ''principaat'' legde Augustus weliswaar formeel het consulaat neer, maar hij behield feitelijk alle bevoegdheden van een consul. Door af te zien van het consulaat had hij buiten de purperen toga en de ''[[corona triumphalis]]'' alle uiterlijke tekenen verloren, die op zijn centrale positie wezen. Om dit prestigeverlies goed te maken, werden aan de ''princeps'' in 19 v.Chr. de consulaire eretekenen toegekend: zo werd hij weer regelmatig door twaalf ''[[lictor]]en'' begeleid en mocht hij in de senaat tussen de beide zetelende consuls plaatsnemen. Augustus zag zo ogenschijnlijk af van de absolute macht, doordat hij de senaatsadel eraan liet deelhebben, maar behield in werkelijkheid alle belangrijke functies op politiek en militair vlak door deze bevoegdheden aan zijn eigen persoon te laten toekennen en aldus de feitelijke posten open liet voor anderen.
 
===== Verlening van de naam ''Augustus'' =====
 
Het ''[[agnomen]]'' [[Augustus (titel)|Augustus]] (''de verhevene''), dat de senaat Octavianus op de laatste dag van de zitting van januari 27 v.Chr. verleende, herinnerde aan het ''[[Augur (ambt)|augurium]]'', een [[Cultus (verering)|cultus]]handeling voor de interpretatie van de wil van de goden, die volgens de legende [[Romulus en Remus]] reeds hadden gehouden. De naam plaatste de drager aldus op dezelfde hoogte als de legendarische stichters van Rome en verleende het opperste politieke gezag in de staat een sacraal aura, wat de consuls ten tijde van de republiek niet hadden bezeten. Samen met de nieuwe titel schonk de senaat aan de ''princeps'' ook een gouden ereschild (''clupeus'' of ''clipeus virtutis'') waarop de deugden van Augustus werden geprezen (''virtus'', ''clementia'', ''iustitia'', ''pietas'').
 
De sacrale waardigheid van de ''princeps'' werd verder versterkt, toen in 13 of 12 v.Chr. Marcus Aemilius Lepidus stierf. Augustus' vroegere collega-''triumvir'' had na zijn afzetting slechts het ambt van ''[[pontifex maximus]]'' mogen behouden. Nu nam Augustus ook dit ambt op; als opperste priester van de Romeinse staatscultus kon hij nu ook de ''religio Romana'' naar zijn zin regelen.
 
Als verder eerbewijs besloot de senaat in 8 v.Chr., de maand ''[[Sextilis]]'' te hernoemen tot ''[[Augustus (maand)|Augustus]]''. Als reden voor de keuze voor deze maand in plaats van Augustus' geboortemaand september werd aangevoerd, dat hij in de maand ''Sextilis'' voor het eerst ''consul'' was geworden en drie triomftochten had gevierd. Daarnaast markeerde deze maand, waarin Egypte was veroverd, het einde van de burgeroorlogen.<ref>Macrobius, ''Saturnalia'' I 12.35; korter Suetonius, ''Augustus'' 31.2.</ref> De eigenlijke reden kan echter ook geweest zijn, dat de maand ''Sextilis'' direct op de naar Caesar genoemde maand ''[[Juli|Iulius]]'' volgde.<ref>Aldus {{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, pp. &nbsp;379, 732.</ref>
 
Op 5 februari van het jaar 2 v.Chr. verleende de senaat Augustus ten slotte de titel ''[[pater patriae]]'' („vader des vaderlands“), waar hij bijzonder trots op was, want het was meer dan een zuivere eerbetuiging. Veel meer maakte het voor iedereen duidelijk, dat de ''princeps'' tegenover alle inwoners van het rijk hetzelfde gezag genoot als dat van de ''[[pater familias]]'' over de zijnen.
Regel 121 ⟶ 120:
De reorganisatie van het staatswezen werd niet zonder protest door de Romeinen aanvaard. De patricische families van de oude senaatsadel, die Augustus als een parvenu zagen, konden zich in het bijzonder slechts moeilijk verzoenen met hun verlies van de macht. Sommige bronnen zeggen dat Augustus zich in de periode na zijn terugkeer uit het oosten slechts met een [[borstharnas]] onder de toga in de senaat waagde en senatoren slechts een voor een en na een grondige fouillering ontving. Een samenzwering zoals die van Maecenas' zwager Aulus Terentius Varro Murena en Fannius Caepio, die in 23 of 22 v.Chr. werd ontdekt, tonen aan dat Augustus' politiek nog lange tijd aanzienlijke tegenstand opriep. Daar het tijdstip van de samenzwering niet precies kan worden gedateerd, is het tot op vandaag de dag onduidelijk, of het de oorzaak of het gevolg van de aanpassingen aan het ''principaat'' in 23 v.Chr. was (met name de toekenning van de ''tribunicia potestas'' aan Augustus).
 
Dat het nieuwe systeem uiteindelijk toch werd geaccepteerd, lag zeker ten dele aan het feit dat Augustus respect toonde voor de republikeinse instellingen en de van oudsher overgeleverde rechten en zeden, het ''[[mos maiorum]]''. De Romeinen konden weliswaar blijven zeggen dat de oude republiek en haar instellingen in hun vorm waren blijven bestaan, maar de politiek geïnteresseerden zouden Augustus' propaganda zeker hebben doorzien. Uiteindelijk was het simpele feit dat het ''principaat'' werkte -– in tegenstelling tot bijvoorbeeld Sulla's of Caesars staatsinrichting -– doorslaggevend, alsook het feit dat er geen realistisch alternatief voor Augustus was. Een andere, niet te onderschatten factor voor het succes van het nieuwe systeem was de tijd: Augustus regeerde na de verwerving van de alleenheerschappij nog meer dan 40 jaar, langer dan al zijn opvolgers. De Romeinen raakten gedurende zijn lange regering gewend aan de „heerschappij van de eerste burger“. Toen Augustus stierf, was er geen enkele Romein meer in leven, die de oude republiek nog bewust had meegemaakt. Zo werd met het ''principaat'' een lange periode van interne vrede en welstand ingezet. Augustus' nieuwe orde zou 300 jaren -– tot aan de regering van [[Diocletianus]] -– standhouden.
 
==== Economische en sociale reorganisatie ====
Regel 127 ⟶ 126:
Een even veeleisende opgave als de hervorming van de staatsinstellingen was de in- en externe stabilisering van het rijk: een economische verademing, het herstel van recht en orde in Rome en in de ''provinciae'', en het veiligstellen van de grenzen. De voorwaarden voor een economische impuls waren na Actium beter dan in alle voorgaande eeuwen. Augustus kon meer dan een derde van de ongeveer 70 [[legioen]]en ontheffen uit de dienst, hiermee werden ongeveer 80.000 van de 230.000 legionairs, die in 31 v.Chr. nog onder de wapenen waren, op pensioen gestuurd. Een dergelijk groot leger was voor de huidige vredestijd niet enkel te groot en te duur geweest, het zou ook een potentieel gevaar zijn zoveel soldaten onder de wapenen te laten.
 
Anders dan 12 jaar tevoren behoefde hij voor de afzwaaisommen voor de ''veterani'' niet over te gaan tot confiscaties, maar kon hij dankzij de reusachtige buit die hem met de Egyptische [[staatsschat]] in handen was gevallen land voor hen kopen. Zo ontstond in Italia en in de ''provinciae'' een brede laag van hem getrouwe landbewerkers. Ook zijn aanhangers in Rome -– onder andere in de vernieuwde senaat -– werden met geld en politieke ambten bedacht. Zo schiep Augustus zelf nieuwe sociale groepen, waarop de staatsorde van het ''principaat'' zou rusten.<ref>Voor de nieuwe sociale groepen van Augustus, zie: {{Aut|R. Syme}}, ''The Augustan Aristocracy'', Londen - Oxford, 1986.</ref>
 
===== Reorganisatie van de ''provinciae'' =====
Regel 143 ⟶ 142:
[[Bestand:AugustusIndianImitation1stCenturyCE.jpg|miniatuur|150px|Indische imitatie van een munt van Augustus (1e eeuw, British Museum).]]
[[Bestand:HymiariteKingdomAugustusImitation1stCenturyCE.jpg|miniatuur|150px|Imitatie van een munt van Augustus uit het [[Himyar]]ietenrijk (1e eeuw, British Museum).]]
Augustus' publieke inkomstenhervorming had een geweldige uitwerking op het verdere succes van het Rijk. Augustus stelde voor het merendeel van het rijk consequente, directe belastingen aan Rome in, in plaats van de veeleisend variërende, met tussenpozen en enigszins willekeurige belastingen die elke ''provincia'' onder de voorgangers van Augustus moesten opbrengen. Deze hervorming deed de netto-inkomsten voor Rome van zijn ''provinciae'' in grote mate toenemen, stabiliseerde deze en regulariseerde de financiële verhouding tussen Rome en de ''provinciae'', in plaats van de provincialen lastig te vallen met steeds nieuwe, willekeurige belastingsvorderingen.<ref name="books.google.com">{{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003, pp. [http://books.google.com/books?id=zThBFp4EsRwC&pg=PA83&vq=tax&dq=The+Age+of+Augustus&hl=nl&sig=ud-6CfhtvZyV-k-PVSHmIl5_nDU 83]-84.</ref> De belastingen werden door Augustus vastgesteld op basis van een ''[[census]]'' ([[volkstelling]]), waarbij quota voor elke ''provincia'' afzonderlijk werden vastgelegd. De burgers van Rome en Italië betaalden indirecte belastingen, terwijl directe belastingen van de provincies werden geëist. Indirecte belastingen omvatten 4% belasting op de prijs van slaven, 1% belasting op geveilde goederen en 5% belasting op de erfenis van landgoederen met een geschatte waarde van meer dan 100.000 ''[[sestertius|sestertii]]'' door niet-naaste verwanten.<ref>{{Aut|M. Bunson}}, art. taxation, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994, p. &nbsp;404.</ref>
 
Een evenzeer belangrijke hervorming was de afschaffing van de ''publicani'' (belastingspachters), die werden vervangen door bezoldigde belastingsontvangers. ''Publicani'' (d.i. privé-ondernemersprivéondernemers) die de belastingen inden waren de norm geweest ten tijde van de republiek en sommigen waren machtig genoeg geworden om het aantal stemmen van politici in Rome te beïnvloeden. De belastingspachters waren berucht om hun plunderingen, evenals om hun grote rijkdom, die ze hadden verworven door het recht te winnen om in een bepaalde ''provincia'' belastingen te innen.<ref name="books.google.com" /> De inkomsten voor de staat Rome zelf bestonden uit de opbrengst van het opbod om belastingen te mogen innen en de winst van de belastingspachters bestond uit de bijkomende bedragen die zij met de zege van Rome met geweld uit de bevolking konden wringen. Het tekort aan doeltreffend toezicht, gecombineerd met het verlangen van de belastingspachters om hun winst te maximaliseren, had een systeem van willekeurige belastingvorderingen voortgebracht dat dikwijls wreed was tegenover de belastingbetalers, dat wijd en zijd als oneerlijk werd beschouwd, en schadelijk was voor investering en de economie.
 
Door Augustus' verovering van Egypte en de omvorming ervan tot zijn persoonlijke ''provincia'' [[Alexandria et Aegyptus]] konden de enorme landrentes van dit land worden aangewend voor de werking van het rijk.<ref name="Roman Empire 1994, p. 144">{{Aut|M. Bunson}}, art. Egypt, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994, p. &nbsp;144.</ref> Daar het als het ware als het privébezit van Augustus werd beschouwd in plaats van een ''provincia'' van het rijk, werd het deel van het zogenaamde ''patrimonium Augusti'' dat diens opvolgers zouden erven.<ref>{{Aut|M. Bunson}}, art. Egypt, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994, pp. &nbsp;144-145.</ref> In plaats van een ''[[legatus Augusti pro praetore]]'' of een ''[[proconsul]]'' stelde Augustus iemand uit de stand van de ''[[equites]]'' aan als ''[[praefectus Alexandreae et Aegypti]]'' om Egypte te beheren en haar lucratieve zeehavens te controleren. Deze positie werd dan ook het hoogste ambt voor een ''eques'', buiten dat van ''[[praefectus praetorio]]'', en werd enkel toegekend aan personen waarop de ''princeps'' volledig kon vertrouwen.<ref>{{Aut|M. Bunson}}, art. Egypt, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994, p. &nbsp;145.</ref> Het zeer vruchtbare land van Egypte bracht enorme opbrengsten voort die Augustus en zijn opvolgers ter beschikking stonden om publieke bouwwerken en militaire expedities mee te bekostigen, alsook om het volk ''[[panem et circenses]]'' (“brood en spelen”) aan te bieden.<ref name="Roman Empire 1994, p. 144" />
 
===== Morele politiek =====
[[Bestand:Augustus as pontifex maximus.jpg|miniatuur|links|Augustus als ''Pontifex Maximus'' ([[Museo Nazionale Romano]], ca. 20 v.Chr.).]]
Hoewel hijzelf in de jaren van zijn opkomst niet echt een voorbeeld van oud-Romeinse deugd was geweest -– de gedwongen scheiding van de zwangere Livia van haar eerste echtgenoot is hiervan een voorbeeld -– zag hij nu in het aanhalen van traditionele waarden een middel de morele verwarring als gevolg van de burgeroorlogen te helen.
 
De waardigheid en autoriteit van de ''princeps'' vereisten natuurlijk, dat Augustus en zijn familie het goede voorbeeld gaven.<ref>{{Aut|B. Severy}}, ''Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire'', New York, 2003 ([http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/2005/2005-05-15.html {{Aut|B. Rawson}}, Recensie van {{Aut|B. Severy}}, ''Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire'', New York, 2003, in ''BMCR'' 16 (2005).]).</ref> Dit leidde uiteindelijk tot onenigheid met zijn dochter [[Iulia Caesaris maior|Iulia]], die zich niet aan de nieuwe moraal van haar vader wenste te onderwerpen. In 2 v.Chr. liet Augustus haar daarom zelf voor de senaat voor echtbreuk aanklagen en naar het kleine eiland [[Pandateria]] verbannen. Negen jaar later, in 8 n.Chr., overkwam de dichter [[Publius Ovidius Naso]], de schrijver van de ''[[Ars Amatoria]]'' („Liefdeskunst“), hetzelfde lot: hij werd naar [[Constanţa (stad)|Tomis]] aan de Zwarte Zee verbannen.
Regel 162 ⟶ 161:
{{Zie hoofdartikel|Lijst van bouwwerken van Augustus}}
Augustus zette in heel het rijk bouwprojecten op, hierbij vaak geruggensteund door zijn vriend en rechterhand [[Marcus Vipsanius Agrippa]]. Deze laatste ontwierp enkele van de beroemdste Augusteïsche bouwwerken. Ook hield hij zich bezig met het onderhoud van de bestaande infrastructuur. Dit blijkt uit het gegeven dat toen Agrippa in 12 v.Chr. overleed, Augustus op zoek moest naar iemand om de watertoevoer naar Rome te onderhouden, daar Agrippa, ook nadat hij niet langer ''[[aedilis plebis]]'' was, instond voor het onderhoud en dit uit eigen zak betaalde.<ref>{{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003, p. [http://books.google.com/books?id=zThBFp4EsRwC&pg=PA79 79]. Vgl. [[Sextus Iulius Frontinus|Frontinus]], ''De Aquis Urbis Romae'' 98.1.</ref> In [[11 v.Chr.]] wist Augustus een systeem te creëren waarbij de senaat drie van haar leden aanduidde als ''[[curator aquarum|curatores aquarum]]'', die instonden voor de watervoorraad en het onderhoud van de [[Romeins aquaduct|aquaducten]].<ref>{{Aut|R.H. Rodgers}}, ''Curatores Aquarum'', in ''HSCPh'' 86 (1982), p. [http://books.google.nl/books?id=sWcTztW6pVkC&pg=PA171 171], {{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003, p. [http://books.google.com/books?id=zThBFp4EsRwC&pg=PA79 79]. Vgl. Suetonius, ''Augustus'' 37, Frontinus, ''De Aquis Urbis Romae'' 99.4.</ref> Laat in zijn regering zette Augustus een soortgelijk systeem op voor het onderhoud van publieke gebouwen en [[Romeinse tempel|tempels]] voor de staatscultus, waarbij twee senatoren werden aangesteld als ''[[curator aedium sacrarum et operum locorumque publicorum|curatores aedium sacrarum et operum locorumque publicorum]]''.<ref>{{Aut|R. Syme}}, ''The Roman Revolution'', Londen - Oxford, 1939, p. [https://books.google.be/books?id=87M1DwAAQBAJ&pg=PA403 403], {{Aut|D.A. Conlin}}, ''The Artists of the Ara Pacis: The Process of Hellenization in Roman Relief'', Chapel Hill, 1997, p. [http://books.google.com/books?id=RkFdminDxkoC&pg=PA41 41]. Vgl. ''ILS'' [http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_de.php?p_belegstelle=D+05939&r_sortierung=Belegstelle 5939], Suetonius, ''Augustus'' 37.</ref> Hij stelde daarnaast ook twee ''[[curator viarum|curatores viarum]]'' aan die instonden voor het onderhoud van de [[heerweg]]en en die hiervoor nauw samenwerkten met lokale ambtenaren en aannemers voor regelmatige herstelwerkzaamheden aan het wegdek.<ref>{{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003, p. [http://books.google.com/books?id=zThBFp4EsRwC&pg=PA81 81]. Vgl. Cassius Dio, LIV 8.</ref> In de architectuur van Rome onder Augustus en zijn opvolgers, zou de [[Korinthische orde]] steeds vaker gebruikt worden (onder andere voor de [[tempel van Mars Ultor]]).<ref>{{Aut|D. Favro}}, Making Rome a World City, in {{Aut|K. Galinsky}} (ed.), ''The Cambridge Companion to the Age of Augustus'', Cambridge, 2005, p. [http://books.google.com/books?id=ftcx-5j7rjwC&pg=PA250 250].</ref>
 
==== Buitenlands beleid en beveiliging van de grenzen ====
[[Bestand:Roman-Empire-Augustus.png|miniatuur|250px|Het Romeinse Rijk onder Augustus:{{Legenda|#6F6|''provinciae''}}{{Legenda|#9F9|cliënteelstaten}}{{Legenda|#CFC|Germania Magna}}]]
Regel 168:
De inlijving van Egypte verliep vrijwel probleemloos. In 25 v.Chr. verwierf Rome de nieuwe ''provincia'' [[Galatië|Galatia]] in [[Klein-Azië]] op grond van een testamentaire beschikking van de laatste [[Galaten]]koning [[Amyntas]]. Hierdoor werden ook een hele reeks nieuwe [[cliënteel]]staten zoals [[Koninkrijk Armenië|Armenië]], [[Cappadocië]] en [[Mauretania (oudheid)|Mauretania]] afhankelijk van Rome.
 
Toch is het idee van een principieel vreedzaam, defensief buitenlands beleid niet vol te houden. Geen enkel republikeins veldheer of ''princeps'' had voor het Romeinse Rijk zo'n groot gebied ingelijfd als Augustus -– en dit vooral door militaire verovering. Nadat in 17 v.Chr. tijdens de ''[[ludi Saeculares]]'' in Rome nog de vrede van het ''principaat'' was gevierd, ging het rijk in het daaropvolgende jaar weer tot het offensief over. De reden hiervoor is nog steeds onduidelijk. Mogelijk begon het als kleinere grensschermutselingen met [[Germanen|Germaanse]] stammen, wat eindigde met uitgebreide militaire operaties aan de noordoostelijke grenzen en de inlijving van niet minder dan vijf nieuwe ''provinciae''.
 
Van de oostgrenzen van Gallia, de [[Alpen]] en het Dalmatische kustgebergte werden de rijksgrenzen tot aan de Donau en de Rijn, een tijdlang zelfs tot aan de [[Elbe (rivier)|Elbe]] vooruit geschoven. Ten zuiden van de Donau werden de nieuwe ''provinciae'' [[Raetia]], [[Noricum]], [[Pannonia (Romeinse provincie)|Pannonia]], [[Illyricum]] en [[Moesia]] ingericht. In deze tijd, in 15 v.Chr., werd onder andere [[Augusta Vindelicorum]] gesticht, het huidige [[Augsburg (stad)|Augsburg]], waarvan de naam naar de ''princeps'' verwees. Aan de strategisch belangrijke [[Via Claudia Augusta]] gelegen, werd het later de hoofdstad van de ''provincia'' Raetia.
Regel 181:
 
[[Bestand:Kunsthistorisches Museum Vienna June 2006 031.jpg|miniatuur|250px|De ''[[Gemma Augustea]]'' (ca. 10 n.Chr.) toont Augustus als [[Jupiter (god)|Jupiter]], die gezeten tussen de goden de zegerijke Tiberius ontvangt<br />([[Kunsthistorisches Museum Wien]]).]]
Augustus' twee kleinzonen waren in 12 v.Chr. echter nog te jong om hem op te volgen in het geval hij plots zou overlijden. Totdat zijn beoogde opvolgers oud genoeg waren en aan het Romeinse volk konden worden voorgesteld, moest de ''princeps'' een plaatsvervangend opvolger hebben. Deze zou Augustus bij zijn regeringstaken kunnen ondersteunen en -– indien nodig -– hem opvolgen. Deze rol, die eens door Agrippa was vervuld, zou nu aan [[Tiberius Iulius Caesar Augustus|Tiberius]] toevallen. Augustus dwong hem van zijn vrouw Vipsania, een dochter van Agrippa, te laten scheiden, zodat hij met Augustus' dochter Iulia kon trouwen. Tiberius was echter nooit Augustus' eerste keus als opvolger. Hij maakte duidelijk dat Tiberius slechts een „plaatsvervanger“ voor zijn kleinzoons was en slechts voor een overgangsperiode als opvolger dienst zou doen.<ref>Voor de rol van Tiberius als plaatsvervanger voor de jonge Caesares, zie: {{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, pp. 631ff.</ref> Dit leidde tot onenigheid tussen Augustus en Tiberius, wiens gedwongen huwelijk met Iulia al snel op de klippen liep. Hij legde daarom in 5 v.Chr. alle ambten neer en trok zich terug op [[Rodos (eiland)|Rhodos]]. Het kwam pas tot een verzoening nadat Lucius en Gaius Caesar kort na elkaar, in 2 en 4 n.Chr., waren gestorven en Iulia wegens haar levenswandel uit Rome was verbannen. Daar Tiberius' broer Drusus reeds in 9 v.Chr. bij een krijgstocht in Germania was omgekomen, bleef slechts Tiberius als opvolger over.
 
Augustus adopteerde Tiberius op 26 juni van het jaar 4 n.Chr., twee dagen na het populistische festival van ''Fors [[Fortuna (godheid)|Fortuna]]'',<ref>Het festival moest ervoor zorgen dat het gewone volk zich betrokken voelde bij de dubbele adoptie en in het bijzonder die van Tiberius, die uit een patricische familie kwam ({{Aut|R. Syme}}, ''History in Ovid'', Oxford, 1978, p. &nbsp;33.). Volgens Velleius Paterculus (Velleius Paterculus, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2D*.html#103 II 103.3].) vond de adoptie echter plaats op [[27 juni]], maar dit lijkt minder waarschijnlijk. In verband met Tiberius' adoptie, zie onder andere ook {{Aut|B. Levick}}, Drusus Caesar and the Adoptions of AD 4, in ''Latomus'' 25 (1966), pp. &nbsp;227 - 244; {{Aut|M.A. Nickbakht}}, Tiberius’ Adoption durch Augustus: ''rei publicae causa''? (Vell. Pat. 2,104,1), in ''Göttinger Forum für Altertumswissenschaft'' 1 (1998), pp. [http://gfa.gbv.de/dr,gfa,001,1998,a,09.pdf 112-116.]</ref>, samen met zijn laatste nog levende kleinzoon Agrippa Postumus. Maar deze laatste liet hij drie jaar later op niet geheel duidelijke gronden naar het eiland [[Pianosa (Toscaanse archipel)|Planasia]] bij [[Elba]] verbannen, waar hij direct na Augustus' dood werd geëxecuteerd. Tiberius moest voor zijn eigen adoptie de oudste zoon van zijn overleden broer Drusus adopteren: [[Germanicus]]. Deze achterneef van Augustus behoorde als kleinzoon van Octavia zowel tot de ''gens'' Iulia als de ''gens'' Claudia. Daar Tiberius reeds een zoon, [[Drusus minor]] had, werd er door de adoptie van Germanicus ervoor gezorgd dat ook de tweede generatie werd veilig gesteld. Na deze adopties liet Augustus zijn adoptiefzoon Tiberius in 4 n.Chr. de ''[[tribunicia potestas]]'' toekennen. In 13 n.Chr. liet Augustus hem ook het ''imperium proconsulare maius'' toekennen, waarmee hij Tiberius ondubbelzinnig aanwees als enig mogelijke opvolger.
 
==== Dood en begrafenis ====
In de zomer van het volgende jaar ondernam de ''princeps'' een reis, die hem over [[Capri (eiland)|Capri]] naar [[Benevento (stad)|Beneventum]] zou voeren. Hij leed echter al op Capri aan [[diarree]], maar reisde nog verder door naar het vasteland bij Napels en liet zich naar Nola brengen. Daar werd hij vermoedelijk in hetzelfde huis ondergebracht waar 71 jaar tevoren zijn vader Gaius Octavius was gestorven. In dat huis overleed Augustus in het bijzijn van zijn echtgenote Livia en een aantal toegesnelde hoogwaardigheidbekleders op 19 augustus 14 n.Chr., op dezelfde dag als waarop hij 50 jaar daarvoor zijn eerste consulaat had aanvaard. Volgens [[Suetonius]] ging Augustus, die in zijn leven zovele maskers had gedragen, heen met een formule op de lippen, die komedianten aan het einde van een stuk plachten te zeggen: „en als het u goed is bevallen, klap dan voor het stuk en doe ons allen uitgeleide met applaus.“<ref name="Suet. Aug. 99.4">Suetonius, ''Augustus'' 99.4.</ref> Hij zou vervolgens nog geïnformeerd hebben hoe het gesteld was met [[Iulia Drusi Caesaris|Iulia]], het dochtertje van [[Drusus minor]], dat ziek was. En zijn laatste woorden zouden volgens diezelfde auteur de volgende geweest zijn: „Livia, leef voort indachtig ons huwelijk. Vaarwel.“<ref name="Suet. Aug. 99.4" />
 
Augustus' lichaam werd op het ''[[Campus Martius]]'' in Rome verbrand en zijn as werd bijgezet in het prachtige [[mausoleum van Augustus]], dat hij daar voor zichzelf en zijn familie had laten optrekken. Nadat een zekere [[Numerius Atticus]], die ''praetor'' was geweest, onder ede had verklaard dat hij Augustus ten hemel had zien opstijgen, werd Augustus vergoddelijkt (''[[divus]]'').<ref>Cassius Dio, LVI 46.2. Vgl. Suetonius, ''Augustus'' 100.9, Tacitus, ''Annales'' [http://benbijnsdorp.info/ann01_08.html#1.10.8 I 10.8].</ref> Aan de cultus van de ''Divus Augustus'' (Vergoddelijkte Augustus) werd een tempel tussen het Capitool en de Palatijn gewijd. De cultus viel toe aan een ''[[collegium]]'' van 21 priesters, de ''[[Augustales]]'', waarin uitsluitend de voornaamste leden van de senaat en de ''[[domus Augusta]]'' werden opgenomen. Ook zijn echtgenote, die hij bij testament had laten adopteren, zou zijn cultus verzorgen.<ref>Velleius Paterculus, ''Historia Romana'' II 75.3, Cassius Dio, LVI 46.1-2.</ref>
 
== Namen en titel van Augustus ==
De geboortenaam van de latere Augustus was Gaius Octavius. Volgens [[Suetonius]] droeg hij oorspronkelijk het ''[[cognomen]]'' Thurinus.<ref>Suetonius, ''Augustus'' 7.1: ''Infanti cognomen Thurino inditum est''. Suetonius geeft aan het op een buste te hebben gelezen, die hij aan de keizer uit zijn tijd, [[Hadrianus]], ten geschenke heeft gegeven. Daarnaast vermeldt hij dat [[Marcus Antonius]] het ''cognomen'' als teken van verachting heeft gebruikt. Suetonius is er niet zeker van, op grond waarvan de jonge Gaius Octavius het ''cognomen'' Thurinus heeft gekregen. Hij geeft twee mogelijkheden op: het kan op de herkomst van de familie uit de regio van Thurii wijzen (de [[gens Octavia|Octavii]] echter waren waarschijnlijk afkomstig uit [[Velitrae]]) of in verband met de overwinning van zijn vader in de ''regione Thurina'' staan. Dit wordt echter betwijfeld in {{Aut|F.X. Ryan}}, The Quaestorship and Aedileship of C. Octavius, in ''Rheinisches Museum'' 139 (1996), pp. &nbsp;251-253. (geciteerd in {{Aut|F.X. Ryan}}, Kaipias. Ein Beiname für Augustus, in ''Studia humaniora Tartuensia'' 6 (2005), [http://www.ut.ee/klassik/sht/2005/ryan6.pdf 6.A.2.]) op grond van de inscriptie ''[[Corpus Inscriptionum Latinarum]]'' (''CIL'') [http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_de.php?p_belegstelle=CIL+06%2C+41023&r_sortierung=Belegstelle VI 41023], die geen melding maakt van een dergelijke overwinning.</ref> Cassius Dio vermeldt ''Kaipias'' als een ander, echter weinig vermeld ''cognomen'' van Gaius Octavius ({{Polytonic|Ὀκτάουιος Καιπίας}}).<ref>Cassius Dio, XLV 1.1. Er zijn verschillende interpretaties voor gegeven, zo bijvoorbeeld een onjuiste transliteratie van ''Copiae'' (Latijn voor ''Thurii'') in het Grieks. {{Aut|F.X. Ryan}}, Kaipias. Ein Beiname für Augustus, in ''Studia humaniora Tartuensia'' 6 (2005), [http://www.ut.ee/klassik/sht/2005/ryan6.pdf 6.A.2.], ziet hierin een verband met het sterrenbeeld van Augustus (''Capricornus'').</ref> Na de testamentaire [[adoptie]] door Caesar nam hij in het jaar 44 v.Chr. officieel diens naam aan (Gaius Iulius C. f. Caesar).<ref>Vgl. ook Appianus' omschrijving als „Caesar Caesars zoon“ (Appianus, ''Bellum Civile'' III 11.38.). Cicero (''ad Atticum'' XIV 12.) vermeldt, dat hij zich reeds voor de publieke aanvaarding van zijn adoptie Caesar noemde, wat door Cassius Dio (XLV 3.) wordt bevestigd. Een intermediaire vorm Octavius Caesar die bij Appianus (''Bellum Civile'' IV 8.31 ff.) voor het jaar 43 v.Chr. is terug te vinden, wordt echter niet als historisch relevant, deels zelfs als gefingeerd aangezien. Daarnaast staat hij op een munt uit dat jaar vermeld als C•CAESAR•IMP(erator) ({{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, p. &nbsp;47.). De datering in het jaar 43 v.Chr. is mogelijk op basis van de eerste ''[[acclamatio]]'' als ''[[imperator (Rome)|imperator]]'' voor de jonge man na de [[slag bij Mutina]] in het voorjaar 43 v.Chr. (niet te verwarren met het latere gebruiken van Imperator als ''praenomen''). In overeenstemming met diens naamsveranderingen gebruikt Cicero in zijn redevoeringen (''Phillipicae'' 3-14; 20 december 44 v.Chr. tot 21 april 43 v.Chr.) voor Octavianus de volgende namen: Caesar, C. Caesar, C. Caesar Gai filius pontifex pro praetore en C. Caesar pro praetore imperator.</ref> Het was gebruikelijk om na een adoptie de voormalige ''nomen gentile'' om te vormen tot een ''agnomen''. Dat deden ook auteurs als [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]], maar zelf heeft Augustus het ''[[agnomen]]'' Octavianus waarschijnlijk nooit gebruikt.<ref>Daarom wordt Octavianus in het onderzoek voornamelijk tussen haakjes vermeld: C. Iulius C. f. Caesar (Octavianus) (vgl. ook {{Aut|R. Syme}}, ''The Roman Revolution'', Londen - Oxford, 1939, pp. [https://web.archive.org/web/20080118144539/http://www.openlibrary.org/details/romanrevolution008885mbp 307 ff. en 322 ff.]; {{Aut|H. Cancik}}, Christus Imperator, in {{Aut|H. von Stietencron}}, ''Der Name Gottes'', Dusseldörf, 1975, pp. &nbsp;113-114.). Cassius Dio (XLVI en XLVII 4-7: Gaius Iulius Caesar Octavianus) en Tacitus (''Ann.'' XIII 6: Caesar Octavianus) gebruiken hun „handboekwetenschappelijke“ nomenclatuur als technische vorm voor de historiografische nauwkeurigheid voor de periode van 44 tot 42 v.Chr. en nemen vervolgens de voornaamste reden voor het afwijzen hiervan door moderne historici weg (cf. infra). Ook Cicero gebruikt in enkele brieven de formeel correcte naam Caesar Octavianus (''ad familiares'' XII 23.2 en 25.4.), evenals de Caesariaan [[Gaius Asinius Pollio (consul in 40 v.Chr.)|Gaius Asinius Pollio]] in zijn brief uit Hispania aan Cicero (''ad familiares'' X 33.3 f.). De Gai filius zelf heeft zich echter niet aan een dergelijk naamsprincipe gehouden, wat alle historici -– met uitzondering van Cassius Dio en Tacitus -– alsook de talrijke epigrafische en numismatische vondsten bewijzen. Zijn nieuwe Caesarische aanhangers (bv. C. Matius (''ad familiares'' XI 28.6.) in 44 v.Chr.) noemden hem nu gewoon Caesar. Ook Cicero nam het gangbare standpunt in in verband met de naamvraag, nadat hij de meerderheid van de senaat voor een politiek bondgenootschap met Caesars erfgenaam had kunnen overtuigen. Het is niet geheel ondenkbaar, dat het zelden terug te vinden ''agnomen'' Octavianus net zoals het spottende gebruik van het ''cognomen'' Thurinus op de tegenpropaganda van [[Marcus Antonius|Antonius]] is terug te voeren. Het is zeker, dat de randgebieden van de Romeinse wereld op grond van de ook toentertijd zeer grote vervreemding van hetgeen gebeurde in de stad Rome pas later de ongewone naamswijzigingen aanvaardden en de naam Octavianus voortaan vermeden. Vgl. ook {{Aut|W. Schmitthenner}}, ''Oktavian und das Testament Cäsars: eine Untersuchung zu den politischen Anfängen des Augustus'', Nördlingen, 1973<sup>2</sup>, en in verband met de verschillende namen van Octavianus bij antieke auteurs in het algemeen {{Aut|C. Rubincam}}, The nomenclature of Julius Caesar and the later Augustus in the Triumviral period, in ''Historia'' 41 (1992), pp. &nbsp;88-103.</ref> Zijn fortuin berustte op de naam ''Caesar''.<ref>{{Aut|R. Syme}}, ''The Roman Revolution'', Londen - Oxford, 1939, p. [https://books.google.be/books?id=87M1DwAAQBAJ&pg=PA113 113].</ref> Toch gebruikt de moderne geschiedwetenschappelijke literatuur voor de tijd van zijn opkomst meestal de naam Octavianus, om hem van Gaius Iulius Caesar te onderscheiden.
 
Na de officiële [[apotheose]] van Gaius Iulius Caesar in het jaar [[42 v.Chr.]] luidde de nieuwe naam van zijn adoptiefzoon ''Gaius Iulius Divi filius Caesar''.<ref>Zelden: ''Gaius Iulius Divi Iuli(i) filius Caesar''. Ook hier is de overlevering van Cassius Dio (XLVII 18.3.), die [[Ronald Syme]] (Imperator Caesar. A study in nomenclature, in ''Historia'' 7 (1958), pp. &nbsp;172-188.) nog volgt, bedenkelijk. [[Andreas Alföldi]] (Der Einmarsch Octavians in Rom, August 43 v.Chr., in ''Hermes'' 86 (1958), pp. &nbsp;408−496.) dateert de eerste munten met DIVI IVLI•F• en DIVI•F• in het jaar 43 v.Chr. na Octavianus' overname van de Capitolijnse munterswerkplaats. Deze visie wordt ondersteund door Nikolaos van Damascus (''[[Die Fragmente der griechischen Historiker|FGrHist]]'' 18,55.) en [[Appianus|Appianos]] (''Bellum Civile'' III 11.38.), waarna duidelijk werd, dat Octavianus ernaar neigde, zijn politieke handelen door religieuze wijding te verhogen.</ref> Na de aanvaarding van het ''praenomen'' Imperator -– mogelijk in 38 v.Chr., maar niet later dan in 31 v.Chr. - verving Augustus het ''nomen gentile'' Iulius door ''Caesar'' (''Imperator Caesar Divi filius'').<ref>Vgl. {{Aut|R. Syme}}, Imperator Caesar. A study in nomenclature, in ''Historia'' 7 (1958), pp. &nbsp;172-188.</ref>
 
Op 16 januari [[27 v.Chr.]] verleende de [[Senaat (Rome)|Senaat]] hem de erenaam ''[[Augustus (titel)|Augustus]]'', zodat zijn volledige naam nu ''Imperator Caesar Divi filius Augustus'' was. Het ''agnomen'' [[Augustus (titel)|Augustus]] („de verhevene“) zou net zoals [[Caesar (titel)|Caesar]] bij het regeringsaantreden van [[Claudius (keizer)|Claudius]] een bestanddeel van de vaste titulatuur van de ''princeps'' worden.<ref>Claudius was de eerste ''princeps'' die niet bij zijn regeringsaantreden nog niet tot de Iulii Caesari behoorde. Hij kreeg Caesar en Augustus dan ook niet door adoptie maar zou het zich bij het begin van zijn regering laten toekennen.</ref>
Regel 216:
</blockquote>
 
De regeringstijd van de eerste ''princeps'' van Rome werd na zijn dood gezien als de periode van de ''Pax Augusta'', de ''Augusteïsche vrede''. In vergelijking met de voorgaande eeuw en de regering van vele van zijn opvolgers bracht de Augusteïsche periode -– het ''Saeculum Augustum'' -– Rome, Italia en de meeste ''provinciae'' inderdaad een langdurige periode van interne vrede, stabiliteit, zekerheid en welstand. Na de verwoestingen van de burgeroorlogen bloeide de economie nu op.
 
Dat gold eveneens voor kunst en cultuur. Deze periode bracht dichters voort zoals [[Vergilius]], [[Horatius]], [[Ovidius]] en [[Propertius]], geschiedschrijvers als [[Titus Livius]] en [[architect]]en als [[Vitruvius (architect)|Vitruvius]]. De ''princeps'' zelf waagde zich aan een tragedie, maar vernietigde zijn drama ''Ajax'', daar hij zich bewust was van de onvolmaaktheid ervan, met de opmerking: „Mijn Ajax heeft zich in een spons gestort.“<ref name="Suet Aug 85.2">Suetonius, ''Augustus'' 85.2.</ref>
Regel 229:
Het Augustusbeeld is door de eeuwen heen onderhevig geweest aan constante veranderingen en invloeden, die met de persoon en de politiek van de ''princeps'' zelf weinig of niets te maken hebben. Sinds de [[late oudheid]] en [[middeleeuwen]] hebben christenen steeds weer gepoogd de ''pax Augusta'' met de ''pax Christiana'' te vereenzelvigen, daar [[Jezus (traditioneel-christelijk benaderd)|Jezus van Nazareth]] in de Augusteïsche periode was geboren. Ook in de [[nieuwe tijd]] wilden politici uit vaak zeer verschillende motieven opnieuw parallellen trekken tussen de eigen tijd en die van Augustus. Tijdens de [[Franse Revolutie]] werd bijvoorbeeld de oprichting van de ''[[Directoire]]'' na de ''[[Terreur (Franse Revolutie)|Terreur]]'' van de [[jakobijnen]] in het jaar 1794 met de instelling van het ''principaat'' vergeleken. In de 20e eeuw leden de Italiaanse [[fascisme|fascisten]] aan een regelrechte Augustusgekte. Ook in [[nazi-Duitsland]] trachten talrijke oud-historici, waaronder Wilhelm Weber, de heerschappij van Augustus als voorbeeld voor de zogenaamde ''nationale Erneuerung'' door het „[[Führerprinzip]]“ voor te stellen.
 
De oud-historicus [[Theodor Mommsen]] zag Augustus' ''principaat'' niet als mon-, maar wel als [[diarchie]], gedeeld door de senaat en de ''princeps''.<ref>{{Aut|T. Mommsen}}, ''Römisches Staatsrecht'', II, Leipzig, 1887<sup>3</sup>, p. &nbsp;748.</ref> [[Ronald Syme]] daarentegen zag Augustus als een dictator (in de huidige betekenis van het woord). Net zoals [[Benito Mussolini|Mussolini]] -– maar onder andere voortekenen -– zag hij in zijn opkomst parallellen met het opkomende fascisme. Ook aan Augustus' regime was een revolutie voorafgegaan, hijzelf een partijman, die gesteund door geld en wapens de oude heersende klasse opzij schoof en door een nieuwe verving. Als berekend machtsmens heeft hij de oude vervallen republiek ten grave gedragen, om onder een schijnbaar republikeinse façade een alleenheerschappij te vestigen. Ronald Syme's in [[1939]] verschenen werk ''The Roman Revolution'' geldt als uitgangspunt van het moderne Augustus-onderzoek, vooral op grond van zijn uitgebreide materiaal. De historicus [[Jochen Bleicken]], die de huidige toonaangevende Duitstalige Augustus-biografie heeft geschreven, is kritisch, maar niet afkeurend over de ''princeps'': in de oude geschiedenis kunnen slechts [[Alexander de Grote|Alexander]] en [[Gaius Iulius Caesar|Caesar]] aan de daden van Augustus tippen. Toch kan men hem niet met deze „groten“ gelijkstellen, daar deze zich op grond van hun militaire kwaliteiten wisten te onderscheiden. Augustus was daarentegen vooral de wegwijzende „Baumeister des Römischen Kaiserreichs“ (bouwmeester van het Romeinse keizerrijk) en „Erzieher“ (leermeester) van de nieuwe elite van het ''principaat''.<ref>{{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, pp. &nbsp;684-685.</ref> Van enige huichelarij van de kant van Augustus of een façadenkarakter van zijn regime kan geen sprake zijn.<ref>{{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998, p. &nbsp;374.</ref> Ook [[Klaus Bringmann]] maakt in zijn actuele Augustus-biografie een alles tezamen genomen positieve balans op van de regeringstijd van de eerste ''princeps'' van Rome: anders dan Ronald Syme ziet hij in diens daden het bewijs, dat het bezit van de macht voor Augustus geen doel op zich was.<ref>{{Aut|K. Bringmann - T. Schäfer}}, ''Augustus und die Begründung des römischen Kaisertums'', Berlijn, 2002, p. &nbsp;244.</ref>
 
== Werken ==
Regel 235:
* ''Rescripta Bruto de Catone'', een antwoord aan Brutus over Cato, waarmee hij diens eulogie op Brutus beantwoordde;<ref name="Suet Aug 85.1">Suetonius,
''Augustus'' 85.1.</ref>
* ''Hortationes ad Philosophiam'', aansporingen aan de filosofie, waarmee hij de studie van de filosofie wenste te bevorderen;<ref name="Suet Aug 85.1" />
* ''De vita sua'', een autobiografie, die in dertien boeken de periode tot aan de [[Cantabrische Oorlogen|Cantabrische oorlog]] behandelde, maar praktisch volledig verloren is gegaan;<ref name="Suet Aug 85.1" />
* ''Memoria Vitae Drusi'', een biografie van zijn overleden stiefzoon Drusus;<ref>Suetonius, ''Claudius'' 1.5.</ref>
* ''Sicilia'', verloren gegaan epos in [[hexameter]]s, enkel bij Suetonius vermeld;<ref name="Suet Aug 85.2" />
* ''Epigrammatum'', een werk dat hij merendeels in bad zou hebben geschreven;<ref name="Suet Aug 85.2" />
* ''Ajax'', tragedie, door Augustus zelf vernietigd.<ref name="Suet Aug 85.2" />
 
== Lijst met voorouders ==
Regel 297:
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Augustus|oldid=115017041|datum=20080210}}
* {{de}} {{Aut|A. Alföldi}}, Der Einmarsch Octavians in Rom, August 43 v. Chr., in ''Hermes'' 86 (1958), pp.&nbsp;408−496.
* {{de}} {{Aut|J. Bleicken}}, ''Verfassungs- und Sozialgeschichte des Römischen Kaiserreiches'', 2 dln., Paderborn, 1981<sup>4</sup>. {{ISBN |3-8252-0838-9}}, {{ISBN |3-8252-0839-7}}
* {{de}} {{Aut|J. Bleicken}}, ''Augustus. Eine Biographie'', Berlijn, 1998. {{ISBN |3-8286-0027-1}}
* {{en}} {{Aut|A.K. Bowman}} (ed.), ''The [[Cambridge Ancient History]]. X. The Augustan Empire'', Cambridge, 1996. {{ISBN |0-521-26430-8}}
* {{de}} {{Aut|K. Bringmann - T. Schäfer}}, ''Augustus und die Begründung des römischen Kaisertums'', Berlijn, 2002. {{ISBN |3-05-003054-2}}
* {{de}} {{Aut|K. Bringmann}}, ''Augustus'', Darmstadt, 2007. {{ISBN |978-3-89678-605-0}}
* {{en}} {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994. {{ISBN |0-8160-3182-7}}
* {{de}} {{Aut|H. Cancik}}, Christus Imperator, in {{Aut|H. von Stietencron}}, ''Der Name Gottes'', Dusseldörf, 1975, pp.&nbsp;112–130.
* {{en}} {{Aut|D.A. Conlin}}, ''The Artists of the Ara Pacis: The Process of Hellenization in Roman Relief'', Chapel Hill, 1997. {{ISBN |0-8078-2343-0}}
* {{de}} {{Aut|W. Dahlheim}}, Augustus, in {{Aut|M. Clauss}} (ed.), ''Die römischen Kaiser. 55 historische Portraits von Caesar bis Iustinian'', München, 1997, pp.&nbsp;26–49. {{ISBN |3-406-47288-5}}
* {{de}} {{Aut|W. Eck}}, ''Augustus und seine Zeit'', München, 2003<sup>3</sup>. {{ISBN |3-406-41884-8}}
* {{en}} {{Aut|W. Eck - S.A. Takács}}, ''The Age of Augustus'', Oxford, 2003. {{ISBN |0-631-22958-2}}
* {{en}} {{Aut|[[Anthony Everitt|A. Everitt]]}}, ''Augustus: The Life of Rome's First Emperor'', Random House Books, 2006. {{ISBN |1-4000-6128-8}}
* {{en}} {{Aut|K. Galinsky}} (ed.), ''The Cambridge Companion to the Age of Augustus'', Cambridge, 2005. {{ISBN |0-521-00393-8}}
* {{en}} {{Aut|M. Grant}}, ''The Augustan 'Constitution'', in ''G&R''² 18 (1949), pp.&nbsp;97–112.
* {{en}} {{Aut|M. Grant}}, ''The Roman Emperors: A Biographical Guide to the Rulers of Imperial Rome 31BC - 476 AD'', New York, 1985. {{ISBN |0-684-18388-9}}
* {{en}} {{Aut|A.H.M. Jones}}, The Imperium of Augustus, in ''[[The Journal of Roman Studies|JRS]]'' 41 (1951), pp.&nbsp;112–119.
* {{de}} {{Aut|Dietmar Kienast|D. Kienast}}, ''Augustus. Prinzeps und Monarch'', Darmstadt, 1999<sup>3</sup>. {{ISBN |3-534-14293-4}}
* {{en}} {{Aut|H. Last}}, ''Imperivm Maivs'': A Note, in ''[[The Journal of Roman Studies|JRS]]'' 37 (1947), pp.&nbsp;157–164.
* {{en}} {{Aut|Barbara Levick|B. Levick}}, Drusus Caesar and the Adoptions of AD 4, in ''Latomus'' 25 (1966), pp.&nbsp;227–244.
* {{en}} {{Aut|D. McFayden}}, The Princeps and the Senatorial Provinces, in ''[[Classical Philology|CPh]]'' 16 (1921), pp.&nbsp;34–50.
* {{nl}} {{Aut|[[Fik Meijer|F. Meijer]]}}, ''Keizers sterven niet in bed. Van Caesar (44 v. Chr.) tot Romulus Augustus (476 n. Chr.)'', Amsterdam, 2001, pp.&nbsp;25–33. {{ISBN |90-253-3415-6}}
* {{de}} {{Aut|[[Theodor Mommsen|T. Mommsen]]}}, ''Römisches Staatsrecht'', II, Leipzig, 1887<sup>3</sup>.
* {{de}} {{Aut|M.A. Nickbakht}}, Tiberius’ Adoption durch Augustus: ''rei publicae causa''? (Vell. Pat. 2,104,1), in ''Göttinger Forum für Altertumswissenschaft'' 1 (1998), pp. [http://gfa.gbv.de/dr,gfa,001,1998,a,09.pdf 112-116.]
* {{nl}} {{Aut|R. Nouwen}}, ''Augustus en de Lage Landen'', Leuven, 2009. {{ISBN |978-90-5826-589-0}}
* {{en}} {{Aut|J.T. Ramsey - A.L. Licht}}, ''The Comet of 44 B.C. and Caesar's Funeral Games'', Atlanta, 1997. {{ISBN |0-7885-0274-3}}
* {{en}} {{Aut|R.H. Rodgers}}, ''Curatores Aquarum'', in ''HSCPh'' 86 (1982), pp.&nbsp;171–180.
* {{en}} {{Aut|C. Rubincam}}, The nomenclature of Julius Caesar and the later Augustus in the Triumviral period, in ''Historia'' 41 (1992), pp.&nbsp;88–103.
* {{en}} {{Aut|F.X. Ryan}}, Kaipias. Ein Beiname für Augustus, in ''Studia humaniora Tartuensia'' 6 (2005), [http://www.ut.ee/klassik/sht/2005/ryan6.pdf 6.A.2.]
* {{de}} {{Aut|U. Schall}}, ''Augustus. Kaiser, Rächer, Komödiant. Masken und Metamorphosen eines Herrschers'', Pfungstadt bei Darmstadt, 1990. {{ISBN |3-927960-12-8}}
* {{de}} {{Aut|H. Schlange-Schöningen}}, ''Augustus'', Darmstadt, 2005. {{ISBN |3-534-16512-8}}
* {{de}} {{Aut|W. Schmitthenner}}, ''Oktavian und das Testament Cäsars: eine Untersuchung zu den politischen Anfängen des Augustus'', München, 1952 (Nördlingen, 1973<sup>2</sup>. {{ISBN |3-406-03244-3}}).
* {{en}} {{Aut|B. Severy}}, ''Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire'', New York, 2003. {{ISBN |0-203-21143-X}}
* {{en}} {{Aut|[[Pat Southern|P. Southern]]}}, ''Augustus'', Londen, 1998. {{ISBN |0-415-16631-4}}
* {{en}} {{Aut|[[Ronald Syme|R. Syme]]}}, ''The Roman Revolution'', Londen - Oxford, 1939.
** {{de}} {{Aut|R. Syme}} - rev. {{Aut|C. Selzer - U. Walter}}, ''Die römische Revolution. Machtkämpfe im antiken Rom'', Stuttgart, 2003. {{ISBN |3-608-94029-4}}
* {{en}} {{Aut|R. Syme}}, Imperator Caesar. A study in nomenclature, in ''Historia'' 7 (1958), pp.&nbsp;172–188.
* {{en}} {{Aut|R. Syme}}, ''History in Ovid'', Oxford, 1978. {{ISBN |0-585-22084-0}}
* {{en}} {{Aut|R. Syme}}, ''The Augustan Aristocracy'', Oxford, 1986. {{ISBN |0-19-814859-3}}
* {{en}} [https://www.societies.ncl.ac.uk/pgfnewcastle/files/2015/05/Wood-Urban-Imagery-and-Visual-Narrative.pdf {{Aut|S. Wood}}, Urban Imagery and Visual Narrative: The Campus Martius in the Age of Augustus, in ''The School of Historical Studies Postgraduate Forum e-Journal'' 2 (2003).]
* {{de}} {{Aut|P. Zanker}}, ''Augustus und die Macht der Bilder'', München, 1997<sup>3</sup>. {{ISBN |3-406-34514-X}}
** {{en}} {{Aut|P. Zanker}}, ''The Power of Images in the Age of Augustus'', Ann Arbor, 1988. {{ISBN |0-472-10101-3}} (Engelse editie)
 
== Verder lezen ==
* [http://www.openlibrary.org/details/reorganization00vannrich {{Aut|J.J. Van Nostrand}}, The reorganization of Spain by Augustus, in ''University of California Publications in History'' 4 (1916), pp. &nbsp;83-154.]
* {{Aut|A. Everit}}, ''Augustus - De eerste keizer'', Amsterdam 2010. {{ISBN |9789026322938}}
*{{Aut|John Williams}}; "Augustus"; Vertaling: Edzard Krol; Lebowski [https://www.vn.nl/keizer-houdt-te-allen-tijden-het-hoofd-koel/]
*{{Aut|Robert Harris}}; "Dictator"; Vertaling: Arjaan en Thijs van Nimwegen; Cargo (p. 271 e.v., 2e druk 2015)
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustus_(keizer)"