Oostenrijk: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting Labels: Misbruikfilter: Leeghalen Visuele tekstverwerker |
k Wijzigingen door 83.162.198.87 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door 2001:983:BDBB:1:959E:304F:C973:7EDD |
||
Regel 27:
| CIAkaart = Kaart Oostenrijk.png
}}
'''Oostenrijk''' ([[Duits]]: ''Österreich''), officieel de '''Republiek Oostenrijk''' ([[Duits]]: ''Republik Österreich''), is een [[binnenstaat]] in [[Centraal-Europa]]. Het land grenst in het westen aan [[Zwitserland]] en [[Liechtenstein]], in het noorden aan [[Duitsland]] en [[Tsjechië]], in het oosten aan [[Slowakije]] en [[Hongarije]] en in het zuiden aan [[Italië]] en [[Slovenië]]
Oostenrijk ligt in de [[Alpen]] en heeft een oppervlakte van {{statsland-oppervlaktekort}}, waarvan slechts 32% onder de 500 meter ligt. De hoofdstad is [[Wenen]], die ook met afstand de grootste stad van het land is. Van de {{statsland-census}} inwoners spreekt het merendeel [[Duits]], dat ook de officiële taal is.
De [[geschiedenis van Oostenrijk]] gaat terug tot de [[Romeinse Rijk|Romeinse tijd]], maar het huidige Oostenrijk is een overblijfsel van het [[Keizerrijk Oostenrijk]], dat in de 19e eeuw tot de Europese grote mogendheden behoorde. Het land was van 1867 tot 1918 onderdeel van de [[dubbelmonarchie]] [[Oostenrijk-Hongarije]] en na de kortstondige [[Republiek Duits-Oostenrijk]] ontstond in 1919 de [[Eerste Oostenrijkse Republiek]]. Na de [[Anschluss]] (de annexatie door het Derde Rijk) in 1938 en de [[geallieerde bezettingszones in Oostenrijk|bezetting door de geallieerden]] in de periode na de [[Tweede Wereldoorlog]], werd in 1955 Oostenrijk middels het [[Oostenrijks Staatsverdrag]] weer zelfstandig en werd de Tweede Oostenrijkse Republiek gevestigd.
Staatkundig gezien is Oostenrijk een [[federale republiek|federale]] [[parlementaire republiek]] met [[Deelstaten van Oostenrijk|negen deelstaten]]. Het staatshoofd is de [[Bondspresident (Oostenrijk)|Bondspresident]], de [[Bondskanselier (Oostenrijk)|Bondskanselier]] is het regeringshoofd. Oostenrijk is lid van de [[Europese Unie]], de [[Verenigde Naties]] en een groot aantal andere internationale organisaties.
== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Oostenrijk}}
Nadat het land door [[Romeins leger|Romeinen]], [[Hunnen]], [[Longobarden]], [[Ostrogoten]], [[Bajuwaren|Beieren]] en [[Franken (volk)|Franken]] veroverd en overheerst werd, werden de verschillende hertogdommen in Oostenrijk van de 10e tot de 13e eeuw geregeerd door de [[Babenbergers]]. De Babenbergers werden opgevolgd door de [[Habsburg]]ers, die deze landen tot de 20e eeuw bleven regeren. De Habsburgers breidden hun macht vooral via erfopvolging uit over vele andere landen. Zodoende werden zij heersers over een grote staatkundige eenheid, die de [[Habsburgse monarchie]] wordt genoemd.
In 1804 werd het [[Keizerrijk Oostenrijk]] uitgeroepen, toen duidelijk werd dat het [[Heilige Roomse Rijk]], waar Oostenrijk deel van had uitgemaakt, ten dode was opgeschreven. In 1848 kwamen de Hongaren in opstand tegen de Oostenrijkse regering. Deze [[Hongaarse Revolutie van 1848|opstand]] werd neergeslagen, maar na de Oostenrijkse nederlaag tegen [[Pruisen]] in de [[Pruisisch-Oostenrijkse Oorlog]] werd er alsnog een compromis bereikt met de Hongaren. Door deze ''[[Ausgleich]]'' werd in 1867 het keizerrijk vervangen door de [[Oostenrijk-Hongarije|Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie]]. Na de nederlaag in de [[Eerste Wereldoorlog]] werd deze opgesplitst in verschillende onafhankelijke landen en bleef Oostenrijk uiteindelijk in zijn huidige vorm over, waarbij Vorarlberg, Burgenland en Karinthië via volksraadplegingen besloten bij Oostenrijk te willen blijven.
In 1918 werd Oostenrijk een [[republiek]]. Deze republiek, ''[[Republiek Duits-Oostenrijk|Deutschösterreich]]'', hield stand tot 1919. Als gevolg van het [[Verdrag van Saint-Germain (1919)|Verdrag van Saint-Germain]] werd zij weer ontbonden en ontstond de Republiek Oostenrijk. Deze Eerste Republiek zou tot 1938 stand houden, hoewel kanselier [[Engelbert Dollfuss]] na 1933 als een dictator regeerde. [[12 maart]] [[1938]] werd Oostenrijk vreedzaam bezet en daarna ingelijfd bij het [[Nazi-Duitsland|Derde Rijk]] (de ''[[Anschluss]]'').
Na de nederlaag van de nazi's werd Oostenrijk door de geallieerden bezet tot 1955. Het land werd toen een volledig zelfstandig land onder voorwaarde dat het altijd [[neutraal land|neutraal]] zou blijven. Na de [[val van het communisme in Oost-Europa]] werd Oostenrijk meer betrokken bij de Europese politiek. In 1995 werd het land lid van de [[Europese Unie]] en in 2002 voerde het de [[euro]] in.
== Geografie ==
{{Zie hoofdartikel|Geografie van Oostenrijk}}
[[Bestand:Hallstatt 001.jpg|{{largethumb}}|Uitzicht op het dorp [[Hallstatt]] in Centraal-Oostenrijk]]
Oostenrijk is een [[binnenstaat]], het heeft geen [[kustlijn]]. Wel heeft het land 2562 kilometer aan landsgrenzen, aan de volgende acht landen: [[Duitsland]] (784 km), [[Italië]] (430 km), [[Hongarije]] (366 km), [[Tsjechië]] (362 km), [[Slovenië]] (330 km), [[Zwitserland]] (164 km), [[Slowakije]] (91 km) en [[Liechtenstein]] (35 km).
De [[Alpen]] strekken zich over een groot deel van Oostenrijk uit: driekwart van het land behoort tot dit berggebied. De hoogste berg in Oostenrijk is de [[Großglockner]] met 3797 meter. Andere hoge bergen zijn de [[Wildspitze]] (3768 m), de [[Weißkugel]] (3739 m), de [[Großvenediger]] (3674 m), de [[Hintere Schwärze]] (3628 m) en de [[Similaun]] (3606 m). In het oosten langs de [[Donau]] kenmerkt het landschap zich door glooiende heuvels en vlaktes. Het laagste punt van Oostenrijk is ''Hedwighof'' in [[Burgenland]] met 114 meter boven [[zeeniveau]]. Het natuurschoon van [[Tirol (deelstaat)|Tirol]], [[Salzkammergut]], [[Innsbruck]], de Oostenrijkse Alpen, en de stad [[Salzburg (stad)|Salzburg]] en de aantrekkelijkheid van [[Wenen]] en andere culturele centra hebben Oostenrijk tot een belangrijk Europees toeristencentrum gemaakt.
De belangrijkste twee rivieren zijn de [[Donau]] en zijn zijrivier de [[Inn (rivier)|Inn]]. Evenals de Inn stromen ook de [[Isar (rivier)|Isar]], [[Enns (rivier)|Enns]] en [[Traun (rivier)|Traun]] rechtstreeks in de Donau. De [[Lech (rivier)|Lech]] is een bekende zijrivier van de Donau. Het grootste meer is het [[Neusiedler Meer]], dat zich bevindt op de grens met Hongarije en op een hoogte van 115 m.
=== Klimaat ===
Het heuvelland, de laagvlakten en de dalen hebben een [[landklimaat]]. Boven de 1500 meter heerst een [[hooggebergteklimaat]]. Het westelijk deel van het land is aanzienlijk natter dan het oosten. Gebieden aan de zuidkant van de [[Alpen]] hebben [[mediterraan klimaat|mediterrane]] trekjes. De [[föhn (wind)|föhnwind]] is van invloed op de temperatuur en weerverloop.
=== Grootste steden ===
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van steden en plaatsen in Oostenrijk]].}}
De enige steden in Oostenrijk met meer dan 250.000 inwoners zijn [[Wenen]] en [[Graz]], Wenen is veruit de grootste stad van het land.
{| class="wikitable"
!
Regel 43 ⟶ 75:
| align="right" | 2 || [[Graz]] || [[Stiermarken (deelstaat)|Stiermarken]] || align="right" | 250.099 || align="right" | 12 || [[Wiener Neustadt]] || [[Neder-Oostenrijk]] || align="right" |39.208
|-
| align="right" | 3 || [[Linz]] || [[Opper-Oostenrijk]] || align="right" | 189.343 || align="right" | 13 || [[Feldkirch (stad)|Feldkirch]] || [[Vorarlberg]] || align="right" |31.458
|-
| align="right" | 4 || [[Salzburg (stad)|Salzburg]] || [[Salzburg (deelstaat)|Salzburg]] || align="right" | 150.269 || align="right" | 14 || [[Bregenz (stad)|Bregenz]] || [[Vorarlberg]] || align="right" |28.933
|-
| align="right" | 5 || [[Innsbruck]] || [[Tirol (deelstaat)|Tirol]] || align="right" | 117.180 || align="right" | 15 || [[Leoben (stad)|Leoben]] || [[Stiermarken (deelstaat)|Stiermarken]] || align="right" |25.804
|-
| align="right" | 6 || [[Klagenfurt]] || [[Karinthië (deelstaat)|Karinthië]] || align="right" | 91.044 || align="right" | 16 || [[Wolfsberg (Karinthië)|Wolfsberg]] || [[Karinthië (deelstaat)|Karinthië]] || align="right" |25.301
|-
| align="right" | 7 || [[Wels (stad)|Wels]] || [[Opper-Oostenrijk]] || align="right" | 58.862 || align="right" | 17 || [[Klosterneuburg]] || [[Neder-Oostenrijk]] || align="right" |24.797
|-
| align="right" | 8 || [[Villach]] || [[Karinthië (deelstaat)|Karinthië]] || align="right" | 57.925 || align="right" | 18 || [[Baden bei Wien]] || [[Neder-Oostenrijk]] || align="right" |24.502
|-
| align="right" | 9 || [[Sankt Pölten]] || [[Neder-Oostenrijk]] || align="right" | 49.869 || align="right" | 19 || [[Krems an der Donau|Krems]] || [[Neder-Oostenrijk]] || align="right" |23.713
|-
| align="right" | 10 || [[Dornbirn (stad)|Dornbirn]] || [[Vorarlberg]] || align="right" | 44.809 || align="right" | 20 || [[Traun (stad)|Traun]] || [[Opper-Oostenrijk]] || align="right" |23.470
|}
Regel 64 ⟶ 96:
=== Taal ===
88,6% van de Oostenrijkers gebruikt het [[Duits]] als eerste taal en het Duits is tevens in het hele land een [[officiële taal]]. Daarnaast spreekt 2,3% [[Turks]], 2,2% [[Servisch]] en 1,6% [[Kroatisch]]. Het Kroatisch is samen met het [[Hongaars]] en Duits, een officiële taal in [[Burgenland]]. In [[Karinthië (deelstaat)|Karinthië]] is daarnaast ook het [[Sloveens]] een extra officiële taal.<ref name=ciafbpeople />
=== Religie ===
Volgens de [[volkstelling]] van 2001 was in dat jaar 73,6% van de Oostenrijkers geregistreerd als [[Rooms-katholieke Kerk|katholiek]].<ref name=ciafbpeople /> Daarnaast was 4,7% [[Protestantisme|protestant]] (voornamelijk [[lutheranisme|luthers]]), 4,2% [[moslim]], hing 3,5% andere religies aan en had 12% geen religie.<ref name=ciafbpeople />
De [[Katholieke Kerk in Oostenrijk]] telt twee [[kerkprovincie]]s: de [[Kerkprovincie Salzburg]] ([[Aartsbisdom Salzburg]] en de bisdommen Feldkirch, Graz-Seckau, Gurk-Klagenfurt, Innsbruck) en de [[Kerkprovincie Wenen]] ([[Aartsbisdom Wenen]] en de bisdommen Eisenstadt, Linz, Sankt Pölten), één [[territoriale abdij]] onder rechtstreeks gezag van de [[Heilige Stoel]] (de [[Territoriale abdij Wettingen-Mehrerau|Abdij Wettingen-Mehrerau]]) en het Militair Ordinariaat.
In 1933 werd de verhouding tussen de Katholieke Kerk en de staat geregeld in een [[concordaat]]. Dit concordaat werd buiten werking gesteld na de aansluiting bij Duitsland maar in 1957 in principe opnieuw erkend en daarna op verscheidene punten herzien en aangevuld.
{| class="wikitable" style="text-align:center;" width=250 align="right"
! colspan=10 align="center" | Historisch verloop grootste religieuze groeperingen in Oostenrijk<ref>Statistik Austria: [http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_nach_dem_religionsbekenntnis_und_bundeslaendern_1951_bis_2001_022885.pdf ] ()</ref> <br />
|-
! jaar
! bevolking
! katholieken
! %
! luthers (evangelische kirche)
! %
! Islam
! %
! ongelovig
! %
|-
| 1951 || 6.933.905 || 6.170.084 || 89,0 %||429.493||6,2%||- || - ||264.014||3,8%
|-
| 1961 || 7.073.807 || 6.295.075 || 89,0 %||438.663||6,2%|| - || - ||266.009||3,8%
|-
| 1971 || 7.491.526 || 6.548.316 || 87,4 %||447.070||6,0%||22.267||0,3%||321.218||4,3%
|-
| 1981 || 7.555.338 || 6.372.645 || 84,3 %||423.162||5,6%||76.939||1,0%||452.039||6,0%
|-
| 1991 || 7.795.786 || 6.081.454 || 78,0 %||338.709||5,0%||158.766||2,0%||672.251||8,6%
|-
| 2001 || 8.032.926 || 5.915.421 || 73,6 %||376.150||4,7%||338.988||4,2%||963.263||12,0%
|-
| 2008|| 8.350.000 || 5.579.493<ref name="katholisch.at">[https://web.archive.org/web/20070927115501/http://www.katholisch.at/site/article_blank.siteswift?do=all&c=gotosection&d=site%2Fkirche%2Fkircheinoesterreich%2Fstatistik Statistik der katholischen Kirche in Österreich 2003 - 2008 ]</ref>|| 66,8 %||328.346<ref>[https://web.archive.org/web/20100710054731/http://www.evang.at/zahlen-und-fakten.html {ge} zahlen und fakten der Evangelische Kirche in Österreich]</ref> ||3,9% || - ||
|-
|2009 || 8,376,761<ref>[http://www.statistik.at/web_de/statistiken/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html Austrian Population 4. Quarter 2009], 14 januari 2010 voorlopige gegevens</ref> || 5,530,000<ref>[https://web.archive.org/web/20110430225447/http://www.katholisch.at/content/site/home/article/48339.html] (Duits) - 5.53 Millions Menschen sind katholisch retrieved 14 januari 2010 voorlopige gegevens</ref> || 66.0 % || 325.314<ref>[https://web.archive.org/web/20100710054731/http://www.evang.at/zahlen-und-fakten.html Zahlen und Fakten der Evangelische Kirche in Österreich 2001 2009 ] Gevonden 14 februari 2010</ref> || 3,9 %|| -||
|}
In het bisdom Wenen is het aantal katholieken in 2008 gedaald naar 51 % van de bevolking (1,315.545 op een totale bevolking van 2,563.580).
De zondagse kerkgang is in 2008 gedaald naar 698.527 deelnemers (8 % van de totale bevolking).<ref name="katholisch.at"/>
Ook het [[lutheranisme]] - de tweede veel kleinere kerk van Oostenrijk- loopt terug, tussen 2001 en 2008 nam het aantal lutheranen af met 50.000 - van 5 naar 4 % van de Oostenrijkse bevolking.
Het [[lutheranisme]] boekte in de 16e eeuw in het tegenwoordige Oostenrijk grote successen, maar werd door de [[Katholieke Reformatie]] grotendeels teruggedrongen. In 1861 kregen de protestanten door het zogenaamde ''Protestantenpatent'' gelijke rechten als de katholieken. In 1925 sloten de luthersen en [[gereformeerd]]en zich aaneen tot de ''Evangelische Kirche Augsburgischen und Helvetischen Bekentnisses Oesterreich'' met aan het hoofd ervan een [[bisschop]]. De ''Protestantenwet'' van 1961 verleende aan de Evangelische Kirche volledige autonomie en de garantie van financiële steun van staatswege.
=== Immigratie ===
Sinds 1945 bood Oostenrijk onderdak aan bijna twee miljoen [[vluchteling]]en van elders uit [[Europa (werelddeel)|Europa]], hoewel veel van deze vluchtelingen op doortocht naar andere streken zijn gegaan.
=== Demografie ===
Onderstaande cijfers zijn schattingen voor 2008, met uitzondering van waar aangegeven.<ref name=ciafbpeople>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html CIA World Factbook: Austria, people]</ref>
{| class="vatop"
| width=50% |
{| class="wikitable"
| colspan=2 | Leeftijdsstructuur:
|-
|– 0-14 jaar: || 14,8% (man 621.326; vrouw 592.131)
|-
|– 15-64 jaar: || 67,5% (man 2.783.531; vrouw 2.753.389)
|-
|– 65 jaar en ouder: || 17,7% (man 599.415; vrouw 855.741)
|-
|Gemiddelde leeftijd: || 41,7 jaar
|-
|– mannen: || 40,7 jaar
|-
|– vrouwen: || 42,8 jaar
|-
| Bevolkingstoename: || 0,064%
|-
|[[Geboortecijfer]]: || 8,66 geboortes per 1000 inwoners
|-
|[[Sterftecijfer]]: || 9,91 sterfgevallen per 1000 inwoners
|-
|Netto migratiesaldo: || 1,88 migranten per 1000 inwoners
|-
|Verhouding van geslacht: || 0,95 man per vrouw mannelijk/vrouwelijk (2003)
|-
|– bij geboorte: || 1,05 man per vrouw
|-
|– onder 15 jaar: || 1,05 man per vrouw
|-
|– 15-64 jaren: || 1,01 man per vrouw
|-
|– 65 jaar en ouder: || 0,7 man per vrouw
|}
| width=50% |
{| class="wikitable"
| colspan=2|[[Bestand:Austria population.svg|thumb|center|270px|Bevolkingsontwikkeling (duizenden)]]
|-
|[[Sterftecijfer|Zuigelingssterftecijfer]]: || 4,48 sterfgevallen per 1000 levende geboorten
|-
|– vrouwen: || 3,44 sterfgevallen per 1000 levende geboorten
|-
|– mannen: || 5,48 sterfgevallen per 1000 levende geboorten
|-
| [[Levensverwachting]] (bij geboorte): || 79,36 jaar
|-
|– mannen: || 76,46 jaar
|-
|– vrouwen: || 82,41 jaar
|-
|Aantal geboortes per vrouw: || 1,38 geboren kinderen per vrouw
|-
|[[Hiv|HIV]]/[[aids]]: || 0,3% (2003)
|-
|HIV/aids - sterfgevallen: || minder dan 100 (2003)
|}
|}
== Overheid en politiek ==
{{Zie hoofdartikel|Overheid van Oostenrijk}}
=== Staatsinrichting ===
[[Bestand:WienParlament.jpg|{{largethumb}}|Het [[Parlementsgebouw (Wenen)|Parlementsgebouw]] in [[Wenen]]]]
Oostenrijk wordt geregeerd onder de herziene [[Oostenrijkse Grondwet|grondwet]] van 1929. Het land is een [[republiek]] met een gemengde presidentieel-parlementaire regeringsvorm. De [[Bondspresident van Oostenrijk|bondspresident]], die door stemming voor een termijn van zes jaar wordt gekozen, benoemt de [[Bondskanselier (Oostenrijk)|bondskanselier]]. Het [[regering|kabinet]], dat door de bondskanselier wordt geleid, is verantwoording schuldig aan de ''[[Nationale Raad (Oostenrijk)|Nationalrat]]'' van het [[parlement]], die algemeen volgens evenredige vertegenwoordiging wordt gekozen. De ''[[Bondsraad (Oostenrijk)|Bundesrat]]'' wordt gekozen door de provinciale assemblage.
De huidige president is sinds 26 januari 2017 [[Alexander Van der Bellen]], lid van [[Die Grünen - Die Grüne Alternative|Die Grünen]]. Na het aftreden van bondskanselier [[Werner Faymann]] ([[SPÖ]]) in mei 2016 werd vicekanselier [[Reinhold Mitterlehner]] ([[ÖVP]]) door president [[Heinz Fischer]] tot interim-bondskanselier benoemd. [[Christian Kern]] is door de [[SPÖ]] als opvolger van Faymann gekozen en werd op 17 mei 2016 de nieuwe bondskanselier van Oostenrijk.<ref>[http://nos.nl/artikel/2104597-christian-kern-nieuwe-bondskanselier-oostenrijk.html Christian Kern nieuwe bondskanselier Oostenrijk], NOS, donderdag 12 mei 2016</ref><ref>[http://www.wienerzeitung.at/nachrichten/oesterreich/politik/818680_Die-Angst-bekaempfen.html Wiener Zeitung], 13 mei 2016</ref>
De drie belangrijkste partijen zijn de sociaaldemocratische partij [[Sociaaldemocratische Partij van Oostenrijk|SPÖ]], de conservatieve partij [[Oostenrijkse Volkspartij|ÖVP]] en de [[Vrijheidspartij van Oostenrijk|FPÖ]], tot april 2005 de partij van de vaak neopopulist en uiterst rechts genoemde [[Jörg Haider]]. In april 2005 verlieten Jörg Haider en vele prominente partijleden de partij en richtten de gematigdere [[Bündnis Zukunft Österreich|BZÖ]] op. Andere partijen zijn [[Die Grünen - Die Grüne Alternative|Die Grünen]] (de Groenen), de [[Communistische Partij van Oostenrijk|KPÖ]] (communisten), de [[LiF]] (liberalen) en de [[SLP (Oostenrijk)|SLP]] (uiterst links).
=== Bestuurlijke indeling ===
| |||